Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 2. Normal qradientin təsirinə düzəliş vermək üçün 3. Müxtəlif ərazilərdə təyin edilən maqnit sahəsinin qiymətini vahid səviyyəyə gətirmək üçün və s. §25. Yerin maqnit sahəsinin variasiyası Uzun müddət bir müşahidə məntəqəsində Yerin maqnit sahəsinin öyrənilməsi göstərdi ki, Yerin maqnit sahəsi sabit qalmır, vaxtdan asılı olaraq dəyişir. Bu hadisəni öyrənmək üçün bizim respublikada da xususi xidmət idarəsi var ki, aramsız olaraq maqnit sahəsinin gərginliyinin dəyişməsi yazılır, buna maqnit observatoriyası deyilir. Maqnit sahəsinin bir müşahidə məntəqəsində zamana görə dəyişməsinə maqnit variasiyası deyilir. Variasiyalar dövrü və qeyri- dövrü olur. Dövrü variasiya müəyyən vaxt ərzində maqnit sahəsinin dəyişməsinin tam başa çatmaq siklinə deyilir və sutkalıq, illik, əsrlik olur. Dövrü olmayan variasiya yoxdur. Maqnit burulğanlılıq müəyyən dövrə malik deyil, bir neçə saatdan 2-3 sutkaya kimi davam edə bilir. Sutkalıq, illik variasiyalar və maqnit burulğanlığı Günəşdən gələn şualanmaların hesabına baş verir. Əsrlik variasiyanı isə Yerin daxilində gedən proseslərlə bağlayırlar. Maqnit kəşfiyyat işləri apardıqda variasiya maneələrə çevrilir. Xüsusilə sutkalıq variasiya və maqnit burulğanlığı çox maneə törədir, cünki bunların dövrü çox kiçik, sahəsinin qiyməti isə çox böyükdür, sutkalıq variasiya 50 nTl, maqnit burulğanlığı isə bir neçə yüz nTl-ya çatır. Bu maneədən qurtarmaq üçün çöl işləri aparılan ərazidə Geofiziki partiyalarda xususi cihazlar qoyulur ki, bu variasiyaların qiymətini bütün gün ərzində yazır. § 26.Süxurların maqnit xassəsi haqda ümumi məlumat Bütün süxurlar maqnit sahəsinə gətirildikdə müxtəlif cür maqnitlənir, belə ki, maqmatik, metamorfik və çökmə süxurları müx- təlif maqnit xassələrinə malikdirlər. Süxurların maqnit xassəsini təsvir edən kəmiyyətlərdən biri maqnit qavraycılığıdır. qiyməti süxurun maqnit sahəsində maqnitlənmə qabiliyyətinin çox və az 98 olmasını göstərir. Çünki süxurların tərkibi müxtəlifdir, buna görə də müxtadif qavraycılığa malikdir və eyni bir maqnit sahəsində müxtəlif maqnitlənməyə malikdir. -nın qiymətinə görə bütün minerallar üç qruqa bölünür: dia- maqnitlər, paramaqnitlər və ferromaqnitlər. Diamaqnit minerallar (vismut, mis, qızıl, gümüş, almaz, qurğuşun, kvars, kips və s.) ən kiçik maqnit qavraycılığına malikdir. <0 , adətən (1-2) 10 -5 BS vahidi. Belə minerallar maqnit anomal- iyası yarada bilməzlər. Paramaqnit minerallar (platil, qranat, turmalin, müskovit və s.) maqnit qavraycılığına malikdir. >0 , (20-19) 10 -5 BS vahidləri hü- dudunda dəyişir. Bu mineralların külli miqdarda bir yerə toplanması bir neçə nanotesla anomaliya yarada bilər. Paramaqnit və diamaqnit mineralların maqnitlənməsi I xarici maqnit sahəsinin gərginliyi ilə düz mütənasibdir, yəni maqnit sahəsinin gərginliyi artdıqca maqnitlənmə də artır və əksinə (şəkil 33). Bu mineralları maqnit sahəsindən çıxardıqdan sonra minerallar maq- nitliyini itirir. Belə ki, bu maqnitlənməyə induktiv maqnitlənmə deyilir, yəni xariçi sahənin hesabına yaranan sahədir. Bu I i kimi işarə olunur. İnduktiv maqnitlənmə ilə onu yaradan sahə arasında aşağıdakı əlaqə mövcuddur. 99 Şəkil 33. Maqnitlənmənin intensivliyinin maqnit sahəsinin gərginliyin asılılığı.a-paramaqnit (1), diamaqnit (2), b-ferromaqnit mineralla r. Ferromaqnit minerallar böyük maqnit qavraycılığına malikdir » 0 (maqnitit, maggemit 4-dən 25 BS vahidləri, titanomaqnitit 10 -5 -dən 25 BS vahidləri, pirrotin isə 10 -2 -dən 10 -1 BS vahidləri hududunda dəyişir). Ferromaqnit minerallar üçün xarici maqnit sahəsinin təsirindən maqnitlənmə prosesi mürəkkəb əyri ilə təsvir olunur, buna qisterezis əyrisi deyilir (şəkil 10b). Bu əyri göstərir ki, xarici maqnit sahəsinin gərginliyi T artdıqca maqnitlənmə əvvəlcə çox tez artır, sonra yavaşımağa başlayır və nəhayət, mineral doyma halına çatır M nöqtəsi əgər sahəni T – ni yavaş-yavaş azaltmağa başladıqda I azalmağa başlayır. Bu azalma maqnitlənmə prosesindən yavaş gedir. T= 0 olanda maqnitlənmə tam yox olmur, bir qədər qalıq maq- nitlənməyə malik olur I r . Əgər biz cismi tam maqnitsizləşdirmək istəsək, yəni I r =0, onda biz cismə əvvəl verdiyimiz maqnit sahəsinin əks istiqamətində sahə ilə təsir etməliyik -T s buna koerstiv qüvvə deyilir. Təbiətdə çoxlu süxurlara rast gəlinir ki, onlar qalıq maqnitlən- məyə I r malikdir. Bu maqnitlənmə qədim zamanlarda Yerin maqnit sahəsində əmələ gəlmişdir. Belə maqnitlənmə yerdə gedən bəzi fiziki və kimyəvi proseslər nəticəsində baş verir. Ferromaqnit mineralların yüksək qalıq maqnitlənməsini saxlamaq qabiliyyətinə malik olmasıdır. Süxurlarda bir neçə (növ) qalıq maqnitlənmə ayrılır: temperatur, kimyəvi, yaxud kristallaşma, vyazki, dinamik və s. Süxurlar eyni zamanda müxtəlif (növ) maqnitliyə malik olurlar. Bu maqnitlənmənin vektorlar cəminə təbii qalıq maqnitlənmə deyilir və I n kimi işarə edilir. Yerin indi mbvcud olan maqnit sahəsinin təsiri ilə bütün süxurlar əlavə olaraq induktiv qalıq I i maqnitlənmə əldə edir. Belə olan halda, süxurlar bütün bu maqnitlənmələrindən cəm maqnitlənmələrdən əldə edir. I = I n + I i = I n + T. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|