Xxi аср: фан ва таълим масалалари
Yüklə 80,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
| www.sharqjurnali.uz
1 “XXI аср: фан ва таълим масалалари” илмий электрон журнали. №4, 2020 йил Harakat yo‘nalishi fe’llari ko‘makchi fe’l bo‘lib kelganda, 补 语 bǔ yǔ yo‘naltiruvchi morfema vazifasini bajaradi. Xitoy tili grammatikasida bu morfema yo‘naltiruvchi qo‘shimcha bo‘lak , modifikator [2], oriyentatsion modifikator yoki yo‘naltiruvchi morfema [4], qo‘shimcha element [5] deb ataladi. Qayd qilingan terminlar orasida keskin farq yo‘q.Ushbu ishimizda modifikator terminidan foydalanildi va harakat yo‘nalishi fe’llarining modifikator vazifasidagi xususiyatlari tadqiq qilindi. Xitoyshunos olim A.A. Dragunov xitoy tilidagi fe’llarni ikki guruhga bo‘lib, ularni harakatni ifodalovchi fe’llar va harakatni ifodalamaydigan fe’llarga ajratib, harakatni ifodalamaydigan fe’llar harakat hisob so‘zlar, shuningdek, fe’l affiksi 了 le bilan birga qo‘llanilmaslgi bilan harakatni ifodalovchi fe’llardan ajralib turishini qayd etib o‘tgan. Shuningdek, harakatni ifodalovchi fe’llar o‘z ichida bir qancha guruhlarga bo‘linib, ulardan biri harakat yo‘nalishi fe’llari guruhidir. A.A. Dragunov fikricha, harakat yo‘nalishi fe’llarining o‘ziga xos grammatik jihati shundaki, ular gapda harakat fe’llari bilan birga kelib morfem-modifikator vazifasini bajara oladi. A.A. Dragunov o‘z ishlarida tarkibida harakat yo‘nalishi fe’llari modifikator vazifasida kelgan qo‘shma fe’llar fonetik jihatdan, ya’ni birinchi bo‘g‘inga, asosiy morfemaga urg‘u tushishi bilan ajralib turishiga alohida e’tibor qaratib o‘tgan. T.P. Zadoyenko va Xuan Shuinlarning yozishicha, xitoy tilida harakat mazmunini ifodalovchi va harakat yo‘nalishini ko‘rsatuvchi fe’llar mavjud [6, 246 b.]. Mualliflar bu turdagi fe’llarni ikki guruhga ajratishadi. Birinchi guruhga makondagi harakatni ifodalovchi 7 ta fe’l kiritilgan: 进 “kirmoq”, 出 “chiqmoq”, 下 “tushmoq”, 上 “ko‘tarilmoq”, 回 “qaytmoq”, 过 “kesib o‘tmoq”, 起 “ko‘tarilmoq”. Ikkinchi guruhda so‘zlovchiga qaratilgan harakatni ifodalovchi 2 ta fe’l − 来 “ kelmoq” va 去 “ ketmoq” qayd qilinadi[6, 246 b.]. Yuqorida qayd etilgan 9 ta fe’lning barchasi ikki vazifada qo‘llanilishi mumkin: 1) mustaqil fe’l vazifasida; 2) modifikator vazifasida, ya’ni boshqa bir fe’lga bog‘lanib, harakat yo‘nalishini aniqlashtirib keladi. Misol uchun: 他来了。 [Tā láile] U keldi .(Bu yerda 来 mustaqil fe’l vazifasida kelmoqda.) 他跑来了。 [Tā pǎo láile] U yugurib keldi . ( Bu yerda yetakchi fe’l 跑 , 来 esa modifikator, u harakatning so‘zlovchi tomon qaratilganligiga ishora qilib, ko‘makchi fe’l vazifasida kelmoqda.) Mualliflar birinchi guruh fe’llarini shartli ravishda jin guruhi deb nomlaganlar. Shuningdek, modifikator bir bo‘g‘in yoki ikki bo‘g‘indan tashkil topishiga ko‘ra harakat yo‘nalishini ifodalovchi sodda va murakkab vositalarga bo‘linishini ta’kidlab Yüklə 80,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|