Mühazirə "İnformatiKA" elmi VƏ onun vəZİFƏLƏRİ Giriş 1

 
 
fərqlənir.  Bəzən  onun  əmrləri  ingilis  ifadələrindən  heç  də  fərqlənmir.  Bu  dildə,  hal-
hazırda aktiv surətdə istismar olunan çoxlu sayda əlavələr hazırlanmışdır.  
Pascal  -  Pascal  dili fransız  riyaziyyatçısı  və  filosofu   Blez  Paskalın  (Blaise  Pascal) 
şərəfinə adlandırılmışdır. 
Pascal  dili,  1968-1970-ci  illərdə  İsveç  ali  politexnik  məktəbinin  İnformatika  institutunun 
direktoru  professor  Niklaus  Virt  tərəfindən    işlənib  hazırlanmışdır.    Ondan  böyük 
layihələrin  hazırlanmasında  müvəffəqiyyətlə  istifadə  etmək  üçün  imkanlar  nəzərdə 
tutulmuş, proqramın strukturuna  olan tələblər gücləndirilmişdir.  
Basic  –  Bu  dil  üçün  həm  kompilyatorlar,  həm  də  interpretatorlar  mövcuddur.  İlk  dəfə 
proqramlaşdırmanı  öyrənmək  məqsədilə  1960-cı  illərdə  yaradılan  bu  dil  dünyada    ən 
geniş yayılmış dillərdəndir. 
C - Bu dil yaranan gündən kütləvi istifadə üçün nəzərdə tutulmamışdır. Sadəcə, assembleri 
əvəz  edən  bir  proqram  kimi    planlaşdırılmışdır.  Yəni  o,  həm  assembler  kimi  effektiv  və 
kompakt  proqramlar  yaratmaq  imkanına  malik  olmaqla  yanaşı,  həm  də  konkret  tip 
prosessorlardan asılı olmalı idi. 
C++ - C-nin obyektyönümlü genişlənməsi olan bu dil 1980-cı ildə yaradılmışdır. Bu dildə 
proqramçının məhsuldarlığını kəskin şəkildə artıra biləcək çoxlu sayda imkanlar nəzərdə 
tutulmuşdur. 
Java  -  Bu  dil  1990-cı  illərin  əvvəlində  C++  dilinin  əsasında  yaradılmışdır.  O,  C++-da 
olan bütün aşağı  səviyyəli imkanları aradan çıxardaraq əlavələrin işlənib hazırlanmasını 
sadələşdirməyə yönəlmişdir. 
 
Baza verilənlərinin proqramlaşdırma dilləri 
Bu  qrup  dillər  alqoritmik  dillərdən  həll  etdiyi  məsələlərə  görə  fərqlənir.  VB-nı 
yaradarkən  hər  hansı  bir  proqramlaşdırma  dilinin  mənimsənilməsi  və  ya 
mütəxəssislərin cəlb olunması VB-nın inkişafında bir qədər ləngimələrə səbəb olurdu. 
Lakin VBİS-in meydana gəlməsi ilə bu çətinliklər aradan qalxdı. 
VBİS VB-nin faylları ilə işləmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi proqram vasitələridir. 
VB  relyasion  idərə  sistemləri  (VBRİS)  idarə  etdikləri  VB-nin  tutumu  və  istifadəçilər 
sayına görə aşağıdakı kimi təsnifata malikdirlər: 
•
 
Yüksək səviyyəli RVBİS  
•
 
Orta səviyyəli RVBİS  
•
 
Aşağı səviyyəli RVBİS  
Bu RVBİS-lər yüzlərlə və minlərlə giqabayt (Gb) tutumlu nəhəng VB-nı idarə etməyə və 
onlardan  eyni  zamanda  minlərlə  istifadəçinin  istifadəsinə  imkan  verir.  Belə 
sistemlərdən  nəhəng  korporasiyalarda  istifadə  olunur.  Bu  sistemin  nümayəndələri: 
ORACLE7, ADABAS 5.3.2., SQL SERVER11.   
 Baza verilənlərinin proqramlaşdırma dillərinə aid misal şəkil 6-da göstərilmişdir 
 
KitabYurdu.az 
74
 

---

 
 
 Delphi
 SQL (Structured Query  Language)
 Fox base
 İnterbase
 MS Access
 ORACLE
 ADABAS
Baza verilənlərin proqramlaşdırma
dilləri
 
 
Şəkil 6. Baza verilənlərinin proqramlaşdırma dilləri 
 
İnternet  proqramlaşdırma dilləri 
HTML    (HiperText  Markup  Language)  çox  tanınmış,  sadə  bir  dil  olmaqla, 
mətnin formatlaşdırılması, şəkillərin əlavə olunması, şiriflərin və rənglərin verilməsi, 
istinadların  və  cədvəllərin  tərtib  olunması  kimi  elementar  əmrlərə    malikdir.  Çox  
WEB- səhifələr HTML- də və onun genişləndirilmiş  variantlarında yazılmışdır. 
1980-cı  illərdə  PERL  dili  işlənib  hazırlandı.  O,  böyük  mətn  fayllarının  effektiv 
emal  olunması,  mətn  hesabatlarının  qenerasiya  olunması  və  məsələlərin  idarə 
olunması vasitəsi kimi yaradılmışdı. Onun sətrlərlə, massivlərlə işləmək funksiyaları, 
verilənlərin  çevrilməsi  vasitələri,  sistem  informasiya  ilə  işləmək  imkanları  da  çox 
genişdir. İnternet  proqramlaşdırma dillərinə aid misal şəkil 7-də göstərilmişdir. 
 Perl
 HTML
 XML
 PHP
 Java
İnternet proqramlaşdırma
dilləri
 
 
KitabYurdu.az 
75
 

---

 
 
Şəkil 7. İnternet üçün  proqramlaşdırma dilləri 
 
Proqramın strukturu.  
•
 
Proqramın başlığı 
•
 
Təsvir hissəsi 
•
 
Proqramın gövdəsi 
Proqramın strukturuna aid misal şəkil 8-də göstərilmişdir. 
 
 
Program
proqramın adı ;
Const 
{sabitlərin təsviri};
Var
{dəyişənlərin təsviri};
Begin
{Operatorlar};
End.
Proqramın başlığı
Təsvir hissəsi
Proqramın gövdəsi
 
 
Şəkil 8. Proqramın strukturu 
 
Proqramlaşdırmada xidməti  sözlər üç qrupa ayrılır: 
•
 
Operatorlar (READ, WRITELN və s.) 
•
 
Funksiya  adları (SIN, COS və s.) 
•
 
Açar sözlər (PROGRAM, VAR, BEGIN, END və s.) 
 
Giriş və Çıxış operatorları 
o
 
İxtiyari    proqram  istifadəçi  ilə  giriş-çıxış  operatorları  vasitəsilə  mübadilə 
edir.  
o
 
Giriş operatoru- Read və Readln 
o
 
Çıxış operatoru- Write və Writeln 
READ giriş operatoru 
READ operatoru vasitəsilə klaviaturadan informasiyanın daxil edilməsini yerinə 
yetirilir.  
Yazılışı belədir: 
      READ(а,b,...)  
      READLN(а,b,..,) 
burada а,b,... – daxil edilən dəyişənlərdir. 
READLN – ENTER klavişi basılana qədər öz işini görür. 
KitabYurdu.az 
76
 

---