İstanbul üNİversitesi

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
103
 
 
Mimari Özellikler ve Onarım Kayıtları 
Enez  kalesi  içerisinde,  akropol  “zerinde  batı-doğu  ekseninde  inşa  edilmiş 
kilise  x   apsis hariç  metre ölç“lerindedir (Plan 1). Konstantinapol de Orta ve 
Geç Bizans dönemine tarihlendirilen kiliselerin neredeyse tamamından daha b“y“k 
olduğu d“ş“n“len yapı, muhtemelen Ainos şehrine Katedral olarak hizmet vermiştir 
(Ousterhout
 
- Bakirtzi
 
 2007: 23) (Fig. 6). 
Çok alışılmamış bir plana sahip kilise kubbeli bazilika olarak adlandırılabilir 
(Ousterhout
 
-  Bakirtzi
 
 
: 
.  Naos  kısmı,  köşe  duvarlı  haç  planlı  bir  mekân 
olarak inşa edilmiştir ve naosun batı yön“nde çift narthex böl“m“ yer almaktadır 
(Fig. 
.  (açın  doğu  kolunu  bema  kısmı  oluşturur  ve  bemanın  yanlarında  da 
pastoforion  h“creleri  bulunmaktadır.  Bu  “ç  böl“m  birer  apsis  ile  sonlanmaktadır, 
bunlar içten yarım yuvarlak dıştansa çokgendir. (açın batı kolu diğer kollara göre 
daha  uzundur  ve  yanlarında  birer  köşe  mekânı  yer  almaktadır.  Bu  batı  kolu  köşe 
mekânlarından birer s“tun ve ikişer kemerle ayrılmaktadır. Naos, merkezi ve geniş 
bir kubbe ile taçlandırılmıştır.   metreden daha fazla çapa sahip merkezi kubbe, -L- 
şeklinde  dört  adet  payanda  ile  desteklenmiştir.  Bu  -L-  şeklindeki  payandalarda 
ikişer tane s“tun yer almaktadır. (açın kolları pastoforion h“crelerinde olduğu gibi 
beşik  tonozlarla  ört“lm“şt“r.  (açın  batı  kolunun  iki  yanında  yer  alan  köşe 
mekânları ise ikişer çapraz tonozla ört“lm“şt“r. İç narthex “ç böl“me ayrılmıştır. Bu 
narthexin orta böl“m“ beşik tonozla yanları ise birer çapraz tonozla ört“lm“şt“r. İç 
narthexin batı duvarının formu belirgin değildir. Dış narthexin cephesi iki paye ve 
dört  s“tunla  desteklenen  yedi  kemerle  meydana  gelmiş  galerili  kısımdan 
oluşmaktadır  (Fig.  .  Bu  cephe  ana  yapıyla  bağlantılı  değildir  ve  “st  ört“s“ 
g“n“m“ze  ulaşmamış  olan  bu  böl“m“n  “zerinde  muhtemelen  ahşaptan  bir  ört“ 
bulunmaktaydı  Ousterhout, 
: 
. Kilise alternatif olarak sıralanmış tuğla ve 
taş  sıralarıyla  inşa  edilmiştir.  Tuğla  örg“lerde  gizli  tuğla  tekniği  kullanılmıştır. 
Prothesis apsisinin dış cephesinde meander motifi, iç kısmında ise zikzak motifi yer 
almaktadır. Diakonikon un g“ney cephesinde balıksırtı ve iç apsisinde zikzak motifi 
yer almaktadır  Ousterhout-Bakirtzis, 2007: 26–27) (Fig. 9–11). 
Kilise,  özellikle  Semavi  Eyice  ve  Robert  Ousterhout  tarafından  detaylı  bir 
şekilde  incelenmiş  ve  bu  çalışmalar  yayınlanmıştır  Eyice  1969:  351–354; 
Ousterhout
 
–  Bakirtzi
 
  2007:  23
–
.  Semavi  Eyice,  kilisenin  “ç  devir  gösterdiğini 
belirtmektedir.  Araştırmacı,  kilisenin  ilk  olarak  köşe  duvarlı  haç  planlı  mimari 
kompozisyonda  Orta  Bizans  devrinde  inşa  edildiğini  ve  daha  sonra    veya  . 
y“zyılda  yapıya  exonarthex  böl“m“n“n  eklendiğini  kaydetmektedir.  Bu  dönemde 
kubbenin  desteklenm
esi  için,  payelerdeki  s“tunların  ve  “zerindeki  kemerlerin 
eklendiğini belirtmektedir. Sonradan kubbenin çökt“ğ“n“ ve  . y“zyılda naos un 
orta kısmının ahşap tavanla ört“ld“ğ“n“ ileri s“rm“şt“r. Araştırmacıya göre, kubbe 
kasnağının  ise 
.  y“zyıldaki  onarımda  mı  yoksa 
.  y“zyıldaki  ikinci  b“y“k 
onarımda mı kaldırıldığı bilinmemektedir. S. Eyice, 
 yılında incelediği yapının 
tavanının   y“zyıla ait kalem işleri ile s“slenmiş olduğunu kaydetmektedir  Eyice 
1969: 352, 354).  

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
104
 
 
Robert  Ousterhout  ise,  kilisen
in  genel  olarak  kubbeli  bazilika   olarak 
adlandırılabileceğini,  naos  kısmının  ise  haç  planlı  olduğunu  belirtmektedir  ve 
kiliseyi 
.y“zyıla  tarihlendirmiştir.  Exonarthexin  ise  ana  yapıyla  bağlantısız 
olduğunu,  buna  rağmen  .y“zyılda  yapılmış  olduğunu  ileri  s“rmektedir.  Naosta 
merkezi  kubbeyi  taşıyan  b“y“k  kemerler  araştırmacıya  göre  T“rkler  zamanında 
g“çlendirilmiştir  buna  delil  olarak  ise  kemerlerin  sivri  formunu  göstermiştir. 
Payelere iliştirilmiş çift s“tunların ise orijinal olduğunu ve bunun erken (ıristiyan 
mimarisinde  olağan  olduğunu  belirtmektedir.  Naos  kısmındaki  korint  s“t“n 
başlıklarının  ise  açıkça  .y“zyıla  tarihlendirilebileceğini  k“bik  başlıların  ise  emin 
olmayan  bir  dille  .y“zyıla  tarihlendirilebileceğini  belirtmiştir  Fig.  12).
 
Exonarthexte 
bulunan k“bik başlıkların ise ilk örneklerinin  .y“zyılda gör“ld“ğ“n“ 
fakat  kilisede  bulunan  başlıkların 
– .y“zyılda  yapılmış  olabileceğini 
vurgulamaktadır  Fig. 
.  Dış  narthexteki  ve  naostaki  s“tunların  başlıklar  gibi 
tekrar  kullanıldığını  kaydetmektedir.  Osmanlılar  zamanında  kilisenin  birçok  kez 
tamir  geçirdiğini  gösteren  kanıt  olduğunu,  bunlar  arasında  en  dikkate  değer 
olanlarının apsis ve pencerelerde yapılan onarımlar olduğunu belirtmektedir. Ayrıca 
  depreminde  yapının  b“y“k  ölç“de  hasar  görd“ğ“n“  ve  kuzey  duvarı  ve 
tonozlarının  çökt“ğ“n“  belirtmektedir.  Narthexlerin  g“ney  duvarının  ise 
–
 tarihleri arasında tahrip olduğundan bahsetmektedir  Ousterhout,
 
 1985: 18
–
280). 
 
Sonuç  olarak  kilisenin  Latin  istilası  öncesinde 
.y“zyılda  yapıldığını 
belirtmektedir. Kiliseyi yapım teknikleri, mimari s“slemeleri ve şeması açısından  . 
y“zyıla  tarihlendirmekte  ayrıca  Konstantinapol deki  birçok  kilise  mimarisiyle 
benzerlikleri olduğunu vurgulayarak makalesinde ayrıntılı olarak bu benzeşmeleri 
belirtmektedir (Ousterhout 1985: 18
–263, 265–266, 273, 276). 
Enez Fatih Cami’nin Osmanlı Devrinde Onarımına Dair Kayıtlar 
Kilisenin,  Osmanlı  devrinde  onarıma  ihtiyaç  duyduğunu  ve  onarıldığını 
kanıtlayan  belgeler  ise  şunlardır.  Başbakanlık  Arşivi  Maliye  defterleri  arasında 
N.3882-s.255-
(.
    M.
  tarihine  ait  kayıtta;  “)noz  kalesi  dâhilinde  vaki, 
merhum ve mağfur Ebuğ-feth Sultan Mehmet (an’ın bina eylediği cami-i şerif mürur 
eyyam ile harabe müşerref ve eşed-i ihtiyaç ile tamire muhtaç olmakta… 
 
ibaresi yer 
almaktadır. Ayrıca bundan başka tamirat defterlerinden   numaralı defterde İnoz da 
bulunan  caminin  tamirine  dair  kayıtlar  bulunmaktadır,  bu  defter  (.
–1126 
(M.1708/1709
–1714–
 yılları arasındaki tamir kayıtlarının ihtiva eder. Keşif ve 
t
amirat defterlerinden   numaralı defterde ise; İnoz kalesi dâhilindeki caminin keşif 
ve tamirine dair kayıtlar bulunmaktadır, bu kayıtlar (.
 ie
  M.
/
–
/
 yılları arasındaki mimari ve inşa faaliyetlerini içermektedir  Erdoğan, 
1953:  10
, 
. Ayrıca Evâhir-i Şâ bân 
 
 yılı Mart ayının son g“nleri  
tarihli bir h“k“m suretinde ise; 
 

---