İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
FƏSĠL 3. DÖVLƏT PROQRAMLARININ ĠġLƏNĠB HAZIRLANMASI VƏ REALLAġDIRILMASI MEXANĠZMĠNĠN HÜQUQĠ TƏMĠNATININ TƏKMĠLLƏDĠRĠLMƏSĠ ĠSTĠQAMƏTLƏRĠ 3.1. Dövlət proqramlarının iĢlənib hazırlanmasına yanaĢmalar. Milli proqramlaĢdirma (strateji planlaĢdırma kimi) – iĢtirakçılarından dərin elmi bilikləri, fənlərarası yanaĢmanı,uzaqgörənlik ustalığını, strateji təfəkkürü və fəaliyyət üsulunu, inersiya (ətalət, fəaliyyətsizlik) qüvvəsini qət etmək bacarığını, heç də o an verim verməyən, seçilmiĢ yolun zəruruliyini və effektliyini inandırmağı tələb edən – yüksək səviyyəli idarəolunma fəaliyyətidir. Buna görə də milli proqramlaĢdırma arzu olunan nəticələrə çatmaqdan ötrü, gözləməni aldadaraq iri resursları boĢ yerə xərcləməyə deyil, elmi metodologiyaya və effektli texnologiyaya söykənməlidir. Milli proqramlaĢdırmanın metodologiyasının əsaslarını qısa Ģəkildə aĢağıdakı müddəalara gətirmək olar: 1. Milli proqramlar və layihələr – bu, sosial-iqtisadi innovasiya-texnoloji, energetika, ekoloji, ərazi inkiĢafı proseslərinə, onların inkiĢaf trayektoriyasını dəyiĢmək məqsədilə dövlətin həmin proseslərdə bilavasitə iĢtirakına söykənən, dövlət təsirinin xüsusi, fövqəladə metodudur. Bu metod bazar özünütənzimləməsi proseslərinin yenicə yaranmıĢ problemləri həll etmək qabiliyyətində olmayan, təhlükəli tendensiyaların aĢkar olunduğu və hər Ģeydən böhranlı vəziyyətlərdə bu tendensiyaları birbaĢa dövlət müdaxiləsi olmadan qətt olunmasının mümkün olmadığı yerlərdə tətbiq olunmalıdır. 2. Milli proqramlar heç də bütün iqtisadiyyatı və sosial sferanı əhatə etmir, ancaq strateji yarıb keçmənin dəqiq iĢarə edilmiĢ istiqamətini əhatə edir. Milli proqramlaĢdırmanın təsir sferası strateji yarıb keçmə üçün qüvvələrin təmərküzləĢməsi və üstün gəlməsini təmin etməkdən ötrü kifayət qədər dar olmalıdır və eyni zamanda da, uğurun digər sahələrə yayılmaqdan, iqtisadiyyatın ümumi yüksəliĢinə nail olmaqdan, uzunmüddətli uğura malik olmaqdan ötrü
60
kifayət qədər geniĢ olmalıdır. 3. Strateji yarıb keçmənin reallaĢdırılması üçün qüvvələrin təmərküzləĢməsi proqram sektorunun xeyrinə resursların yenidən bölüĢdürülməsi zəruridir, əks təqdirdə yarıb keçmə təmin olunmayacaqdır. Lakin bu zaman yenidən yeni disproporsiyaların və ―müvəffəqiyyətsizlik, iflas nöqtələrinin‖ meydana gəlməməsindən ötrü böyük iqtisadiyyat miqyasında dinamik balanslılığı qorumaq lazımdır. Bu balanslaĢdırımlığa həm orta müddətli və həm də cari indikativ plan çərçivələrində riayət olunmalıdır. 4. Milli proqram və layihələr sisteminin ayrı-ayrı tərkib hissələri qarĢılıqlı uyğunlaĢmalıdır, onda, əlavə, sinergetik xalq təsərrüfatı effekti meydana çıxır. Əgər bu qayda pozulacaqsa, onda sistem A.A.Boqdanova görə pozulmuĢ, pozğunlaĢmıĢ. olacaq, onun ümumi effekti onun tərkib elementlərinin effektlərinin cəmindən az olacaqdır (mənfi sinergetik effekt). 5. Milli proqram və layihələrin reallaĢmasının idarə olunması dəqiq təĢkil olunmalıdır və nizama salınmalıdır, vahid idarə edən Ģirkətə və baĢlıca qüvvələrin innovasiya tərəfdaĢlıqlarına: dövlət, biznes, elm, təhsil və vətəndaĢ cəmiyyətinə söykənməlidir. Bu qüvvələrin hər hansı birinin zorla ayrilması və ya zəifləməsi uğursuzluğa, proqramın iflasına, resursların boĢ-boĢuna sərfinə, cəmiyyətdə məyusluğa, dövlətin nüfuzunun itirilməsinə gətirəcəkdir. 6. Milli proqram və layihələrin iĢlənib hazırlanması və reallaĢdırılmasını professional, peĢəkar əsasda, fəaliyyətin bütün iĢtirakçılarının dövlət qulluqçularından, top-menecerlərdən, tədqiqatçılardan, instruktorlardan tutmuĢ mühəndislərə, texniklərə, ixtisaslı fəhlələrə qədər hazırllq, yenidən hazırlıq, ixtisasın artırılması, fasiləsiz təhsil və distant təlim sistemində qurmaq zəruridir. Bu, ixtisaslı kadrların təhsil səviyyəsinin ümumi yüksəlməsinə və tələb olunanlığına səbəb olacaqdır. 7. Ġnnovasiya xarakterli milli layihələrin və proqramların iĢlənib hazırlanması və reallaĢmasının idarə olunmasında (onlar isə, bir qayda olaraq innovasiya-yarıb keıən olurlar) proqram idarə olunmanın üç zəruri tərkib sisteminə tətbiqən 61
―hakimiyyətin parçalanması, bölünməsi və kooperasiyası‖ prinsipinə riayət etmək lazımdır:
sifarişçilərə – proqramın (layihələrin) məzmununu müəyyən edən, onu resurslarla təmin edən, dövlət qəbulunu həyata keçirən və əldə olunan nəticələrin istifadəsini təmin edənlərə;
proqramın (layihənin) əsas ideyasını, mahiyyətini əks etdirən, bu ideyanın elmi müĢayyətini və praktik təcəssümünə müəllif nəzarətini təmin edən elmi rəhbərlərə (baş və birinci konstruktorlara);
icra edici orqanlara
direksiyası, onların yerinə yetirilməsini təĢkil edən, ayrılan resurslardan istifadə edən və əldə olunan nəticələrə cavab verənlərə. Bu əsas metodoloji prinsiplər milli proqramlaşdırmanın müasir texnologiyasının köməyilə reallaĢır. Onun prinsipial blok-sxemi Ģəkil aĢağida verilib, təqdim olunub və 10 elementi daxil edir. Təqdim olunmuĢ blok-sxemin əsas elementlərinə baxaq.(sxem 3.1) Proqram (layihə) obyektlərinin seçilməsi. Adətən bu elementə o qədər də, kifayətqədər də diqqət yetirmirlər. Qərar qəbul edən Ģəxsin intuisiyası və ya cari maraqları, mərkəzi ziddiyyətlər haqda, problemin həlli yolları və müddətləri haqda onun subyektiv təsəvvürləri, daha çox dövlət dəstəyini, köməyini qazanmaq arzusu (―büdcə piroqu‖). Buna görə də proqramlar da resurslarla təmin olunmasına nisbətən daha çox olurlar, belə ki, onların effektli yerinə yetirilməsinə ümid etmək olmur. Bundan yaxa qurtarmaqdan ötrü həll edlməsi optimal ümumi trayektoriyanı təmin etməyə imkan verən kəskin problemlərin aĢkarlanması ilə uzunmüddətli proqnoza arxalanmaq kazımdır. Təklif olunan çox da böyük olmayan miqdarda milli layihə və proqramlar dəsti dəfələrlə təkrar edilən elmi ekspertizaya məruz qalmalıdır, dərc olunmalıdır və açıq Ģəkildə müzakirə olunmalıdır və ancaq bundan sonra Hökümət, Federal Toplantı tərəfindən qəbul olunmalı və Ptezident tərəfindən təsdiq olunmalıdır, bu Ģəkildə də qanun qüvvəsini əldə etməlidir. Əlbətdə həyat dəyiĢir və müntəzəm olaraq bu siyahını yenidən təshih etmək lazım gələcəkdir.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|