Folklor janrı isə yalnız onu yaradan xalqa məxsusdur, bütün məzmunu,
poetik quruluşu, poetikası, forma xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Hətta
türkdilli xalqların şərikli, qədim folklor nümunələri belə bir-birindən dil,
süjet, təhkiyə tərzi ilə fərqli cəhətlərə məxsusdur.
Rus dilinə dünya xalqlarının əksəriyyətinin folklor nümunəsi tərcümə
edilmişdir. Lakin tərcüməçilik baxımından bunların içərisində türk xalq -
larının folkloru, o cümlədən Azərbaycan folklorunun tərcümə növləri
özünəməxsusdur, öz tərcümə xüsusiyyətlərinə, tərcümə üsullarına ma likdir.
Azərbaycan folklorunun istər epik, istərsə də lirik janrlarının rus dilinə
tərcümə tarixi ikinci əsrini yaşasa da, bu tərcümə tarixi boyu xeyli prak-
tik təcrübə, üsul, manera, tərcüməçilərin yanaşma metodu formalaşsa da,
bütün bunları ümumiləşdirən elmi-nəzəri konsepsiya hələ ki, yoxdur.
Dünya tərcümə praktikasında əsasən aşağıdakı tərcümə növləri ümumi
şəkildə müəyyənləşdirilmişdir:
1. Mətnin sətri, həmçinin orijinala adekvat və dəqiq tərcüməsi;
2. Mətnin sərbəst, yaradıcı, bədii tərcüməsi;
3. Elmi tərcümə; linqvistik tərcümə;
4. Filoloji tərcümə; tekstoloji tərcümə (16; 17).
Bu tərcümə növlərini yerinə, məqsədinə görə folklor tərcümə prak-
tikasına tətbiq etmək olar. Lakin Azərbaycan folklorunun rus dilinə tər-
cüməsində əsasən sətri tərcümədən, daha sonra isə bədii tərcümədən isti-
fadə edilibdir. Və əslində yaradıcı tərcüməçi bu tərcümə prinsiplərinin hər
birindən istifadə edə bilər.
Orijinalda “Сборник материалов длйа описанийа местностей и
племен Кавказа” adlanan bu məcmuədə Azərbaycan folklorunun rus dil-
inə tərcüməsinin olduqca əsaslı və əhəmiyyətli prinsipləri formalaşmış,
sonrakı mərhələdə vacib əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu məcmuə təkcə folk-
lorumuzun deyil, həmçinin Azərbaycan mədəniyyət, ədəbiyyat və
incəsənətinin qeyri dillərdə, müxtəlif xalqlar arasında yayılması və tanın-
ması işində çox böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Elmi yenilik – Azərbaycan nağıllarının, lətifələrinin, tapmacalarının,
laylalarının, atalar sözləri və məsələlərinin və digər folklor janrlarının
toplanıb “SMOMPK” məcmuəsində rus dilinə tərcüməsi təcrübəsindən
çıxış edərək belə qənaətə gəldik ki, xalq yaradıcılığının, folklorun tər-
cüməsi xüsusi səriştə və iste`dad, bacarıq, fəhm tələb edir.
İşin nəticəsi. “SMOMPK” məcmuəsində Azərbaycan folklorunun rus
dilinə tərcüməsinin çox əsaslı və əhəmiyyətli prinsipləri formalaşmış. bu
2011/
IV
99
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
məcmuə təkcə folklorumuzun deyil, Azərbaycan mədəniyyət, ədəbiyyat
və incəsənətinin qeyri dillərdə çap olunması və müxtəlif ərazilərə yayıl-
ması işində çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.
ƏDƏBİYYAT
1. Кадйаров В.И. Азербайджанскайа устнайа поезийа в русских
переводах. Автореферат диссерт. на к.ф.н.Москва, 1979
2. Рагимова Е. Азербайджанскийе дастаны «Деде Коркуд» и «Короглу»
в русских переводах, Баку, Изд.-во «CUCEUR», 1997
3. Nəbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı, 2 cilddə, I c. Bakı, 2002
4. Qasımzadə F. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Bakı, 1966
5. Azərbaycan tarixi, Bakı, 1993
6. Babayev İ., Əfəndiyev R. Azərbaycan şifahi ədəbiyyatı, Bakı, «Maarif»
nəşriyyatı, 1970
7. Əfəndiyev P.Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı, Bakı, 1992
8. Əfəndiyev Ə. Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsvirinə dair materiallar
toplusu – QƏXTMT (SMOMPK) izahlı biblioqrafiya, Bakı, 1998
9. Xəlilov P. SSRİ xalqları ədəbiyyatı, 2 cilddə, I c., Bakı, 1975
10. SMOMPK, 1894, 18-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
11. SMOMPK, 1894, 20-ci buraxılış, 1-ci şö`bə
12. SMOMPK, 1892, 13-cü buraxılış
13. SMOMPK, 1910, 41-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
14. SMOMPK, 1882, 2-ci şöbə
15. SMOMPK, 1912, 42-ci buraxılış, 2-ci şö`bə
16. Мастерство перевода. Сборник, Москва, «Наука», 1973
17. Актуалныйе проблемы художественного перевода, в 2-хт.т. Сборник,
Москва, «Наука», 1967
2011/
IV
100
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Nizami ADIŞİRİNOV
AMEA Folklor İnstitutu, aspirant
deyset27@mail.ru
EPİK QƏHRƏMANIN BİOQRAFİYASININ QURULUŞUNA
EPİK QƏHRƏMANIN BİOQRAFİYASININ QURULUŞUNA
YÖNƏLƏN FORMULLAR
YÖNƏLƏN FORMULLAR
XÜLASƏ
Xalq nağıllarında, dastanlarında qəhrəmanların həyat hekayələri ilə bağlı aparılan
araşdırmalarda müşahidə olunan ortaq qəliblərin, formulların aşkara çıxarılması yö nün -
də xeyli tədqiqat aparılmışdır. Bu məqalədə qısa da olsa, xalq nağıl və dastanlarında
qəh rəmanların həyatı ilə bağlı təsbit edilmiş ortaq modellərə, qəliblərə nəzər sa laraq
bununla bağlı mövcud olan nəzəriyyələr barədə mə`lumat verilir. Məqalədə həmçinin
“qəhrəmanın bioqrafiyası” ilə bağlı araşdırma aparmış tədqiqatçılar haqqında mə`lumat
verilmiş, onların nəzəriyyələrinin əsas müddəaları təhlil olunmuşdur.
Açar sözlər: dastan, qəlib, qəhrəman, O.Ranq, L.Raqlan
THE MODELS DIRECTED TO THE STRUCTURE OF THE BIOGRA
THE MODELS DIRECTED TO THE STRUCTURE OF THE BIOGRA
-
-
PHY OF AN EPIC HERO
PHY OF AN EPIC HERO
SUMMARY
A lot of researches have been done to discover the common patterns and formulas
observed in the inquires made in to the life stories of heroes in folk tales and epics. In
this article we have a short look at the identified common models and pattern related
to the lives of heroes in folk tales and epics, and give some information about the theo-
ries related to it. Moreover a little information is given about the researches who have
carried out researchs in to “The hero biography” and the main statements of their theo-
ries are analyzed.
Key words: epic, pattern, hero, O.Rang, L.Raglan
«БИОГРАФИЯ ЭПИЧЕСКИХ ГЕРОЕВ ПО СТРОЕНИЕ
«БИОГРАФИЯ ЭПИЧЕСКИХ ГЕРОЕВ ПО СТРОЕНИЕ
НАПРАВЛЕННЫХ МОДЕЛЬИ»
НАПРАВЛЕННЫХ МОДЕЛЬИ»
РЕЗЮМЕ
В народных сказках, былинах, рассказы жизнь про героев связанный
проводимые исслодованиях наблюдения их общая форма. Выявлени формулы в
направление проводились значительно много исследования. В этой статье, хотя и
коротко, но в народных сказках и былинах связанный с жизнью героев зак ре плен -
ный если обратить внимание на общую модель и форму связанный с этим имею -
щийся о теориях дается информация. А так же в статье биография герое связан -
ные с исслодовать проводит исслодование о ним дается информация, про их тео -
рии были анализированны их основые положение.
Ключевые слова: эпос, формуль, герой, О.Ранг, Л.Раглан
Məsələnin qoyuluşu. Epik dastanlarda iştirak edən qəhrəmanların bio-
qrafiyasını, doğulmasını və fəaliyyətini təsvir edən formulların aşkara
çıxarılması hər zaman tədqiqatçıları düşündürən məsələlərdən olmuşdur.
2011/
IV
101
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Dostları ilə paylaş: |