«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Barcha omborxonalar tarmog’i va alohida don omborxonalarining kerakli sig’imini aniqlash. Umumiy sig’im E₁ mamlakatdagi maksimal don qoldig’iga Q_max to’g’ri kelishi kerak. Bunda tayyorlov va qoldiq don miqdori transport tarkibida harakatlanishda bo’ladigan miqdori ye_tr ham hisobga olinadi. Bu quyidagi talabni qondirishi kerak:

Q_max      E_tr
bu yerda:
 < 1 – don omborxonalarining yuklash koeffitsiyenti, 5 . . . 10 %
Barcha omborxonalarning sig’imi tayyorlov ye_tay, oraliq ye₀, ishlab chiqarish ye_i.ch. korxonalarining sig’imidan iborat bo’ladi.
  = yetay + yeor + yei.ch.
Alohida korxonalarning sig’imi bir – biri bilan yaqindan bog’langan bo’ladi. Ularni don zahiralarini to’plash qobiliyati tayyorlov korxonalarining sig’imini oraliq korxonalar sig’imigacha kamaytirish imkoniyatini beradi, chunki ular tayyorlov muddatlari bir – biriga mos tushmaydigan turli tayyorlov korxonalaridan donni qabul qilib oladi. SHu sababli oraliq korxonalarni to’ldirilishi tayyorlov korxonalariga nisbatan uzoqroq davom etadi.
Aniq korxonaning sig’imi don kelishi va ketishini tavsiflovchi ma’lumotlar asosida yuk aylanishi grafigida va integral egri chiziqlar tuzishda har oy uchun don kelishi va ketishi qoldiq hisoblanadi va shunga asoslanib, mos qoldiq hisoblab topiladi. Sig’imini aniqlash uchun maksimal qoldiq tanlab olinadi.
Don omborlaridan foydalanish sxemasi korxonaning ikkita ko’rsatkichiga ko’ra tavsiflanadi: aylanish koeffitsiyenti va foydalanish koeffitsiyenti.
Aylanish koeffitsenti: K₀ bir yildagi aylanishlar sonini bildiradi:

_K0  ^G

E
bu yerda:


G – yuk aylanashi, t; ye – sig’imi, t.
YUk aylanish deganda yil davomida don omborxonasidan o’tkazilgan don miqdori tushuniladi. Qabul qilish Q_q.q. va chiqarish Q_chiq hajmlari teng bulmaganida yuk aylanish quyidagicha hisoblanadi:


F = Qq.q = Qchiq Qq.q.  Qchiq G  Qk.k.  Qchik
2
Tayyorlov korxonasining yuk aylanish koeffitsiyenti 0,8 ... 1,5, oraliq korxonasi 3 ... 6 va ishlab chiqarish korxonasi 2 ... 8 ga teng.


K₀ ko’rsatkichi ma’lum darajada korxonaning ishini ham tavsiflanadi. Tayyorlov korxonalari uchun K₀ ning qiymati kelayotgan don hajmining korxona hajmi nisbatiga bog’liq bo’ladi. Ayrim yillarda K₀ qiymati hosilga qarab o’zgaradi. Ishlab chiqarish korxonalarida K₀ qiymati ye sig’imining oylik unumdorlikka Q_oy nisbatan bog’liq bo’ladi. Bu nisbat ortishi bilan K₀ ning qiymati kamayadi.
Oraliq korxonalarning K₀ qiymati har bir korxona uchun va har bir yil uchun o’zgarib turadi.
Foydalanish koeffitsiyenti K_foy omborxonaning yil davomida o’rtacha to’ldirilishini tavsiflaydi:
K_foy  ^XR
12Q_XP
bu yerda: XR – o’rtacha oylik qoldiq, t;


Q_XR – yillik saqlash hajmi, t.
Saqlanayotgan don miqdorining ko’p o’zgarishi natijasida K_foy < 1 bo’ladi; bu o’zgarishlar ortishi bilan K_foy kamayib boradi. Bundan tashqari korxona sig’imini katta bo’lishi ham K_i ning qiymatini kamaytiradi.
Saqlanadigan don miqdori yil davomida 0,4 … 0,8, ishlab chiqarish korxonalari uchun 0,4 … 0,8, Oraliq korxonalari uchun 0,55 … 0,8 ga teng bo’ladi. K_foy ning qiymati har bir don omborxonasi uchun ayrim yillari katta qiymatlarda o’zgarib turishi mumkin.
Turli don omborxonalari vazifalarini birlashtirilishi K_ay va K_foy koeffitsiyentlarining ortishiga olib keladi. Bu koeffitsentlarning qiymati korxona ishining asosiy texnik – iqtisodiy ko’rsatkichlariga katta ta’sir ko’rsatadi. Bu koeffitsentlarning oshishi mehnat unumdorligining ortishiga aylanishdagi to’xtashlarni kamayishiga yordam beradi.