67
şərait yaratmaq, beləliklə, yo xsulluğu min imu m həddə endirmək. İkincisi, cəmiyyət üzvlərinə elə b ir gəlir əldə
etməyə tə minat verilsin ki, onlar bu gəlirlə ö zlərinin ictima i-zə ruri ehtiyacla rın ı ödəyə bilsinlə r. Qısa bir müddətdə ölkədə
həm sosial müdafiə, hə m də sosial təminat sistemlə ri formalaşdırılır və inkişaf edirdi.
Dövlətin sosial siyasətini reallaşdırmaq üçün aşağıdakı əsas göstəricilərə nail o lun ması nəzərdə tutulmuşdu: ü mu mi
daxili məhsulda istehlak fondunun payının artırılması, əhalinin hər nəfərinə görə istehlak fondunun, ümu mi da xili məhsulda
milli gəlirin və məşğulluq səviyyəsinin artırılması; ə mək şəraitin in ya xşılaşdırılması; təhsil, səhiyyə, mənzil və ko mmunal
təminatı səviyyəsinin yüksəldilməsi. La kin mürə kkəb beynəlxa lq və da xili vəziyyət, iqtisadi çətin liklər, yolu xucu
xəstəliklə r, keç miş İrəvan quberniyası ərazisində ermənilə r tərəfindən soyqırımına mə ruz qalan 150 mindən ço x türk-
müsəlman əhalinin öz tarixi vətənlərindən didərgin düşüb Cümhuriyyətə pənah gətirməsi, əhalinin ço xluğunu təşkil edən
kəndlilərin həyat şəraitini ya xşılaşdırmağ ın əsas amili o lan torpaq məsələsinin həll olun ma ması və s. sosial vəziyyəti xeyli
çətinləşdirirdi. Belə ağır şəraitdə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamenti və Höku məti sosial gərginliyi aradan
qaldırmaq məqsədilə təxirəsalın maz tədbirlər həyata keçirird i.
Qaçqınların maddi ehtiyaclarının ödənilməsi və yerləşdirilməsi, on lara tibbi xid mət göstərilməsinin təşkili və bu-
nunla bağlı başqa məsələlərə xüsusi qayğı göstərilird i. Hö kumətin "Qaçqınlara yardımın təşkil edilməsi haqqında" (1918, 13
iyul), "Qaçqınların yerləşdirilməsi məsələsini nizama salmaq üçün Şamaxı qəzasına ko missiya göndərilməsi haqqında"
(1919, 17 fevral), "Qaçqın və köçkünlərin vəziyyətinin, onların daimi yaşayış yerlərinə qayıtması məsələsinin
aydınlaşdırılması üçün mərkəzi ko missiyanın yaradılması haqqında" (1919, 23 iyun), "Qaçqınların yer ləşdirilməsi üçün
təcili tədbirlə rin görülməsi haqqında" (1919, 8 noyabr) qərarları və s., Pa rla mentin "Qaçqın ların ehtiyacla rı üçün 21 milyon
manat pul ayrılması haqqında" (1920, 8 yanvar), " Epidemiya ilə mübarizə və qaçqınlara tibbi yardım göstərilməsi üçün
epidemiyaya qarşı 12 mübarizə dəstəsinin yaradılması haqqında" (1920, 26 fevral) qanunları bu istiqa mətdə atılan mühüm
addımlardan idi. Ölkədəki ağ ır vəziyyətə baxmayaraq, A zərbaycan Höku məti Gü rcüstan və Ermən istan ərazilərində yaşayan
azərbaycanlı əhaliyə də müntəzə m yard ım edird i.
1919 ilin əvvəllərindən 1920 ilin əvvəllərinə qədər təkcə Ermənistanın azərbaycanlı əhalisinə yardım göstə-
rilməsinə aid 6 qəra r qəbul edilmişdi. Qeyd et mək la zımd ır ki, ö z tarixi ənənələrinə sadiq qalan Azərbaycan Höku mət i,
milliyyətindən asılı olmayaraq, sosial və ziyyəti ağır o lan bütün ins anlara yardım göstərird i. Məsələn, Höku mət 1919 ildə
Müsəlman qadın xeyriyyə cəmiyyəti ilə yanaşı, Rus xeyriyyə cəmiyyətinə, Yəhudi xeyriyyə cəmiyyətinə, Erməni və Yəhudi
Milli Şuralarına və digər cəmiyyətlərə uşaqların, qocaların və b. imkansız adamların saxlanılması üçün xeyli vəsait ayırmış,
1920 ilin fevralında Gürcüstanda baş verən zəlzələ nəticəsində ziyan çəkmiş əhaliyə yard ım etmişdi.
Yo lu xucu xəstəliklər, həkim və başqa tibb kadrlarının, dərmanla rın çat ışma ması səhiyyə sistemində vəziyyəti son
dərəcə ağırlaşdırmışdı. Bu sahədə vəziyyəti qaydaya salmaq məqsədilə bir sıra qanun və qərarlar qəbul edilmişdi.
Höku mətin 1918 il 27 iyun tarixli qərarı ilə yolu xucu xəstəliklərlə mübarizə üçün Gəncə şəhər özünü-idarəsinə əvəzsiz suda
verilmişdi. Parlamentin 1919 il 25 yanvar, 17 mart, 2 iyun tarixli qanunları ilə Bakı, Gəncə, Şəki və Quba şəhər
özünüidarələrinə faizsiz borclar verilməsi nəzərdə tutulurdu. Höku mətin 1919 il 1 noyabr tarixli qərarı ilə Gəncə əhalisinə
tibbi yardım göstərmək üçün 500 min manat vəsait ayrılmışdı. Hö ku mət, həmçin in, müalicə müəssisələrini dərman la təmin
etmə k üçün vəsait ayrılması haqqında qərarlar qəbul et mişdi (1919, 5 noyabr, 3 dekabr və s.)
Beşinci Höku mət kabinəsinin təsdiqindən sonra Parlament üzv ləri qarşısında yeni Höku mətin gələcək vəzifələri
haqqında çıxış edən baş nazir Nəsib bəy Yusifbəyli xalq səhiyyesi sahəsində yaranmış ağır vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün
bir sıra tədbirlərin heyata keçirilməsini - bataqlıq və göllərin qurudulmasın ı, içməli suyun keyfıyyətinin yaxşı-laşdırılması
üçün müəyyən işlərin görülməsin i, tibbi kadrlar hazırlan masım, onlarm sayca artırılmas mı zəruru hesab etdi. Lakin bürün bu
işlərin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan külli miqdarda maliyyə vəsaitini tap maq isə çox çətin idi.
İnflyasiya ilə əlaqədar olaraq əhalinin mü xtəlif təbəqələrinin maaşlarının artırılması məsələsi Höku mətin sosial
siyasətinin mühü m istiqamətin i təşkil edirdi. Cü mhuriyyət Höku mətinin 1918 il 3 iyul, 21 sentyabr, 13 o ktyabr, 1919 il 10
fevral, 21 aprel, 1920 il 5 yanvar tarixli qəra rları ilə Hö ku mət qulluqçuların ın (hərb i və mü lki idarələ rin işçiləri) maaşlarının
artırılması nəzərdə tutulurdu. Bu məqsədlə Parlament "Qulluqçulara müavinət verilməsi haqqında" (1919, 10 yanvar),
"Dəmir yolu qulluqçularının və ziyyətini ya xşılaşdırmaq haqqında" (1919, 4 fevral), "Da xili İşlər Nazirliyi işçilərinin ə mə k
haqqının müvəqqəti artırılması haqqında" (1919, 7 aprel), "Hö ku mət qulluqçularının maaşlarına müvəqqəti əlavələr
haqqında" (1919, 12 may), "'Bahalıq la əlaqədar mülki və hərb i təyinatlı Höku mət idarələrində qulluqçuların maaşlarına
əlavələr haqqında" (1920, 15 mart) və b. qanunlar qəbul etmişdi.
Parla mentin 1919 il 12 may tarixli müvəqqəti qanunu ilə ibtidai məktəb müəllimlə rinin maaşları artırılmış, 1919 il
23 iyun tarixli qanunu ilə isə aşağı yaşayış minimu mu qaldırılmışdı.
Höku mətin "Kasıb ailələrdən olan uşaqlara yardım ed ilməsi haqqında" 1919 il 12 fevral tarixli qərarı və
Parlamentin "Bakı şəhərində 1-ci qadın milli gimnaziyası nəzd ində uşaq bağçasının açılması haqqında" 1920 il 1 mart
tarixli qanunu bu sahədə həyata keçirilməsi nəzə rdə tutulan diqqətəlayiq tədbirlərdən idi.
Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i və Parla menti fəhlə lərin sosial vəziyyətinin ya xşılaşdırılması isti-
qamətində də bəzi işlər görmüşdü. 1919 ilin yanvarından