84
qovşağı və axınları göstərimişdir. Təzə və qayıdan propilen oksidi 1 izomerləşmə
reaktoruna daxil olur. İzomerləşmə reaktoru litiumfosfat katalizatoru ilə doldurulur
və izomerləşmə prosesi 300-350
0
C –də aparılır. Reaksiya məhsulları 1 reaktorunun
aşağısından çıxaraq ardıcıl olaraq 2,3,4 rektifikasiya kalonlarını keçərək əvvəlcə
propilenoksidindən, sonra yüngül qaynayan qatışıqlardan, daha sonra isə allil
spirtindən ayrılır.
3.6. Allil spirtinin propilendən allilasetatın köməyi ilə alınması
Qeyd etmək lazımdır ki, propilenin oksidləşdirici asetooksilləşməsi ilə allilasetat
alınır ki, ondan da allil spirtinin alınması aşağıdakı reaksiyalar üzrə baş verir:
CH
2
=
CH
−
CH
3
+ CH
3
COOH + 0,5 O
2
CH
2
=
CH
−
CH
2
OCOCH
3
+H
2
O
... (3.25)
CH
2
=
CH
−
CH
2
OCOCH
3
+
H
2
O CH
2
=
CH
−
CH
2
OH + CH
3
COOH
...(3.26)
İ
kinci çevrilməni həm allilasetatın sabunlaşması həm də alkaqoliz yolu iə də
almaq olar. Lakin bu variantların heç birindən istifadə olunmur, çünki, bunlardan biri
stexiometrik qələvi sərfi ilə, digəri sirkə turşusunun hər hansı bir mürəkkəb efirinin
istehsalı ilə baglıdır. Hidroliz reaksiyasından istifadə olunmasının üstünlükləri vardır.
Belə ki, hidroliz prosesində əmələ gələn sirkə turşusunu allilasetat sintezində təkrar
emal etməklə və birinci mərhələdə ayrılan suyun allilasetatın hidrolizi prosesində
istifadə olunması ilə tullantısız istehsal prosesini yaratmaq mümkündür.
Allilasetatın hidroliz prosesini maye fazada dənəvar KU-2FPP tipli turş formalı
kationitlə doldurulmuş ideal qarışmalı reaktorlar kaskadında həyata keçirirlər. Proses
85-95
0
C –də allilasetat:su = 1:(3–5) nisbətində və 0,75–1,5 saat
−
1
həcmi sürətində
gedir. Bu halda 100 % selektivlikdə allilasetatın konversiyası 70% -ə çatır.
Katalizatorun işləmə müddəti 4000saat olur. Alınan reaksiya məhsullarını rektifkasiya
üsulu ilə ayırırlar. Şəkil 3.3-də allilasetat vasitəsilə allil spirtinin alınması prosesinin
85
texnoloji sxemi verilmişdir. Təzə və qayıdan allilasetat və su 1 hidroliz reaktoruna
daxil olur. Hidroliz məhsulları 1 reaktorundan 2 rektifikasiya kalonuna verilir. Burada
hidroliz məhsullarından reaksiyaya daxil olmayan sirkə turşusu ayrılaraq 7
rektifikasiya kalonuna göndərilir. 7 rektifikasiya kalonunda sirkə turşusu ayrılır və su
yenidən 1 hidroliz kalonuna qaytarılır. Sonra 3 kalonunda hidroliz məhsullarının
tərkibindən reaksiyaya girməyən allilasetat ayrılaraq 4 faza ayırıcısını keçir və
yenidən hidroliz prosesinə qaytarılır. 3 kalonundan çıxan hidroliz məhsulları 5
kalonunda qələvi məhlulu ilə neytrallaşdırılır. 5 kalonunun yuxarısından xam allil
spirti çıxır. 6 kalonunda allil spirtinin mütləqləşdirilməsi prosesi gedir və kalonun
yuxarısından mütləqləşdirilmiş allil spirti qovulur. 6 kalonunun kub qalığı isə qətranlı
maddələrdən ibarət olur.
Allilasetatın hidroliz reaksiyasının kinetikasının tədqiqi göstərir ki, bu dönər
reaksiyanın sürəti katalizatora və hər bir reagentə görə birinci dərəcəli tənliklə təsvir
olunur. Aktivləşmə enerjisi 45,0 kcoul/mol –dur və temperatur artdıqca tarazlıq sağa
tərəf yönəlir. Allil spirtinin alınmasının fasiləsiz işləyən reaksiya- rektifikasiya
proseslərini birgə tətbiq etməyə əsaslanan yeni bir variantı işlənib hazırlanmışdır. Bu
halda xammalın konversiyası suyun molyar artıqlığı 1,5 olduqda 99% -ə çatır ki, bu
da prosesin texniki iqtisadi göstəricilərinin yaxşılaşmasına səbəb olur.
Propilenoksidindən və allilasetatdan alınan əmtəə məhsulunu keyfiyyətinə görə
fərqləndirirlər. Allil spirtinin propilenoksidindən alınması zamanı əksər hallarda
propanol-1–in bir sıra xoşagəlməyən qatışıqları da əmələ gəlir ki, bu da məqsədli
məhsulun ayrılmasına enerji sərfini xeyli artırır. Odur ki, kiçik miqyaslı istehsal
proseslərində xammal kimi propilenoksidindən, orta və iri miqyaslı proseslərdə isə
xammal kimi allilasetatdan istifadə olunması iqtisadi cəhətdən daha əlverişli hesab
oluna bilər.
86
3.7. İzopropilbenzoldan fenol və asetonun istehsalı
Hal hazırda fenolun müxtəlif alınma üsullarından istifadə edirlər:
1.Toluolun katalitik oksidləşməsi;
2. Benzolun birbaşa oksidləşməsi:
3. Kumol metodu ilə fenolun alınması;
4.
Tsikloheksanın
oksidləşməsilə
tsikloheksanonun
alınması,
onun
da
dehidrogenləşməsilə fenolun alınması;
5. Xlorbenzol metodu ilə fenolun alınması;
6. Benzolun oksidləşdirici xlorlaşması ilə (Raşiq metodu) fenolun alınması;
7. Sulfonat üsulu ilə fenolun alınması.
Göstərilən üsullardan sənaye miqyasında ancaq dördündən istifadə olunur ki,
bunlar da toluolun katalitik oksidləşməsi, benzolun birbaşa oksidləşməsi, Raşiq və
kumol üsullarına əsaslanır. Ümumi istehsal olunan fenolun 90% - dən çoxu kumol
üsulu ilə alınır. Bu üsulun üstünlüyü ondan ibarətdir ki, burada eyni zamanda digər bir
qiymətli məhsul olan aseton da alınır. Kumol metodu ilə fenol və asetonun birgə
alınması 7 mərhələdən ibarətdir: benzolun alkilləşməsi; izopropilbenzolun
oksidləşməsi;
hidroperoksidin
ayrılması;
hidroperoksidin
parçalanması;
hidroperoksidin neytrallaşdırılması; fenolun ayrılması; asetonun ayrılması.
3.7.1 Prosesin nəzəri əsasları
Izopropilbenzolun oksidləşmə reaksiyası:
C
6
H
5
(CH
3
)
2
CH
C
6
H
5
(CH
3
)
2
COOH ................(3.27)
mürəkkəb
zəncirvari
mexanizm
üzrə,
zəncirin
ş
axələnməsilə
baş
verir.
Izopropilbenzolun oksidləşmə reaksiyasında hidroperoksidə görə 100%-li selektivlik
ə
ldə etmək mümkün deyil. Belə ki, əsas reaksiya ilə paralel olaraq
dimetilfenilkarbinol, asetofenon, qarışqa turşusu, cüzi dərəcədə dikumilperoksid tipli
peroksid məhsulları da əmələ gəlir.
Dostları ilə paylaş: |