Issn: 2148-6026. Yakın Doğu Üniversitesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Near East University

Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet ÇizgisindeKâmil Müslüman’ın Karakteri
 
143
tan Rabbinin adıyla!”
1
 şartını yerine getirmesiyle Müslüman’ın Allah’a 
karşı  ahlâk  ve  edep  görevini  yerine  getirmek  için  ilk  adımını  atmış 
olacaktır.  Dikkat  edilirse  bu  ayette  Allah’ın  emri  tümleçsizdir,  yani 
günümüzde bu ayet şu şekilde yorumlanabilir: Allah, Müslüman’lara 
şu kitabı, bu dergiyi, gazeteyi, makaleyi veya arşiv belgesini oku deme-
miştir, ama insana yararlı olacak her şeyin okunmasını şart koşmuş-
tur ki, okuyup eğitimli olmak her Müslüman kadın ve erkeğe farzdır.
2
 
Bu  ayetten  yola  çıkarak  -Kur’ân’ın  ilk  nazil  olan  ayeti  bu  olduğuna 
göre-  İslâm’ın  da  ilk  şartı
3
  ‘eğitim-öğretim’dir.  Çünkü  okumayan  bir 
Müslüman  ilimden  mahrum  kalır,  ilimden  mahrum  kalan  da  cahil 
olur ki, hiçbir konuda hiçbir şey anlamaz. Yine Kur’ân’da “Bilenlerle 
bilmeyenler  bir  olur  mu?”,
4
  “Eğer  bilmek  istediğiniz  bir  konuyu  bilmi-
yorsanız onu uzmanına -yani ehline- sorunuz”,
5
 “Allah’tan ancak bilgili 
kulları saygı ile korkarlar”
6
 
bu ayetler nazil olan ilk ayeti desteklemek-
tedirler.  Atalarımız  da  bu  konu  hakkında  şöyle  söylemişler  “Cahile 
söz  anlatmak  deveye  hendek  atlatmaktan  zordur.”
7
  Mevlâna  Halid 
el- Bağdadî’nin (v. 1242/1826) öğrencisi Esad Sahib şöyle der: “Yüce 
Allah cahili kendisine dost (veli) yapmaz, dost yaptığını ise asla cahil 
bırakmaz.”
8
  İlim  olmadan  Kur’ân’ın  insanlara  sergilediği  ifadelerden 
hiç kimse bir şey anlamaz.
9
 Allah Kur’ân’da insana, ayetlerden anlam 
çıkarıp ibret almak için aklını kullanmasını ısrarla önerir.
10
 Bu konu-
da  Yaşar  Nuri  Öztürk:  “Ayetlerden  herkes  kendi  eğilim  ve  mesleğine 
göre  hisse  alacaktır.  Çünkü  her  ayette  birçok  âyât  (ayetler)  saklıdır. 
Yani,  her  ayet  çeşitli  bakış  açılarıyla  yola  çıkmış  insanlara  ayrı  ayrı 
1 
Alak, 96/1.
2 
Tevbe, 9/122; Ta Ha, 20/114; Fatır, 35/28; “İlim talep etmek/öğrenmek her Müslüman 
kadın ve erkeğe farzdır”
, İbn-i Mâce, “Mukaddime”, 17; Tebrizi, Mişkâtü’l-Mesâbih, Hadis 
No. 218.
3 
İlmihal  kitaplarında  İslâm’ın  beş  şartı  olduğuna  dair  şu  hadise  dayanarak  bilgi  veri-
lir:  (
لا هلإ لاا للا و نأ ادّمحم لوسر للا و ماقإ ةلاصلا و ءاتيإ ةاكزلا جحلاو و موص ناضمر ينب ملاسلإا ىلع سمخ 
ةداهش نأ
)  “İslâm  beş  temel  bina  üzerine  kılınmıştır:  Allah’tan  başka  ilâh  olmadığına  ve 
Muhammed’in Allah’ın Rasulü olduğuna şahitlik etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekâtı 
hakkıyla vermek, Allah’ın evi Kâbe’yi haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak”, Buhârî, 
“İmân”, 34, 40; “İlim”, 25; Müslim, “İmân”, 8. Bu hadis İbn Ömer’den rivayet edilmiştir. 
Hz. Muhammed bu hadiste İslâm dininin beş temel özelliğine vurgu yapmıştır; bunlar 
İslâm’ın olmazsa olmaz temel ibadetleridir. Kur’ân’da ne kadar emir-nehyi varsa, İslâm’ın 
o kadar şartı vardır. Namaz, oruç, zekât gibi ibadetler İslâm’ın şartlarından olduğu gibi, 
İslâm’ın  şartlarını  beşle  sınırlandırmak  doğru  değildir.  İlim,  tevbe,  ana-babaya  iyilik, 
yardımlaşma,  temizlik,  tevekkül,  sabır,  şükür  vb.  konular  da  Kur’ân’da  geçen  emirler 
olup İslâm’ın şartlarından sayılır.
4 
Zümer, 39/9.
5 
Nahl, 16/43; Enbiyâ, 21/7.
6 
Fâtır, 35/28.
7 
M.  Ertuğrul  Saraçbaşı-İbrahim  Minnetoğlu,  Türk Atasözleri Sözlüğü,  İstanbul  2002,  s. 
118.
8 
Dilaver Selvi, Kaynaklarıyla Tasavvuf, İstanbul 2007, s. 111.
9 
Yaşar Nuri Öztürk, Kur’ân ve Sünnete Göre Tasavvuf, İstanbul 2003, s. 276.
10  Nahl, 16/12; Bakara, 2/164; Sâd, 38/29.

---

144
 
Y
akın
 D
oğu
 Ü
nİversİtesİ
 İ
lahİYat
 F
akÜltesİ
 D
ergİsİ
işaretler  verir”
11
 
der.  Müslüman  önce,  dünya  ve  ahiretine  rehberlik 
edecek olan Kur’ân’ı okumalıdır. Müslüman, Kur’ân’ın yardımıyla her 
iki âlemi okumuş olur. Kâinat ve benliğinin kitabını, benliğinin kitabı, 
kâinat  kitabından  daha  zordur.  Onu  okuyup  anlamak  büyük  çaba 
ister. Bu nedenden dolayı insana büyük evren
12
 denildiği gibi, insanın 
kendi nefsiyle mücadelesine de büyük cihat olarak nitelendirilmiştir.
13
Kur’ân’ın  manasını  nazil  olduğu  döneme  hapsetmek  doğru  değil-
dir. Kur’ân, günümüzden yaklaşık olarak 1430 küsur yıl önce inmiş 
olmasına rağmen, hâlâ insanlara her konu hakkında ışık tutmaya de-
vam eden ilâhî bir kitaptır. İçinde insanları ilgilendiren bütün konu-
lar vardır;
14
 sosyolojiden
15
 ekonomiğe,
16
 deniz suyundan
17
 baytarlığa,
18
 
matematikten
19
  astronominin
20
  anlaşılmazı  zor  yönlerine  kadar  bilgi 
vermeye devam ediyor.
21
 Hz. Muhammed’in (s.a.v.) döneminde bugü-
nün  teknolojisi,  ekonomisi,  tıbbı,  ulaşım  ve  iletişim  araçları  yoktu. 
Ama Kur’ân-ı Kerîm sanki 21. Yüzyıl insanına hitap ediyor. Tabi aklı-
nı kullanıp ayetleri düşünen insanlar için ibret alınması gereken çok 
şey  vardır.
22
  Fakat  aklını  kullanmayan  insanlar  için  de  başta  ceha-
let, sefalet, zulüm ve azap vardır.
23
 Müslüman hayatını Kur’ân’a göre 
düzenlemeli,  Kur’ân’ı  keyfi  hayatına  göre  değil.
24
  İnsan  yaradılışına 
11  Öztürk, a.g.e., s. 279.
12  “İnsan bedeni, küçük âlem, ruhu ise büyük âlemdir. Âlemde yaratılan her şeyin benzeri in-
san vücudunda mevcuttur. İnsanın cismi ve canı bütün âlemin bir nüshasıdır”
, Erzurumlu 
İbrahim Hakkı, Marifetnâme, İstanbul 1984, s. 97; Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar 
Tarihi
, İstanbul 2011 s. 108.
13  Öztürk, a.g.e., s. 268; Hz. Peygamber Tebük seferinden dönüşte şöyle buyurduğu rivayet 
edilir: “Küçük cihattan büyük cihada dönüyoruz”, bu hadiste Hz. Peygamber, kalabalık 
bir ordu ile katılmış olduğu bu seferi “küçük cihat” olarak vasıflandırırken, nefse karşı 
verilecek mücadeleyi de “büyük cihat” olarak nitelendirmiştir. Bkz. Fahreddin Razi, Tef-
sir-i Kebir
, XXIII, 72; Ayrıca bkz. Osman Türer, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul 
2013 s. 210; Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed Acluni, Keşfü’l-hafa müzilü’l-ilbas amma 
iştehere mine’l-ehadis ala elsineti’n-nas
 II. Cilt, 424 (1362), Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye yay., 
Beyrut 2009.
14  “…  Biz  o  kitapta  (Kur’ân’da)  hiçbir  şeyi  eksik  bırakmadık”,  “...  Yaş  ve  kuru  ne  varsa 
Kur’ân’da yazılıdır”
, En’âm, 6/38, 59.
15  Hucurat, 49/1-13; Mümtehine, 60/8.
16  Bakara, 2/275, 282; Nisa, 4/29; Tevbe, 9/24; Yusuf, 12/19; Nûr, 24/37; Fâtır, 35/29; 
Cuma, 62/11.
17  Furkan, 25/53; Rahmân, 55/19-20.
18  Nahl, 16/66.
19  Müderris, 74/30.
20  En’âm, 6/97; Yasin, 36/40; Hicr, 15/16; Furkan, 25/61; Duhan, 44/38-39; Sâd, 38/27; 
Nahl, 16/12; Rahman, 55/33.
21  Bilimle ilgili Kur’ân’dan bazı ayetler için bkz. En’âm, 6/101; Râ’d, 13/41; Nahl, 16/68-
69; Enbiyâ, 21/33, 44; Neml, 27/88; Yâsîn, 36/38; Zâriyât, 51/47; Hadîd, 57/25; Talâk, 
65/12,  bu  ayetlerin  tam  anlamını  kavrayabilmek  için  mutlaka  tefsir  kitaplarına  da 
bakılması gerekir.
22  Bkz. Bakara, 2/73, 164, 219, 220, 221, 247, 266; Âl-i İmrân, 3/7, 65, 118, 191; Nisâ, 
4/82; En’âm, 6/50.
23  “…Allah, aklını kullanmayan insanların üzerine pislik (azap) yağdırır” Yunus, 10/100.
24  Müslüman,  hayatını  Kur’ân’a  göre  düzenlemeli  o  kitabın  buyruklarına  inanmalı  ki, 
gerçek inanç bu şekilde olur; Hz. Ömer (r.a.): “İnandığınız gibi yaşamazsanız, yaşadığınız 

---