64
dövrdən miras qalan, həm də respublikanın mövcudluğu dövründə baş verən inflyasiyaya qarşı mübarizə aparmalı
olurdu. Bu məqsədlə müstəqil dövlətin ma liyyə, vergi, bank-kredit siste mi ya radıldı. 1919 ilin sentyabrında Azərbaycan
Xalq Cü mhuriyyətinin Dövlət Bankı açıldı. Maliyyə Nazirliy inin 1919 il 20 iyul tarixli qərarı ilə əmtəələrin sərbəst ixracına
nail o lun ması nəzərdə tutulurdu; Parlament xəzinəyə müəyyən rüsum (ixrac olunan xammalın dəyərinin 25 faizi qədər)
keçirmək şərti ilə xammal ixracına icazə verilməsinə dair qanun (1919, 11 dekabr) qəbul etdi. Xaricə gizli yolla gümüş,
qızıl, platin aparılmasına görə məsuliyyət məsələsinə baxıldı. Qüvvədə olan 1914 il 15 noyabr tarixli qanunun 1919 il 20
oktyabr tarixli qanunla əvəz edilməsi, bu sahədə məsuliyyəti artırd ı. Ölkən in sərhədləri da xilində mal mübadiləsini tənzimlə -
mə k məqsədilə 1919 ilin avqust ayından Azərbaycana xaricdən gətirilən bir sıra zinət şeylərinə müvəqqəti olaraq xüsusi
gömrük tarifləri tətbiq olundu. Eyni zamanda daxili bazarı tənzimləmək məqsədilə Azərbaycandan kənara göndərilən
əmtəələr üçün yeni müvəqqəti gömrü k qaydalarının tətbiq edilməsi haqqında qanun qəbul edildi (1920, 9 fevral). Höku mət
çevik vergi siyasəti yeridir, dövlət xərclərin in ixtisar edilməsi istiqamətində tədbirlər görürdü. Bu məqsədlə xaricdən ölkəyə
gömrüksüz gətirilən malların siyahısı müəyyənləşdirilmiş (bu siyahıya 200-dən çox məhsulun adı daxil edilmişdi), xarici
sərmayəçilərə və A zərbaycana sərmayə qoymaq a rzusunda olanlara güzəştli şərtlərlə Ba kı bonları təklif o lunmuşdu.
Yeni əsaslarda beynəlxa lq iqtisadi əlaqə lərin qurulması da Hö ku mətin qarşısında duran mühüm məsələ lərdən idi.
İstiqlal bəyannaməsində xarici ölkələrlə, xüsusilə yaxın qonşularla iqtisadi əlaqələr yaratmaq və bu əlaqələri geniş-
ləndirmə k nə zərdə tutulurdu. Təsadüfi deyil ki, Pa rla mentin fəa liyyətində mühüm rol oynayan "Müsavat" partiyası öz
mə ra mna məsində Azərbaycanın müstəqilliyinə, onun xa ricdən müdafiəsinə və hüquqi cəhətdən tanıdılmasına nail o lmaq
üçün iqtisadiyyata, iqtisadi əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verirdi. Cü mhuriyyətin iqtisadi p latformasında xarici ölkələrlə
iqtisadi ə məkdaşlığı asanlaşdırmaq, bu sahədə maneələri a radan qaldırmaq, digər tərə fdən isə bu cür ə məkdaşlığ ı dünya
normaları əsasında həyata keçirmək nəzərdə tutulurdu.
Ölkə iqtisadiyyatında inflyasiyanın qarşısını almaq üçün Höku mət bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə
tuturdu. Zəruri tədbirlər sırasında ə mtəələrin sərbəst ixracına nail olun ması da var idi. Xaricdən Azərbaycana gətirilən spirt li
içkilərə, balıq məhsullarına gömrük rüsumlarının artırılması haqqında 1919 ilin avqust ayında Parlamentin maliyyə-büdcə
ko missiyasında bəyənilən qanun layihələri də daxili bazarın qorunması və inflyasiyanın qarşısının alın masına xid mət edirdi.
Xarici iqtisadi-tica rət fəaliyyətinin iqtisadiyyatın sağlamlaşdırılması və pul tədavülünün tənzimlən məsində rolu
Parlamentin 1919 il 24 noyabr tarixli iclasında geniş müzakirə o lunmuşdu. Höku mətin iqtisadi platformasında
Cü mhuriyyətin yaran masından əvvəl formalaşmış iqtisadi əlaqələrə münasibət, əsasən, birmənalı idi. Bu əlaqələri kəsmək
yox, müstəqil dövlətin iqtisadi əlaqələri kimi genişləndirmək məqsədəuyğun sayılırdı. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən
xarici kapital nümayəndələri ilə münasibətləri yeni əsaslarda inkişaf etdirmək üçün konkret addımlar atılırd ı. Məsələn,
Azərbaycan Höku mət inin 1919 il oktyabrın 18-də qəbul etdiy i qəra rda Böyükşor gölünün bir hissəsinin Nobel qardaşları
birliy inə ica rəyə verilməsi haqqında vaxt ı bit miş müqavilənin bərpa olun ması göstərilir, bu müqavilənin şərtlə rində edilən
yeni dəyişikliklər əsaslandırılırd ı.
Ümu miyyətlə, A zərbaycanda xarici kapital və konsessiya məsələsində həm Parlamentin və həm də xarici kapital
nümayəndələrin in fikirləri uyğun gəlirdi. Fransız kapitalistlərin in nümayəndəsi Manronun fikrincə, xarici kapitalın, o
cümlədən fransız kap italının Azərbaycana gəlməsi gənc müstəqil dövlətin yaşamasını, onun məhsuldar qüvvələrin in inkişaf
etməsini tə min edərd i.
Höku mət başçısı Nəsib bəy Yusifbəylin in Parlamentin 1919 il 22 dekabr tarixli iclasında elan etdiyi bəyannamədə
güclü iqtisadiyyatın yaradılması zərurəti Azərbaycanın azad və müstəqil yaşamasının şərti kimi göstərilird i. Hö ku mətin
xarici tica rət siyasətində köklü dəyişiklik et mə k nəzə rdə tutulurdu. İndiyədək ticarət siyasətində id xalı art ırmaq və ixracı,
imkan da xilində, aza lt maq üstünlük təşkil ed ird isə və nəticədə pul q iy mətdən düşürdüsə, artıq indi ixrac ı stimullaşdırmaq
istiqamət ində tədbirlərin həyata keçirilməsinin mü mkünlüyündən və zəruriliyindən bəhs olunurdu.
Azərbaycan Höku mət inin xaric i iqtisadi fəaliyyətində rea llaşdırmağa çalışdığı başlıca vəzifə lərdən b iri əha lin in
zəruri malla ra olan ehtiyacın ı tə min et məkdən və xə zinənin gə lirlə rini a rtırmaq üçün əlavə mənbələr a xtarıb tap maqdan
ibarət idi. Belə əlavə mənbələrdən biri də gömrük gəlirləri idi. Bu və ya d igər məhsulun xa ricə satışına icazə verilməsi və ya
onun qadağan edilməsi zamanı həmin məhsulun əhali üçün nə dərəcədə gərəkli o lması, Höku mətə nə qədər gəlir gətirməsi
halları diqqətlə nəzərə alınırdı. Höku mətin hazırlad ığı 1919 il 20 fevral tarixli qanun layihəsi ilə xaricə konyak, ü zü m və tut
spirtinin ixracına icazə verilirdi (Cü mhuriyyət dövründən qabaq xaricə spirtli içkilərin satışı qadağan olunmuşdu. Bu da
təsərrüfatların və Höku mətin ma liyyəsinə olduqca mənfi təsir göstərmişdi). Höku mət hesab edirdi ki, xaricə spirt satışında
nəinki dövlət xə zinəsi və araq çəkmə klə məşğul olan adamla r, hə mç inin bütün əhali maraq lıd ır. Öz təsərrüfat məhsulları
olan üzü mü və tutu şərab zavodlarına sat maq onlara əlverişli idi. Bu qanun layihəsini işləyib ha zırlayarkən Höku mət onu da
nəzərdə tuturdu ki, əhali üçün spirt ancaq te xn iki və tibbi məqsədlər üçün zəruridir. Xa ricə satışına ica zə verilən 85 dərəcə li
konyak spirti və 40-45 dərəcəyə qədər olan üzü m və tut spirti isə bu məqsəd üçün yaranır. Buna görə də onun xaricə
satışından əhaliyə heç bir ziyan dəyə bilmə z.
Parla mentin Azə rbaycan Cü mhuriyyətinin sərhədlərindən kənara xa mma l ixrac ının ş ərtləri haqqında qəbul etdiyi