XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Astract
34
qeyd olunur: semitik, iran və adriatik irqlər. (“Composition antropologique et eth- nique de la population de l’Azerbaidjan du Caucase”, 3-4) Əsərdə də qeyd olunduğu kimi, etno-linqvistik baxımdan Şimali Qafqaz və Dağıstanla müqayisədə Azərbaycanı qarışıq irqlərin sıx şəkildə məskunlaşdığı ərazi hesab etmək olmaz. Belə ki, Şimali Qafqazda demək olar ki, hər dərə, hər vadi özünəməxsus dialektə, adər-ənənənələrə və qaydalara malik xalqlar tərəfindən məskulaşıb. Yazılan məlumatlardan bir daha aydın olur ki, Azərbaycan xalqının əsasını Cənub və Cənub-Şərqi Qafqazda məskunlaşan türk-tatarlar təşkil edirdi. Məlumat üçün qısaca qeyd edək ki, Azərbaycan türkləri və Azərbaycanlıların təşəkkül tapmasında qıdim xalqların iştirakı olmuşdur. Məsələn: 1) İskit-(skif tayfası) bura daxildir. Massaget, sak, kaspi, hun, uz, bulqar, savir (sabir, sibirlilər), xəzərlər. 2) Ən qədim türklər- bulqarlar, uyğurlar, çuvaşlar, yakutlar; ilkin türklər- oğuzlar, tuvanlar, xakaslar, şorlar; yeni yaranan türklər- azərbaycanlılar, özbəklər, qaqauzlar, qıpçaqlar, türkmənlər, cığataylar. 3) Şumerlər- (sumerlər) yəni üç min il bundan əvvəl yaşayan türklər. (Hüseynov M. 1999, 258-259) Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan xalqının əsasını türklər təşkil edirdi. Lakin bu o demək deyidi ki, Azərbaycanda digər millətlərin nümayəndələri yaşamırdı. “Qafqaz Azərbaycanı əhalisinin antropoloji və etnik əsəri”-ndə o dövr Azərbaycanda yaşayan bir neçə xalq haqqında qısa şəkildə qeyd olunur:
kunlaşıblar (Yerevan, Tiflis, Yelizavetpol, Bakı). Türkomanlar (tərəkəmələr)- əsasən Qars əyalətində, az bir hissəsi isə tərə- kəmə adı altında Ahalsıx ərazisində yaşayırlar. Qarapapaqlar- Türkomanlar kimi onlar da əsasən Qars əyalətində sıx şəkildə məskunlaşıblar. Türko-tatarlar ümumiyyətlə Qafqazda- 2. 909. 132 nəfər, Azərbaycanda- 2. 658. 766 nəfər Farslar- Tiflis, Bakı, Batum və Dağıstanda yaşayırlar və Azərbaycan ləh- cəsində danışırlar. Qafqazda: 19. 723 nəfər, Azərbaycanda: 12. 714 nəfər Tatlar- Bakı, Dağıstanın cənub-şərqi və Yelizavetpol ərazisində məskunla- şıblar. Qafqazda: 154. 587 nəfər, Azərbaycanda: 152. 747 nəfər Talışlar- Lənkəran ərazisində daha sıx halda yaşayırlar. Qafqazda: 57. 539 nəfər, Azərbaycanda: 57. 050 nəfər. Ləzgilər- əsasən Dağıstanda, bundan başqa isə Quba qəzasında və Yelizavet- pol qəzasının bir neçə kəndində məskunlaşıblar. Avarlar- mərkəzi Dağıstanda, Azərbaycanda isə Zaqatala bölgəsində məs- kunlaşıblar. Udinlər- qədim Qafqaz Albaniyasının əhalisi hesab olunan bu xalqa Vartaşen (indiki Oğuz) və Nuxa(indiki Şəki) şəhərlərində daha çox rast gəlmək olar. Azərbaycan ərazisində bu xalqlarla yanaşı slavyan xalqları və avropalılar da məskunlaşmışdılar: Ruslar- Qafqazda: 346. 970 nəfər, Azərbaycanda: 179. 523 nəfər Ukraynlar- Qafqazda: 41. 730, Azərbaycanda: 16. 523 35
Litvalılar- Qafqazda: 5. 320, Azərbaycanda: 260 Almanlar- Qafqazda: 22. 880, Azərbaycanda: 8. 970 Ruminlar, fransızlar, italyanlar- Qafqazda: 1. 170, Azərbaycanda- ----- Yunanlar- Qafqazda: 99. 320, Azərbaycanda: 69. 820 (“Composition antro- pologique et ethnique de la population de l’Azerbaidjan du Caucase”, 5-13) Qeyd edək ki, bu məsələni daha düzgün və ardıcıl şəkildə şərh etmək üçün Nümayəndə heyəti mənbə kimi, Qafqaz İdarəsi tərəfindən yaradılmış və sübut edilmiş elmi təsnifatdan istifadə etmişdilər. Beləliklə, bütün qeyd olunanlardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, cəmi 23 ay yaşamasına baxmayaraq milli tariximizdə parlaq səhifələrdən biri hesab olunan AXC-nin aparıcı maarifçilərinin əsərlərində və nümayəndə heyətinə təqdim edilmiş sənədlərdə Azərbaycan xalqının antropoloji və etnik cəhətdən zənginliyi bir daha sübut edilmiş və yüksək səviyyədə Qərb ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılmışdır. Ədəbiyyat 1.
Délégation Azerbaidjanienne à la Conférence de la Paix. “Composition antropologique et ethnique de la population de l’Azerbaidjan du Caucase”. Paris, 1919 2.
3.
Hüseynov M. “dünya türklərinin müxtəsər tarixi”. Bakı, 1999 4.
Musayev İ. “Azərbaycanın xarici siyasəti (XXəsr)”. Bakı, 2003 5.
Nəsibli N. “Azərbaycan Demokratik Respublikasının xarici siyasəti”. Bakı, 2011 6.
Rəsulzadə M. “Qafqaz türkləri”. Bakı, 2012 Astract The main task of delegation of the newly formed Azerbaijan Republic, took part in Versailles peace conference was to bring Azerbaijan people´s will and existence of Azerbaijan Republic to the attention of world. For this purpose, the delegation published books and broshures in various languages to introduce their country, its ancient history and art, their independent living right at their native land. The national identity of Azerbaijanis was one of the important issues in these documents. In one of the documents it is mentioned that the nations consisted of turks ad tatar tribes lived in the Caucasus, exactly, in the south-eastern region of Transcaucasus since ancient times. These tribes, as time passes, integrated with more numorous, more powerful turks. As a result of this process the local population living in this part of the Caucasus was named Azerbaijan turks or azerbaijanis with their country name. Local Azeri turks faced more pressure in comparison with other nations during the Russian reign because of their belonging Islam religion and being brothers with Seljuk turks. Although neighbours, georgians and armenians might create schools, newspapers, associations in their own language Azeri turks were prohibited. Despite all these obstacles and barriers, of course, Azeriturkscouldn´ t stay away from the high public ”cultural, religious, politic independence” idea. Though many years have passed since the establishment of ADR, measures taken by the nation indicating national dignity of Azeri turks and their leaders, during its activity are actual because of being important.
Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|