Зиёдулла Давронов
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Axborot tushunchasi
Axborot to‘g‘risidagi birinchi ma’mumot XX asrning yigirmanchi yillaridan boshlanadi. Ko‘proq 1948 yildan boshlab, bu tushunchaga jiddiy e’tibor qaratildi. Sababi, K.E.Shenon, R.A.Fisher va N.Vinnerlar axborotning statistik-miqdoriy jihatlarini (bir-biridan habarsiz holda) aniqladilar. Bu o‘rinda K.E.Shenonning “Aloqaning matematik nazariyasi” asari katta rol o‘ynaydi. Ayni shu davrlarda N.Vinnerning ham “Hayvon va mashina”, “Kibernetika yoki boshqarish” nomli asarlari e’lon qilingan edi. Bu asarlarda asosan, axborotning nazariyalari haqida fikrlar yuritildi. Natijada “Axborot” g‘oyasi tez rivojlandi. Axborot tushunchasi “kibernetika” tushunchasidan kengroq tushunila boshlandi. Aslida esa axborot kibernetikaning bir qismi sifatida faoliyat ko‘rsatdi. Ma’lumki, axborot har bir fanda, hodisada, jarayonda bor. Kibernetika esa aloqalarda, boshqarish sistemasida faoldir. Axborot tushunchasi keng sohalarni qamrab 164 oladi. U fan, tabiat, jamiyat, inson tafakkuri talablarini o‘rganish uchun, ijod, ilmiy ijod uchun katta ahamiyatga ega. “Axborot” tushunchasi boshqa tushunchalardan ajralib qolgan tushuncha emas. U “bilish”, “bilim”, “mujassamlik”, “borliq”, “aloqa”, “in’ikos” “o‘xshashlik”, “sabab”, “taraqqiyot”, “sistema”, “struktura” tushunchalari bilan aloqada, bog‘lanishdadir. “Axborot” tushunchasi keng qirrali bo‘lganligi uchun uning xususiyatlaridan kelib chiqib, falsafiy kategoriya sifatida ham tahlil qila boshladilar. Ammo bu masala munozaraligicha qolib ketmoqda. Ayni paytda falsafa – axborot tushunchasi uchun ham metodologiya vazifasini bajaradi. Axborot tushunchasi ham boshqa tushunchalar kabi o‘zining kelib chiqishi, rivojlanish tarixiga ega. Insoniyat paydo bo‘lgandan boshlab atrofidagi narsa va hodisalarga munosabat bildirish uchun, avvalo ma’lumotga ega bo‘lishni istaydilar. Demak, axborot tevarak-atrofdagi turli xil manbalardan to‘plangan omillar bo‘lib, bu bilimlarning qayta izhor qilish hamdir. Axborot ilmiy ijod uchun metodologik ahamiyatga ega. Uni to‘g‘ri tahlil qilish ilmiy ijodning rivojlanishiga asos bo‘ladi. Shu bilan birga axborot tushunchasi ilmiy ijodda nazariy jihatlarni ham asoslashga yordam beradi. Uning turli-tuman qirralari ijodda qo‘llaniladi. Axborot olinmasa va u o‘z navbatida tarqatilmasa ijod natijasi bo‘lmaydi. Axborot tushunchasini ham turlicha izohlovchi oqimlar mavjud. Bular qatoriga pozitivistlar, ekzistensialistlar, metafiziklar, pragmatiklar qarashlarini olish mumkin. Chunki bu tushuncha yuqorida ta’kidlaganimizdek, kibernetika, ong, genetika, informatika, demokratiya, siyosat, madaniyat, globallashuv jarayonlarini ham o‘zida qamrab oladi. Ya’ni, uning bajaradigan funksiyasi yildan yilga inson faoliyatida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Olimlarning tobora diqqat e’tiborini jalb etmoqda. Jumladan, I. A. Akchurin, A.N.Kolmogorov, U. R. Eshbi kabilar axborot tushunchasining miqdoriy jihatlariga e’tiborini qaratgan bo‘lsalar, Amosov. N.M., Bajenov L.B., Jukov N.I., Ivanov S.G., Polushkin V.A. kabi olimlar mazkur tushunchani sifatiy jihatlariga e’tiborni qaratdilar. Olimlardan I.S.Narskiy esa axborot tushunchasining konsepsiyasini ishlab chiqdi. Demak, axborot jarayonlariga 165 kundan kunga, yildan-yilga qiziqish kuchayib bormoqda. Undan faqat oddiy xabar uzatish yoki olish uchun emas, balki turli fanlar doirasini kengaytiruvchi va ilmiy ijod uchun beqiyos shart-sharoitlar, omillar yaratuvchi murakkab substansiya sifatida foydalanish zaruriyati tug‘ilmoqda. Endilikda biror soha yo‘qki axborot tizimi haqida so‘z yuritilmasa. Shu sababli ham O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda zamonaviy talablarni hisobga olgan holda, kutubxona tarmog‘ini tashkil qilishni takomillashtirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodning intellektual ehtiyojlarini qondirishga, madaniy, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarini saqlab qolishga yo‘naltirilgan. Prinsipial yangi axborot tarmoqlarini tashkil etish, shuningdek, aholini yanada kengroq va tizimli axborot bilan ta’minlash, zarur shart-sharoitlar yaratish uchun bir qancha vazifalarni amalga oshirilishi belgilab berilgan. Jumladan: Madaniyat va sport ishlari vazirligi kutubxonalarni Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, OO‘MTV ning O‘rta Maxsus kasb-hunar ta’limi markazi, Xalq ta’limi vazirligi ixtiyoriga o‘tkazish yo‘li bilan Oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari va umumta’lim maktablari huzurida axborot resurs markazlarini tuzish ko‘zda tutilgan. Ularning vazifalari etib quyidagilar ko‘rsatilgan. Ta’lim muassasalari o‘quvchilari hamda aholining zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda, muntazam ta’lim olishi va mustaqil ravishda ta’lim olishiga ko‘maklashish; Milliy ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni keng ko‘lamda targ‘ib qilish, xalqning madaniy-tarixiy merosidan bahramand bo‘lishini ta’minlash, ma’naviy boy va uyg‘un kamol topgan shaxsning ijodiy o‘sishi uchun imkoniyat yaratib berish; Yangi axborot texnologiyalari (ma’lumotlar elektron bazalari, internet resurslari) asosida aholiga axborot xizmati ko‘rsatish; Madaniy, ta’lim, axborot hamda boshqa dastur va loyihalarni birgalikda amalga oshirish uchun ta’lim muassasalari, mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organlari, milliy madaniyat markazlari bilan hamkorlikni rivojlantirish; 166 Axborot-kutubxona markazlari zimmasiga esa aholiga axborot- kutubxona xizmati ko‘rsatishni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tarish, uning ilmiy, ta’lim, axborot va madaniyat sohasidagi qiziqishlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida tezkorlik bilan qondirish; Kitobxonlarga an’anaviy kutubxona xizmati ko‘rsatishdan o‘z axborot resurslarini yaratish va jahon ilmiy-ta’lim axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatini berish, axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari tanlov asosida malakali kadrlar bilan to‘ldirilishini; Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari yuksak samara bilan faoliyat ko‘rsatishini hamda aholining barcha qatlamlari ulardan bemalol foydalana olishlarini ta’minlash; Yig‘ma elektron katalog yordamida axborot resurslarini birlashtiruvchi elektron kutubxonalar va ma’lumot bazalarini yaratish; Joylarda axborotlashtirish va kutubxonachilik ishi sohasidagi axborot- resurs markazlari faoliyatini muvofiqlashtirish hamda tashkiliy-metodik jihatdan ta’minlash vazifasi yuklangan. Shu bilan birga axborot-kutubxona markazlarini belgilangan tartibda “ZiyoNet” axborot tarmog‘iga bosqichma-bosqich ulash va ularning resurslariga aholi keng qatlamlarining kirishini ta’minlash; Elektron kutubxonalar tizimini rivojlantirish, kutubxona axborot resurslarini tizimlashtirish vazifasi belgilangan. 2006-2007 o‘quv yilidan boshlab, Toshkent Davlat madaniyat instituti va Toshkent axborot texnologiyalari universitetida “axborotlashtirish va kutubxonashunoslik” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavriat kadrlari hamda magistratura tegishli mutaxassisliklari bo‘yicha kadrlar tayyorlash nazarda tutilganligi ma’lumot uchun aytilgan (Xalq so‘zi. 2006 y 20- iyun). Bozor munosabatlariga o‘tish sharoitida axborot tizimi qimmatli mahsulot va asosiy tovardir. Axborot bilimlarni izlash, yaratish, mukammallashtirish va uni saqlash, axborotlarni ko‘paytirish va tarqatish manbai ekanligini ushbu ko‘rsatilgan qarordan ham bilsak bo‘ladi. |