Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından

heyətimizin  mövqeyindən,  səviyyəsindən,  siyasi  arqumentasiya  mədəniyyətindən  çox 

məmnun  qaldığını  bildirdi:  Doğrusu,  sizin  görüşmək  istəyinizi  eşidəndə  bir  az 

çəkinirdim,  münasibətlərin  bu  qədər  kəskinləşdiyini  nəzərə  alaraq  dözümsüz  bir 

mövqedən çıxış edəcəyinizi və odur ki, söhbətimizin alınmayacağından ehtiyat edirdim. 

Yaxşı  ki,  bir-birimizi  tam  anlaya  bilirik.  Qarabağ  məsələsində  dediklərinizə  tam 

şərikəm. Hələ iki il bundan qabaq Silva Kaputikyanı və Zori Balayanı qəbul etmişdim. 

Silva  Kaputikyanı bir  şairə  kimi  tanıyırdım.  Kanadada səfir işlədiyim  zaman  yolu ora 

düşmüşdü, şəxsən tanış olmuşduq. Bir gün eynilə sizin kimi o da zəng elədi, mənimlə 

görüşmək istədiyini dedi. Görüşə razılıq verdim, dedi ki, Zori Balayan adlı bir jurnalist 

də onunla gələcək. O zaman mən bu adamı tanımırdım. Gəldilər. İki saata yaxın söhbət 

etdik.  Qarabağa  aid  öz  versiyalarını  söylədilər.  O  vaxt  onlara  söylədiyim  fikrin  əsas 

məğzini  bu  gün  də  təkrar  edə  bilərəm:  Qarabağ  əhalisinin  iqtisadi  və  mədəni-mənəvi 

ehtiyacları  ödənilməlidir,  amma  Dağlıq  Qarabağın  Azərbaycandan  alınıb  Ermənistana 

verilməsi barədə söz ola bilməz. Bu məsələnin qaldırılmasının özü çox böyük bəlalara 

səbəb  ola  bilər.  Qorbaçovla  görüşmək  istədiklərini  bildirdilər.  Qorbaçov  onları  qəbul 

etdi,  fikrimi  ona  da  dedim.  Bu  günlərdə  Mixail  Sergeyeviç  yadıma  saldı.  Haqlı 

olduğumu söylədi, doğrudan da, Qarabağın statusunun dəyişdirilməsi haqqında məsələ 

qaldırılmasının nə kimi bəlalara səbəb olduğu indi tamamilə aydındır - dedi. 

Bakıdakı  qanlı  yanvar  hadisələri  də  Yakovlevin  dediyi  kimi  həm  onu,  həm  də 

Qorbaçovu  çox  mütəəssir  edib.  Qorbaçov  belə  bir  hərbi  əməliyyata  yol  vermək 

istəmirdi,  məcbur  oldu,  özü  də  çox  böyük  tərəddüdlərdən  sonra  qərar  verdi.  Odur  ki, 

sizin  xalq  onu  zalımlıqda,  qəddarlıqda  ittiham  edəndə  bu  onu  çox  ağrıdır,  incidir. 

Rezervistlərin  (ehtiyatda  olanların)  Bakıya  göndərildiyini  biləndə  əsəbiləşdi, 

qəzəbləndi, dərhal onların Bakıdan çıxarılması haqqında göstəriş verdi. 

- Onlar artıq elədiklərini eləmişdilər, - dedim. 

Gəlişimizin  əsas  məqsədi  -  dediklərimizin  prezidentə dəqiq  və  müfəssəl  şəkildə 

çatdırılması,  Yanvar  hadisələrinə  siyasi  qiymət  verilməsi  və  müqəssirlərin 

cəzalandırılması  məsələləri  idi.  Yakovlev  bütün  bu  mətləblər  haqqında  Qorbaçovla 

ətraflı  danışacağını  vəd  etdi.  Azərbaycan  Xalq  Cəbhəsiylə  maraqlandı.  Mən:  Xalq 

Cəbhəsinin  nüfuzlu  xadimlərindən  biri  yazıçı  Yusif  Səmədoğlu  indi  Moskvadadır,  - 

---

dedim.  -  Onunla  görüşsəniz,  yaxşı  olar.  Yakovlev  məmnuniyyətlə  razılaşdı,  onun 

telefonlarını Yusifə verdim və bir neçə gün sonra görüşüb söhbət etdilər. 

Ayrılıb  mehmanxanaya  qayıtdıq.  Tofiq  İsmayılov  mehmanxanadakı  telefon 

nömrəsini Yakovlevin katibinə vermişdi və heç bir saat keçməmiş Yakovlev ona zəng 

elədi, Qorbaçova görüşümüz haqqında ətraflı məlumat çatdırdığını söylədi. 

Səhərisi  gün  saat  10  iclasından  yarım  saat  qabaq  Qorbaçov  Azərbaycan 

deputatlarını  qəbul  etdi.  Əvvəl  özü  danışdı,  sonra  bizim  deputatların  adından  - 

əvvəlcədən  sözləşdiyimiz  kimi  -  Tofiq  İsmayılov  danışdı,  lazım  olanları  dedi,  amma 

hələ  deməyə  sözümüz  çox  idi.  Qorbaçov  özü  də  hiss  edirdi  ki,  söhbətimiz  bununla 

bitmir  və  böyük  tənəffüs  zamanı  (saat  2  ilə  4  arasında)  iki-üç  nümayəndəmizlə 

görüşəcəyinə boyun oldu. 

Saat 2-də M. Abbasov, Adilə xanım Namazova və mən Qorbaçovun Ali Sovetin 

binasındakı  kabinetinə  getdik.  Qəbul  otağında    gözlədiyimiz    zaman  Yakovlev  gəldi,  

görüşdük,    "Sizin  dediklərinizin    hamısını  Mixail  Sergeyeviçə  çatdırdım,  -  dedi,  - hər 

halda, məndən asılı nə vardısa, elədim".  

Az  sonra  Qorbaçovun  otağından  üç  Baltik  respublikasının  nümayəndələri 

çıxdılar.  Litva,  Latviya  və  Eston  deputatlarının  ölkə  rəhbərinin  yanına        birgə 

getmələrinə,    məsələlərini    birgə    qoymalarına    həsəd  aparırdıq.  Kaş  Qafqaz 

respublikaları da ümumi məsələlərinin həlli üçün belə yekdil, vahid olaydılar. Heyhat və 

əfsus!  Yenidənqurma  başlanandan  bəri  torpaqlarımızı  qəsbkar  qonşudan  qorumağa 

məcburuq. 

Kabinetə  dəvət  olunduq.  Mixail  Sergeyeviçdən  başqa  Lukyanov,  Nişanov  və 

Qorbaçovun köməkçisi Şahnəzərov da otaqda idilər. Adilə xanım şəhid məktəbli Larisa 

Məmmədovanın anasının məktubunu Qorbaçova verdi, o biçarə qızcığazın ki, Yazovun 

bəyanatına  görə,  ümumiyyətlə,  yerli-dibli  olmayıb  da,  ölməyib  də.  Axı,  "ölənlərin 

içində uşaq-filan yoxdur" - demişdi.  

Midhət müəllim rəhbərlik etdiyi komissiyaya DTK və Daxili İşlər Nazirliyi, SSRİ 

Prokurorluğu  tərəfindən  lazımi  sənədlərin  verilməsi  haqqında  məsələ  qaldırdı  və 

Qorbaçovdan  müsbət  cavab  aldı.  Komissiyanın  işinə  hər  cür  yardım  etmək  və  şərait 

yaratmaq üçün Nişanova tapşırıq verdi. 

---

Qorbaçov  da  dünən  Yakovlevin  dediklərini  təkrar  etdi:  "Mən  hələ  o  vaxt 

Kaputikyana  və  Balayana  demişdim  ki,  Qarabağın  Ermənistana  verilməsindən, 

ümumiyyətlə, sərhədlərin dəyişdirilməsindən söhbət ola bilməz. Və Şahnəzərov yoldaş 

da  dəfələrlə  Ermənistan  nümayəndələri  ilə  görüşüb,  onlara  eyni  fikri  başa  salmağa 

çalışıb.  Amma  görürsünüz  ki,  belə  iddialarını  yenə  də  davam  etdirirlər.  Bizim 

mövqeyimiz  birdəfəlik  aydındır,  Dağlıq  Qarabağ  Azərbaycanındır,  elə  də  qalmalıdır, 

amma elə etmək lazımdır ki, orada yaşayan hər iki xalqın hüquqları mühafizə olunsun, 

heç kim özünü pisikdirilmiş hiss eləməsin". 

-  Mənə  sual  verirlər,  -  dedim.  -  Nəyə  görə  Sov.İKP  Mərkəzi  Komitəsinin 

Plenumunda  Qorbaçov  yoldaş  respublikalar  arasında  sərhədlərin  dəyişdirilməyəcəyi 

haqqında fikrini bildirəndən sonra Ermənistanın Partiya katibi Suren Arutyunyan yenə 

durub  Qarabağ  məsələsini  qaldırır  və  Qorbaçov  onun  sözünü  kəsmir,  halbuki,  ondan 

əvvəl Litvanın katibi Brazauskasın sözünü kəsə bilirdi. Bu sualı mənə verəndə, mən sizə 

Qorbaçovun əvəzinə cavab verə bilmərəm, - deyirəm, amma yeri düşsə, imkanım olsa, 

bu  sualı  Mixail  Sergeyeviçin  özünə  verərəm.  Qorbaçov:  "Mən  bir  daha  təkrar  eda 

bilərəm,  -  dedi.  -  Respublikalar  arasında  heç  bir  sərhəd  dəyişkənliyinə  yol 

verməyəcəyəm". 

Azərbaycan  deputatlarının  Qorbaçovla  bundan  qabaqkı  görüşlərində  dəfələrlə 

Qarabağ mövzusu qaldırıldığına görə bugünkü görüşdə diqqət mərkəzinə qanlı Yanvar 

hadisələrini  çəkmək  istəyirdik.  Dünən  Yakovlevin  də  dediyi  kimi  zalımlıqda  ittiham 

edilməsi Qorbaçovun ürəyinə toxunur, onu çox incidirmiş. 

Bizə də: 

- Bəli, bilirəm, - dedi - Orda məni cəllad, qəddar, Çauşesku adlandırırlar. 

-Bunu balalarını, qardaşlarını, atalarını itirən adamlar deyir, - dedim. 

Yenə  o  gün  dediyi  fikri  təkrar  etdi  ki,  ordunu  heç  kimin  ayağına  verməyəcək. 

Əsgərlərə əmr olunub, ona görə atıblar. 

-Kim  əmr  edir  etsin, mən  heç  vaxt qadına,   uşağa, qocaya  güllə  ata  bilmərəm,  - 

dedim. - Siz də elə... 

Dinmədi. Söhbəti 13-14 yanvar hadisələrinə, talanlara gətirdi.  

---