Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
hissəsində yağıntıların nisbətində fərq vardır. Bunun səbəbi əsas etibarı ilə ərazinin relyef xüsusiyyətlərindən asılıdır. Havanın illik nisbi rütubətliyi dağətəyi və yüksək dağlıq ərazilərdə 66-78% arasında, düzənliklərdə isə 76-78% təşkil edir. Ərazinin relyefi, iqlim şəraiti, bitki örtüyü və torpaqəmələgətirən süxurların xassə və amilləri bölgənin mövcud torpaq örtüyünün tərkib hissəsinin formalaşmasının əsasını təşkil edir. Torpaq ehtiyatlarının əsas hissəsi, yəni 66,4% i və ya ümumi torpaq fondunun 462,6 min hektarı dağlıq relyef şəraitində yayılmışdır. Düzən ərazilərdəisə ümumi torpaq fondunun yalnız 33,6% i və ya 213,9 min hektarı yerləşir. Dağ torpaqlarının əsas sahəsi meşə mənşəli torpqlar olub dağ torpaq ehtiyyatının 63,6% ni (294,3 min ha) təşkil edir. Yüksək dağlıq ə razidə yerləşən dağ-çəmən torpaqlarının tip və yarımtipləri ümumi dağ torpaq fondunun 38,8%-ni (142,8min ha) təşkil edir. Yay otlaq sahəsi kimi istifadə olunan və yüksək iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən subalp və alp zonası torpaqları bölgənin ümumi torpaq fondunun 20,5%- ni əhatə edir. Ərazinin dağlıq hissəsində yayılmış meşə örtüyünün formalaşdırdığı təbii mühitin və xüsusilə torpaq ortüyünün qoruyucusu olduğu kimi, eyni zamandada həmin regionda sutənzimləyici, torpaqqoruyucu və s xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Bölgənin təbiətinə təsir göstərən meşə örtüyü son yüzillikdə, xüsusilədə son 25-30 ildə hədsiz qırılıb məhv edilmiş, nəticədə meşəsizləşmə baş verdiyindən bozqır ot bitkiləri və seyrək meşə, kserofil meşə kolluqlarının arealı genişlənməyə başlamışdır. Bunun nəticəsində bozqırlaşma şəraitində yaxın keçmişdə meşə altından çıxmış boz-qəhvəyi torpaqların tip və yarımtipləri inkişaf etmişdir. Hazırda ərazidə yayılmış dağ-boz-qəhvəyi torpaqlar ümumi dağ torpaq fondunun 3,6%-ni (25,4 min ha) təşkil edir. Bölgənin torpaq örtüyünün tərkib hissəsini təşkil edən kənd təsərüffatına yararlı torpaqlar ümumi torpaq fondunun 55,5%-ni (386,6 min ha) təşkil edir. Bunun 32,9%-i əkin və dincə qoyulmuş torpaqlardır. Biçənək sahə kimi istifadə olunan torpaqlar 7,5%-ə, çoxillik əkinaltı torpaqlar 7,3%-ə çatır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar içərisində ən genış sahəni örüş və otlaq torpaqları tutur. Bu torpaqlar torpaq ehtiyatınının 48,3%-ni əhatə edir. Həyətyanı torpaq sahələri isə 4,0% (15,3min ha) təşkil edir. Kənd təsərrüfatında istifadə olunmayan torpaqlar isə ümumi torpaq fondunun 26,8%-ni (187,0 min ha) tutur. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların miqdarı bölgənin ayrı-ayrı rayonlarında çox müxtəlifdir. Bölgədə Quba rayonu ən çox kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi olan rayondur və onun sahəsi 145,7 min ha olmaqla bölgənin ümumi torpaq fondunun 55,8%-nə bərabərdir. Bu üstünlük torpaqların 62,2%-ni təşkil edən örüş və otlaq sahələrinin hesabına baş verir. Əslində isə rayonda əkin və dincə qoyulmuş torpaqların sahəsi Qusar və Xaçmaz rayonlarına nisbətən azdır. Qusar və Xaçmaz rayonlarında bu göstəricilər 23,0% və 71,7%-dir (34,5 və 44,4 min ha). Bölgədə torpaq istifadəçiliyinin miqyası geniş olduğundan onun bu günki aqroekoloji durumu da xeyli fərqlidir. Torpağın əsas aqroekoloji parametrlərindən biri təbii münbitlik xassələrinə görə keyfiyyət qrupları üzrə paylanması aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
37
Bölgənin ümumi kənd təsərrüfatı sahələrinin keyfiyyəti qrupları üzrə paylanması (ha/%) Cədvəl 8 Bonit Keyf. Kənd təsərrüfat Sahələri Əkin
Çox illik
Biçənək Həyəty.
Örüş və Cəmi
Kənd Qəsəbə
Yollar 10
I 39 844
295 153 377 1 10 11 80
II 64 142
163 -
735 2 17 18
60 III 21 355 115
- 293 1 54
72 40 IV 15 190 101
- 421 4
45 96 20 V - - - - 139 2
12 17
10 I-V 12 282 291
153 146
6 33
38 Bölgənin məhsuldar və yararlı torpaqları müxtəlif məqsədlər üçün və uzun müddətli istifadə olunduğu üçün torpağın təbii münbitliyi kəskin şəkildə pisləşib və hazırki duruma gəlib çıxmışdır.
Bunun nəticəsi olaraq bölgədə kənd təsərüffatı dövriyyəsində olan 386,5 min ha torpaq sahəsinin yalnız 113 min ha yaxın otlaq sahəsi I keyfiyyət qrupunda yer tutmuşdur. Onuda qeyd edək ki, bu torpaqların 13,6%-i yəni 15,3 min hektardan bir qədəri həyətyanı torpaqların payına düşür. Əkin və dincə qoyulmuş torpaq sahələrinin 127 min hektarından ancaq 39,2 min hektarı (30,8%) I keyfiyyət qrupuna daxildir. Ümumi əkin sahəsinin 64,9 min hektarı (51,2%) II, 21,3 min hektarı (16,8%) III və 1,6 min hektara qədəri (1,2%) IV keyfiyyət qrupunun payına düşür. Torpaqların bir qisminin yararsız hala düşməsi bütütn otlaq sahələrində müşahidə olunduğu kimi bu dinamiklik biçənək və örüş otlaqlarındada müşahidə edilməkdədir. Hazırda ümumi sahəsi təqribən 146,2 min hektara çatan kəndyanı örüş torpaqlarının uzunmüddətli qayğısız və səmərəsiz istifadə edilməsi nəticəsində torpaq örtüyü nəinki yaxşı keyfiyyət qrupunda sabitləşmir, hətta burada güclü eroziya proseslərin intensivləşməsinə və aşağı keyfiyyət qruplarına düşməsinə səbəb olmuşdur. Ərazidə olan ümumi qış otlaqları torpaqlarının az bir hissəsi yüksək keyfiyyət qrupunda özünü qoruyub saxlaya bilmişdir. Yerdə qalan hissə isə digər keyfiyyət qruplarında özünə yer tapmışdır. Bu kimi vəziyyət bölgədə, xüsusilədə Quba və Qusar rayonlarında yerləşən yay otlaqlarında da müşahidə edilir. Hazırda bölgədə istifadə edilən 33,7 min hektara yaxın yay otlaq sahəsinin yalnız 10,1 min hektarı yüksək keyfiyyətli torpaqlarda yerləşir. Yay otlaqlarının əsas hissəsi II keyfiyyət qrupunda yerləşməklə ümumi yay otlaq sahəsinin 52,3%-ni yəni 17,6 min hektarını əhatə edir. Qış otlaqlarında orta keyfiyyətli torpaqlara transfer olma 20,2% təşkil edirsə bu göstərici yay otlaqlarında 16,1% təşkil edir. Bölgənin kənd təsərrüfatı dövriyyəsində istifadə olunan torpaqların 78,3% yüksək və yaxşı keyfiyyətli torpaqlar sırasındadır. Kənd təsərrüfatına yararsız torpaqlar isə 2,9%-ə çatır.
Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|