708
Ömer SUBAŞI
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/5 Spring 2013
Bardas Phokas isyana baĢladı ve yardım için Taikli David‟e baĢvurdu. Ardından David yardım
isteğini karĢılıksız bırakmayarak küçük bir kuvveti Phokas‟a gönderdi. Bu müttefik güçler,
Taronites‟i yenerek bozguna uğrattıktan hemen sonra Ġberia
7
kuvvetleri kendi ülkelerine döndü.
8
Phokas‟ın öldürülerek saf dıĢı bırakılmasının ardından Ġmparatorun gönderdiği kuvvetler sayesinde
Davut itaat altına alındı. David, ölümünden sonra bütün devleti ve asillerden oluĢan müteĢekkil
ordusunu Ġmparatora miras bırakmak gibi ağır bir taahhütte bulunmak Ģartı ile affedildi.
9
David, 31
Mart 1000‟de ölünce Ġmparator, kendisine ilhak eden mirası almak amacıyla Doğu seferine çıktı
ve bu sefer sonucunda Taik, Karin
10
, Basean bölgesi
11
ve Apahunik veya Malazgirt diyarlarını
fiilen Bizans Ġmparatorluğuna bağladı. II. Basileios, Taik bölgesinde bir Ġberia themasını
„„katepanlık‟‟ teĢkil etti.
12
Ġmparatorun ziyaretinden memnun olmayan Ġberia Kralı Gurgen,
Ġmparatorlukla bağlarını kopardı ve 1001/1002 yılında Taik‟e girerek bölgeyi istila etti.
13
Meydana
gelen olayları duyan Ġmparator, Magistor Koniklion‟un komutasında bir orduyu doğuya gönderdi
ve yapılan mücadele sonunda iki taraf Taik‟i bölüĢtü. Taik‟in kuzeyinde yer alan Artan, Kola,
14
Javakheti
15
ve ġavĢat gibi bölgeler Gurgen‟e bırakılırken; Basean ve Karin Ovaları ile güney
Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu Kültür ve Tarih Sempozyumu, 16-18 Mayıs 2006 Türk Ocakları
Yay. Trabzon, s.84.
7
Günümüzde Phasis ve Rioni Nehirleri havzasının kapladığı ve Gürcülerin Ahbazeti, Egrisi, Ġmereti adını verdikleri
batıdaki bölgeye klasik batı kaynakları Kolkhis, Lazika, Abasgia veya Ġmeretia der. Ülkenin doğusu ise Gürcülerce
Kartli, klasik kaynaklarda Ġberia ya da Hiberia olarak bilinir. Ġberia iki kısma ayrılır; Yukarı Ġberia: Acara, Nigal, ġavĢat,
Klarceti, Tao, Samtskhe, Javakheti, Artan ve Kola arazilerini içerine alır. AĢağı Ġberia ve daha geniĢ bilgi için
bk.Toumanoff, A.g.e., p.438-440; Ġbrahim Tellioğlu, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yay.,
Trabzon 2009, s.1.
8
Jonh Harper Forsyth, The Byzantine-Arap Chronicle (938-1034) of Yahya b.Sa‟id al-Antaki, Vol. II, The University
of Michingan 1977, p.438; Yaḥ ya ibn Saīd al-Antākī,
Histoire de Yahya-ibn-Saīd d'Antioche, continuateur de Saīd-
ibn-Bitriq, Krachkovskiĭ I. (Ignatiĭ Iulianovich), Alexander Alexandrovich Vasiliev, Paris : Brepols, 2002, p.424,425.
9
Olay kısaca Ģöyle gerçekleĢmiĢtir; Gürcü kralı David, Ġmparator Basileios‟dan af diledi ve itaatinin niĢanesi olarak,
ölümü sonrası baĢka varisi olmadan ülkesini imparatora bağlanmasını kabul etti, ardından devletin ileri gelenlerinden
ölümü sonrası ülkenin teslim edilmesine dair gerekli vesikaları istedi ve onayladı. Bu durum Ġmparator Basileios‟u
memnun etti ve ardından imparator Gürcü kralına Kuropolates unvanı verdi. Yaḥ ya ibn Saīd al-Antākī, Histoire de
Yahya-ibn-Saīd d'Antioche, p.429.
10
Karin, Theodosiupolis ve Kalikala, günümüzdeki Erzurum Ģehrinin bulunduğu bölgedir. Ernst Honigmann, Bizans
Devletinin Doğu Sınırı, Çev.: Fikret IĢıltan, Ġ.Ü.E.F. Yay., Ġstanbul 1970
, s.258.
11
Aras boylarını teĢkil eden düzlükler ve vadiler; Yukarı Pasin, AĢağı Pasin ve Kağızman Pasin‟i adıyla ayrı ayrı üç
bölgeden oluĢan ve Pasinler Ovası ismini alan bölge, Aras Nehri‟nin Arpaçay ile birleĢimine kadar suladığı toprakları
içerisine alır. Aras boyundan Deveboynuna kadar bütün arazi Pasinler (Basean) bölgesini teĢkil eder. Pasinler Ovası‟nın
batı sınırı, bölgeyi Erzurum Ovası‟ndan ayıran Deveboynu Geçidi iken doğu ucunda, Aras‟ın üzerindeki Karaurgan ve
Karakurut nahiyeleri yer yer Kağızman-Pasin‟i diye adlandırılmıĢ ve Kars bölgesi ‟de Anpayt (Ormansız) Pasin diye
isimlendirilirken, Soğanlı Dağları‟nın ormanlık tepeleri Pasinler Ovası‟nın doğudaki sınırlarını, Kars Ovası‟ndan
ayırmıĢtır. Abdurrahim ġerif Beygu, Erzurum Tarihi, Abideleri, Kitâbeleri, Ġstanbul 1936, s.202.
12
Honigmann, David‟in sahip olduğu Taik bölgesi ile Samtskhe arasındaki Klarceti bölgesi, Ardanuç ve çevresi, ġavĢat
ve Acara‟nın Davut‟a ait olmadığını iddia etmektedir. Gürcü Kroniklerinde ismini geçen bu yerlerin sahipleri olarak
bilinen Klarceti krallarının metinde de görüleceği gibi Bagrat tarafından yakalanarak hapsedilmesi sonucunda bu bölgeler
tam olarak Ġberia topraklarına katılmıĢtır. Honigmann, A.g.e., s.157,158; Marie F. Brosset, Gürcistan Tarihi, (Eski
Çağlardan 1212 yılına Kadar), Çev.: Hrand D. Andreasyan, Not./Yay.: Erdoğan Merçil, TTK. Yay., Ankara 2003, s.264;
Forsyth, A.g.e., p.465,466; Skylitzes, A.g.e., p.321,322; Catherine Holmes, Basil II and The Governance of Empire
(976-1025),Oxford 2005, p.320,321,360; Tezcan, A.g.m., s.86, 87; Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, Çev.: Bilge
Umar, Arkeoloji ve Sanat Yay., Ġstanbul 2008, s.38; M. Halil Yınanç, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu‟nun
Fethi, Ġstanbul 1944, s. 34.
13
Forsyth, A.g.e., p.558.
14
Javakheti‟nin güneybatısı, Arsian dağlarının doğusunda ve Çıldır gölü batısında bulunan Artan (Ardahan) bölgesi
yukarı Artan ve AĢağı Artan diye ikiye ayrılır. Kura nehrinin doğduğu yer olan Kola (Göle) ise, Artan‟nın güneyinde,
doğu Çıldır gölü ile batıdaki Tao bölgesi arasında bulunan bölgeye yerleĢtirilir. Toumanoff, A.g.e., p. 439,440.
15
Javakheti; Gür. Javaxet‟i, Arm. Javaxk-Jovaxk olarak ifade edilmekte ve Parnavari Gölü‟nün doğusundan Arsiani
(Yalnızçam) Dağlarına kadar geniĢleyen bölge ile Samc‟xe‟nin güney ve güney doğusuna lokalize edilmektedir ve
Gugark‟ın 9 vilayetinden birisidir. Bk. Hewsen, The Geography of Ananias of Sirak, p.134; Leonti Mreveli,
Kart‟los‟un oğlu Mtzhetos‟un oğulları arasında ün yapmıĢ Op‟los, Ojrxos ve Jawaxos (Javakheti) isminde üç oğlunun