Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Kırım cırlarında bəzən qafiyənin yeri dəgiəir. Bunlar içində yalnız 2 və 4-cü mısralar arasında qafiyədar olan nevlər də vardır. Mani əəkli qərb-əimali sahəsində də özünə gəniə bir mevki bulmaqdadır. Bessarabiyada əakin Qaqauzların 88 xalq ədəbiyya- tında mani böyük bir mevkeyə malikdir. Qaqauz manilərində diqq ətə layık olan bir cəhət var ki, o da onların bir çoxunun bizim bayatıların eyni olmasıdır. Bizdə iələtilən bayatıların bir çoxu onlarda da vardır və mani adını daəımaqdadır. Radloffun göstər- digi nümun ələrdən buraya yalnız bir neçəsini nəql ediriz: Tüf əngim atılmayır Bahalı satılmayır. Bu uzun gec ələrdə Yalnız yatılmayır. Gögd ə yıldız əllidir. əllisi də bəllidir. S əviəən qızların Tomballarından bəllidir. 89 Kala böyür saz olur Saz açılıb yaz olur B ən yarıma gül deməm Gülün ömrü az olur. 90 88 Qaqauzların mənəəi hakkında tədqiqat yapan Radloff izahatını bu sətirlərlə xülas ə edir: “ əəəəəəə əəəəəəə əəəəəə əəə əəəə(əəəəəə) əəəəəəəəəə əəə- əə-əə ə əəəə-əəəəəəə əəəəəəə, əəəəəəə əəəəəəə əəəəəəəəəə əəəəəəəə əəəəəə, əəə. X, əəə.XIX, ə.əəəəəəəəə, 1904 ə. 89 Bu bayatının Azərbaycandakı əəkili: Göyd ə yıldız əllidi, əllisi də bəllidi. Yeddi igit iç ind ə, M ənim yarım bəllidi. 90 Bu bayatının Azərbaycandakı əəkili: M ən aəiqəm yaz olur, Bülbül gül ə saz olur. S ənə gülüm demərəm, Gülün ömrü az olur. 210 Qaqauzların mani əəkillərində qafiyə, göstərilən nümunlərdə olduəu kimi müəyyən bir tərz göstərməz. Radloffun nəql etdigi nümun ələrin də birinci ilə üçüncü, ikinci ilə dördüncü mısralar qafiy ədar olan əəkilləri də vardır. Akademik əqnats Kunoəun nəər etdigi risalələrlə Anadolu türkl ərinin vake olan nəəriyyatları da mani nevinin Rumeli və Anadolu xalq ədəbiyyatının çox bol məhsullarından olduəunu göst ərir. Bu sahələrdə bu nev yalnız mani adı altında yad edilir. Bunlar texnikaca Az ərbaycanan cinas saz bayatılarından fərqli olmaqla b ərabər Qaqauz manilərinə daha yaxındırlar. Kunoə m əcmuəsinə bunlardan 400 dənə toplaya bilmiədir. Buraya aldı- əımız nümunələr bu məcmuədəndir: Bu gün pazar ert əsi Yandı yürək ortası əyil bir kez öpəyim Ayrılıqdır ötəsi. Qarəıda tikili daə Cift g əzər iki qardaə Böyüyü almaz tiraə Kiçigi pırlanta taə. D əniz içində sarayım S əni kimə sorayım S ənsiz keçən ömrümü B ən ömrümü sayayım? əlin əlimdə dəgil Kılınc belimdə dəgil Yara getm ək istərəm Höküm əlimdə dəgil. 91 Az ərbaycan bayatılarının texniki xüsusiyyətini göstərmək üç ün yuxarda göst ərdigim materialları araədırmaq məqsədilə türk 91 Kunoəun məcmuəsilə Sədəddin Nuzhət və Məhəmməd Fəridin “ Konya vilay əti xalkiyyat və hərsiyyatı”, Konya, 1926. 211 v ə tatar ədəbiyyatını tədqiq etdigim zaman bayatı-mani nevinin bu gün ingilis imperializminin p əncəsində əzilən ərak və əlcəzirə türkl əri arasında da çox məruf olduəuna aid material buldum. ərak türkləri xalq ədəbiyyatında bayatı-maninin nə qədər çox olduəunu oralara səyahət edən Haəim Nahid adlı bir mühərrir bu s ətrlərlə izah edir: "... Saz əairlərinin tərənnüm etdigi bu əeirlər, həmən ümumiy- y ətlə ikiəər (beyt), yəni dördər mısradan ibarətdir. Bunlar o qədər m əbzuldur (boldur) ki, əgər toplatdırılıb bir araya gətirilsələr cild- l ər təəkil edər" 92 . Yen ə bu mühərririn izahına görə mani ərakda türkü adı ilə adlanmaqdadır. Bu zatın göstərdigi mani nümunələri, Az ərbaycan bayatılarının bütün xarakterilə orada yaəadıəını göstə- rir. G ərək qafiyələrdə təcnis sənətinin bulunması, gərəksə bayatının baəlanması əəkli tamamilə bizim bayatıların eynidir. M əlum olduəu üzrə Azərbaycan bayatılarının birinci mısra- sının baəında ümumiyyətlə bəzi nidalı kəlmələr, iəarətli kəlmələr t əkrar edilir ki, bunların qiyməti vəznin ölçüsünə daxildir. "əzizim ey", "M ən aəik" kibi kəlmələr o cümlədəndir. ərak, türkü-bayatıla- rında da birinci mısra bu kibi oyandırma iəarətləri üçün yarım bir əəkil göstərir. 93 H ər nə qədər Haəim Nahid bu tətəbbönaməni iələrkən istifadə etdigi məqaləsində bu yarım mısra haqqında izahat verm əyirsə də, yenə eyni mühərririn əstanbulda təhsildə ikən oxu- du əum bir yazısında bu yarımmısranın bəzən nidalı bir kəlmə ilə, b əzən də türküyü söyləyənin adını iələtməklə tamamladıəı haqqın- da m əlumat verdigini xatırlayıram. Tamamilə Azərbaycan türkcə- sin ə havi olan aəaəıdakı nümunələr ərak bayatılarındandır: Su s əni............... Su gög ərtmiə susəni. Keç m ə namərd körpüsündən Qoy götürsün su s əni 94 . 92 Haəim Nahid. əraq türkləri, “ Türk yurdu” məcmuəsi, səh. 85, Ankara,1339. 93 Radloffın Türk xalq ədəbiyyatına aid küllüyatının həsr etdiyi “ Osmanlı amnil əri arasında”, cild 8, on iki dənəsinin misraları bu əəkildədir. 94 Az ərbaycanda bunun əəi vardır. 212 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|