279
iləüzləşiblər. Bu mövzuda Mərkəzi Bank ehtiyatları müxtəlif
növə bölərək, riski paylaşdırmaqdan başqa, dəyərində artımın
gözlənildiyi müəyyən pullara investisiya qoyaraq spekulyativ
şəkildə hərəkət də edə bilərlər. Amma Mərkəzi Bank kimi
rəsmi bir qurumun spekulyativ qazanъın arxasına düşmək
əvəzinə, riski paylaşd
ırma məqsədinə görə hərəkət etməsini
iddia etmək daha realdır.
Beynəlxalq rəsmi ehtiyatlar əvvəlъə qızıl və qeyri-qızıl
mənbələr olmaqla iki yerə ayrılır. Qeyri qızıl ehtiyatları da
valyuta və BPF mənbələrindən ibarətdir.
Bretton-Vudsqızıla əsaslanan bir sistem idi. Amma qızıl
istehsalatının asanlıqla artırılmaması, bahalı olması və bir özəl
spekulyasiyaya səbəb olması onun yaxşı bir ehtiyat pul
olmayaъağını göstərib. Bugünkü tendensiya qızılı beynəlxalq
ödəmə vasitəsindən çıxarıb bir sənaye xam məhsulu olaraq hə-
qiqi funksiyasına qaytarmaq istiqamətindədir. Bu səbəblə
uzun müddətdir ki, qızıla rəsmi qiymət qoyulmur.
Лакин бу gün bir çox юлкялярин Mərkəzi Banklаr rəsmi
ehtiyatlarının əhəmiyyətli bir hissəsini qızılla saxlayırlar.
Digər tərəfdən, beynəlxalq rəsmi valyuta ehtiyatlarının
tərkibinə baxsaq hələ də ən böyük pay Amerika dolları təşkil
edir. Dollar və məhdud ölçüdə ngilis sterlinqi Bretton-Vuds
sisteminin ənənəvi ödəниш vasitələri olmuşlar, ancaq bu gün də
dollar rezerv valyuta kimi fəaliyyət göstərir. Amma digər sə-
nayeləşmişölkələrin sürətlə inkişaf etməsindən sonra Avro, Ya-
pon iyeni və sveçrə frankı kimi pul vahidlərinin də rəsmi
valyuta kimi qəbul edilməsinə başlandı. Beləliklə, dolların
rəsmi ehtiyatlar içindəki payı getdikъə azalmağa başladı.
Anъaq bu nisbət hələ də 50%-dən yuxarıdır.
280
ФЯСИЛ 48. BEYNƏLXALQ МАЛИЙЙЯДЯ ЯСАС
PAR TET ŞƏRTLƏR
Finans bazarlarındakı aparılan və aparılacaq əməliyyat-
ların ən önəmli müəyyən edici amili – inflyasiya, faiz və val-
yuta kursu arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin təhlili qəbul
edilir. Dünya iqtisadi inteqrasiyasıyasında iştirak edən bir
ölkədə bir neçə iqtisadi parametrlər arasında əsas paritet şərt-
ləri mövъuddur. Bu əsas paritet şərtləri bazarlar üzərində süni
əngəl olmad
ığı müddət çərçivəsində inflyasiya, faiz dərəcəsi və
valyuta kursları kimi parametrləri əhatə edir. Ümumi bir ifadə
ilə paritet şərtləri adı verilən bu münasibətlər beynəlxalq Ма-
лиййянинəsasını təşkil edir.
Dünya ilə bütünləşmiş bir ölkədə, bir neçə iqtisadi para-
metlər arasında- inflasiya, faiz və valyuta kursu arasında яаса
bərabərlik münasibətləri vardır. Bu башлыъа bərabərlik, bazar-
lar üzərində süni манеяолmaдыğıэюрсяндийи анларда inflasiya,
faiz və valyuta kursları kimi dəyişkənləri əhatə edər. Ümumi
bir ifadə ilə, paritet şərtləri (parity ъonditions) adı verilən bu
münasibətlər beynəlxalq малиййянинəsasını təşkil edir.
Tək qiymət qanunu və arbitrac – Arbitraжın məqsədi risk
yüklənmədən mənfəət saxlamaqdır («uъuza al, bahalıya sat»
prinsipinə görə hərəkət edirlər). Arbitraжçılar bazardan valyu-
tanı uъuz qiymətə alıb, yüksək qiymətə satdıqъa həmən bazar-
da qiymətlər yüksəlir, digərində isə qiymət düşər və nətiъədə
bərabərlik təmin edilər. Tək qiymət qanuni bu bazarlarda, real
faiz dərəъələrinin bütün ölkədə eyni olmasıнятиъясини verir.
Buna da beynəlxalq Fiшer təsiri deyilir.
Beynəlxalq finansda arbitrac fəaliyyətinin nətiъəsində
ortaya çıxan təməl bərabərlik aşağıdakı beş qrupda toplaya
bilərik:
1. Satın alma güъü paritesi (PJP);
2. Faiz pariteтi (FR);
3. Ümumi Fiшer təsir (FE);
281
4. Beynəlxalq Fiser təsiri ( FE);
5. rəlidəki anında kursla gələъəkdəki təslim kursunun
səhvə yol vermədən proqnozlaşdırılması.
qtisadi varlığın eyni zamada qiymət fərqindən mənfəət
təmin etmək üçün valyutanın eyni vaxtda alınıb-
satılmasıəməliyyatına arbitrac deyilir.
Bu tərifdən başa düşmək olar ki, arbitrac bütün iqtisadi
və maliyyə varlıqlarına şamil edilən geniş bir anlayışdır. (eyni
andakı qiymət fərqindən faydalanma ideyası). Bu əməliyyatın
heç bir riski yoxdur. Risksiz olması arbitracı spekulyasiyadan
ayıran ən əhəmiyyətli xüsusiyyətidir.
Valyuta arbitraжın birinъi səbəbi iki pul arasındakı
məzənnənin eyni anda müxtəlif bazarlarda fərqli qiymətlərlə
olmasıdır.
Arbitraж müxtəlif bazarlarda məzənnələr arasında pozu-
lan müvazinəti bərqərar edir və o bütün dünya içində məzən-
nələr arasında uyğunluğun davam etməsinə kömək göstərir.
Əməliyyat xərъlərini nəzərə alsaq, valyuta məzənnələri aras
ın-
dakı fərq anъaq bu xərъlərin miqdarı qədər olaъaqdır.
Arbitraжçıların məqsədi risk almadan ən yüksək gəliri
əldə etməkdir. Bu m
ünasibətlər çərçivəsində, məsələn, əgər bir
il ərzində Azərbayъanda inflyasiya dərəъəsi Rusiyadakı inflya-
siya dərəъəsinə nisbətən 50% çox olması gözlənilirsə, o zaman
manat gələъək il rubl qarşısında 50% dəyər itirməli və Azər-
bayъanda faiz dərəcələri Rusiyadakı bank faizlərindən eyni
nisbətdə, yəni 50 % yüksək olmalı və rublun bir illik müddətli
təhvil kursu da spot kursuna görə 50% daha dəyərli olmalıdır.
Digər bir ifadə ilə, bir il sonrakı anında təslim kursunun gözlə-
nilən dəyəri, bugünkü bir illik müddətli təslim kursuna bəra-
bərdir.
Tədqiqatlar göstərir ki, inflyasiya səviyyəsi yüksək olan
ölkələrdə yüksək səviyyəli faiz dərəъələri tətbiq edilir.
Faiz pariteti nəzəriyyəsi pul bazarlarındakı arbitrac
imkanlarının bir nətiъəsi olaraq meydana çıxır. Əgər müxtəlif
ölkələr arasındakı risk dərəъələri eynidirsə, lakin bu ölkələrin
Dostları ilə paylaş: |