X uzuridagi pedagog kadrlar

13-rasm. X,amkorlik ta’limining asosiy shakllari


Xdmkorlik ta’limini kullash muayyan tartibda kechadi. Ya’ni:


g

• 
  talabalar (4-5 kishi) kichik guruxlarda ishlaydi;
  
• 
  jamoa uchun yagona ukuv materiali takdim etiladi;
  
• 
  xar bir gurux aloxida savolga javob topadi;
  
• 
  ekspert guruxi shakllantiriladi;
  
• 
  bu gurux xar gurux ishi bilan batafsil tanishadi;
  
• 
  ekspert guruxi xar bir talabaning faoliyatini individual
  baxolash imkoniyatiga ega;
  
• 
  talabalar tuplagan ballar umumlashtirilib, kichik guruxning
  faoliyati baxolanadi;
  
• 
  eng yukori ball tuplagan jamoa golib sanaladi
  

l


50

Xdmkorlik ta’limini kullashda xamkorlik ta’limi texnologiyalaridan foydalaniladi.

X,amkorlik ta’limi texnologiyalari - ukuv jarayonida talabalarning jamoada, kichik gurux va juftlikda bilimlarni birgalikda uzlashtirishlari, uzaro rivojlanishlari, shuningdek, “pedagog-talaba(lar)” munosabatining xamkorlikda tashkil etilishini ta’minlovchi ta’limiy xarakterdagi texnologiyalar
Ch J
Xamkorlik ta’limini tashkil etishda bir kator texnologiyalar (m: “Birgalikda ukiymiz!”, “Kichik guruxdagi tadkikot”, rolli va ishbilarmonlik uyinlari, ijodiy bellashuv kabilar) kullaniladi. Bunda e’tibor karatiladigan jixat shuki, tanlangan xar kanday texnologiya talabalar tomonidan ukuv materiallarining juftlik, kichik gurux yoki jamoada uzaro samarali, muvaffakiyatli uzlashtirilishini ta’minlay olishi lozim. Xamkorlik ta’limi texnologiyalari orasida “Ajurli arra” strategiyasi nixoyatda ommalashgan.

3. 
   Tayanch konspekt va uni shakllantirish texnologiyasi. Yukorida kursatib utilganidek, tayanch konspekt - nazariy ukuv materiali (axboroti)ni grafikli tasvir (kiska xulosa, tushuntiruvchi surat, shartli ramz, sxema, javal, grafik chizma va
   

b.)da ifodalovchi konspekt. Tayanch konspekt bilan ishlashda dastlab talabalarning ukuv axborotlarini grafikli tasvirlarni kabul kilish, taxlil eta olish, bu shakldagi ma’lumotlarni kay eta olish, ularga tayangan xolda ukuv materialining moxiyatini yoritishga tayyorliklarini inobatga olish muximdir. Navbatdagi boskichlarda esa talabalarning mustakil ravishda grafikli tasvir asosida tayanch konspektni shakllantirish, unda ukuv axborotlarini kodlashtirishga urgatib borish talab etiladi.
Tayanch konspekt nazariy materialni imkon kadar zidlash- tirishga yordam beradi. Ta’lim jarayonida bu turdagi konspektdan foydalanish mashxur pedagoglar - D.B.Elkonin, V.V.Davыdov,
V.F.Shatalovlarning faoliyatlarida keng kullanilgan.
Bu turdagi konspekt lavxa, kichik kurinish xarakteriga ega bulib, nafakat tabiiy fanlar buyicha, balki ijtimoiy (falsafa,


51




sotsiologiya, xukuk va b.) xamda gumanitar (adabiyot, estetika, etika, madaniyatshunoslik, musika, tasviriy san’at va xk.) fanlarga doir bilimlarni xam samarali, muvaffakiyatli uzlashtirishga xizmat kiladi. Bu turdagi konspekt uzida katta xajmdagi nazariy bilimlar blokini xam kamrab oladi va uni ixcham, tizimli shaklda kiska bayon etadi.
Sxema, jadval, tayanch belgi, grafikli chizma, tayanch konspekt, mantiliy bayonga asoslangan konspekt, tizimli-tuzilmaviy yondoshuv va b. ukuv materialini tizimlashtirishga xizmat kiladi.
OTMda tayanch konspektlardan foydalanish kuyidagi imkoniyatlarni yuzaga keltiradi:


talabalarni ma’ruza mashgulotlarida pedagog tomonidan
berilayotgan nazariy ma’lumotlarni zerikarli tarzda mexanik
kayd etib borishdan ozod etadi;

• 
  ukituvchiga auditoriyadagi talabalar bilan kuprok mulokot
  kilish imkoniyatini yaratadi;
  
• 
  talabalar tomonidan ukuv materiallarini suzlar yordamida,
  vizual xamda kurish orkali samarali kabul kilinishini
  ta’minlaydi;
  
• 
  ta’lim jarayonida talabalar tomonidan ukuv topshiriklarini
  muxokama asosida samarali bajarish samaradorligini oshiradi;
  
• 
  talabalarning yangi bilimlarni uzlashtirish jarayoni va
  sifatini nazorat kilish uchun imkoniyat yaratadi;
  
• 
  talabalarga uz bilimlarini tizimlashtirishga yordam beradi;
  
• 
  ukuv axborotlarini kodlashtirish orkali talabalar ukuv
  fanining murakkab bulim, tushuncha va konsepsiyalarini puxta
  uzlashtira oladi;
  
• 
  ukuv materialini uzlashtirish uchun sarflanadigan vaktni
  kiskartirib, talabalarga kuprok amaliy va taxliliy ishlarni
  bajarishga imkon beradi;
  
• 
  talabalarni zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan ukuv
  jarayonining samaradorligini oshirish maksadida amaliy
  foydalanishga urgatadi;
  
• 
  talabalar orasida uzaro xamorlikni karor toptiradi;
  
• 
  talabalarni test topshiriklari bilan mustakil ishlashga urgatadi
  

52

Kupgina pedagoglar uz faoliyatlarida mashdur pedagog

V.F.Shatalov tomonidan asoslangan tayanch konspekt bilan ishlash metodikasidan foydalanadi.


Tayanch konspekt kuyidagi talablar asosida shakllantiriladi:

• 
  ukuv materialini bayon va takdim etishda yagona izchillikka erishish;
  
• 
  tushuncha va iboralarning tasviriy-shakliy jidatdan yagona bulishi;
  
• 
  ukuv materiali buyicha mudim urinlarning aks ettirilishi;
  
• 
  suz, misol, ramz, garfik, formulalar va b.ning minimal mikdoridan
  foydalanish;
  
• 
  kiskartma va tushunarsiz tasvirlarning bulmasligi;
  
• 
  axborotlarning kodlashtirilishi;
  
• 
  tayanch konspektning ma’ruza matni damda
  
• 
  darslikda berilgan material bilan izchillikka erishish;
  tasvirning yakkol ifodalanishi, anik bulishi
  

Yukorida aytib utilganidek, ukituvchi tomonidan tayyorlanadigan tayanch konspektda tayanch tushunchalar, mudim nazariyalar, asosiy koidalar va samarali metodlarning modiyati ochib beriladi, shuningdek, tasviriy namunalar, nazorat savollari, ukuv topshiriklari kay etiladi.
OTMda dastlab ukituvchi tomonidan shakllantirilgan tayanch konspekt talabalarga takim etiladi, asta-sekin ular mustakil ravisha bu kabi tayanch konspektlarni shakllantirishga urgatiladi.
Dastlabki mashgulotda talabalarga tayanch konspekt takdim etilgan bulsa, navbatdagi mashgulotda ukituvchi u asosida ukuv materiali mazmuni kiskacha takrorlaydi. Sungra talabalar bilan mulokot tashkil etiladi. Bu mulokot mini diktant, blis-surov, individual savol-javob, juftlikdagi surov, tezkor takrorlash kabi shakllarda amalga oshirilishi mumkin.
Tayanch konspekt kuyidagi tarkibiy tuzilmaga ega buladi:


G