Yeni TƏLİm texnologiyalari. FƏal və İnteraktiv təLİM Əhatə olunan məsələlər
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
hissi yaşantıları ilə müşayiət edilən yüksək həssaslıq; doymayan maraqla ifadə olunan yüksək idraki tələbat və şəxsi təşəbbüsü ilə fəaliyyətində verilən şərtlər çərçivəsindən kənara çıxma; bu və ya digər məşğuliyyətlərə, fəaliyyət sahələrinə aşkar ifadə olunan böyük maraq və ya aludəçilik, hər hansı bir əşyaya qeyri-adi yanaşmadan qaynaqlanan maraq; müəyyən bir fəaliyyətə intensiv meylin nəticəsi olan inadkarlıq və yüksək əməksevərlik; paradoksal, ziddiyyətli və qeyri-müəyyən informasiyaya güclü meyil, standart, tipik və hazır qərarlara və cavablara müqavimət və onlardan yayınma; öz zəhmətinin məhsuluna yüksək tələbkarlıq, kamilliyə can atmaq; kifayət qədər çətin məqsədlər qoymaq və onlara nail olmağa ciddi səy göstərmək. Qeyd edək ki, istedad sahələri müxtəlifdir və hər sahəyə uyğun səciyyəvi xüsusiyyətlər özünü büruzə verir. Elmi mənbələrdə istedad sahələrinə aşağıdakılar aid edilir: ümumi intellektual qabiliyyətlər; müəyyən (spesifik) akademik qabiliyyətlər; yaradıcı təfəkkür və fəaliyyət; liderlik; psixomotor qabiliyyətlər; incəsənətin təsviri və ifaçılıq növləri. Müxtəlif şəxslərdə istedadın ayrı-ayrı komponentləri –tərkibləri fərqli səviyyədə təzahür edə bilər. Bu səbəbdən də ayrı-ayrı uşaqlarda istedadın eyni bir növü bənzərsiz, unikal səciyyə kəsb edə bilər. İstedad yalniz o zaman təşəkkül tapır ki, insanın ümumi qabiliyyətlər ehtiyatı uğurlu fəaliyyət üçün zəruri olan, lakin yaxşı inkişaf etməmiş və ya çatışmayan qabiliyyət tərkibini kompensasiya edə bilsin.
Millətin əsl həyatı – yaşama gücü məhz onlardadır . Akademik A.X Mirzəcanzadə yazırdı ki, belə şəxslərə fərdi yanaşmaq və xeyrxah münasibət göstərmək lazımdır. Burada bir kəlamı yada salmaq yerinə düşər:”İstedadlara hökmən kömək lazımdır, istedadsızlar özlərinə yol tapacaqlar”. Fəal yaradıcı şəxsiyyət əsl mənada o vaxt formalaşa bilər ki, istedadın əlamətləri bəri başdan bu istedadın inkişafına kömək edən obyektiv gerçəkliklə “möhkəmləndirilmiş” olsun . K.Marks qeyd edirdi ki, Rafaelin istedadına malik olan hər kəs, əslində Rafael ola bilməz:”Hər hansı başqa sənətkar kimi , Rafael özünə qədər incəsənətdə əldə edilmiş texniki müvəffəqiyyətə, öz ölkəsində cəmiyyətin təşkili və əmək bölgüsünə və nəhayət, onun vətəni ilə işgüzar münasibətdə olan bütün ölkələrdə əmək bölgüsünə əsaslanırdı. Rafaelə bənzər digər şəxs öz istedadını inkişaf etdirməyə müyəssər ola bilərmi? Bu tamamilə həyatın və dövrün tələbindən asılıdır”. “Daim yeni olan yeganə yeniliyi”- istedadı qorumaq və hifz etmək əvvəlki dövrlərdən daha çox indi XXI əsrdə aktuallıq kəsb etməkdədir.İntelekt və intellektual uşaqlar probleminin aktuallığı ilə bağlı professor Ə.Əlizadə yazır:”İki əsrin , XX və XXI yüzilliyin qovşağında qabiliyyət və istedad problemi xüsusilə aktuallaşıb. Bü çoxcəhətli problem hələ lazımi səviyyədə öyrənilməsə də , artıq bir həqiqət şəksizdir: qabiliyyət və istedad şəxsi məsələ deyil, milli sərvətdir. Onu göz bəbəyi kimi qorumaq, xalqa qaytarmaq valideynin də, tərbiyəçinin də, müəllimin də ən şərəfli missiyasıdır” . İstedadlıların müəyyənləşdirilməsi , dəstəklənməsi və inkişaf etdirilməsi ciddi elmi problemdir.Istedadın qorunması və inkişaf etdirilməsi həm də cəmiyyətin yaradıcı potensialının aktuallaşdırılması, onun inkişaf problemidir. J.Bryuno göstərir ki, istedadlı uşaqların təliminin ümdə məsələləri bunlardır: hər bir şəxsiyyətin inkişafına şəraitin yaradılması; fərdi nailiyyətləri mümkün qədər tez bir zamanda maksimum səviyyəyə çatdırmaq; istedadların potensial imkanlarının cəmiyyətin inkişafına yönəltməklə, onun tərəqqisinə nail olmaq . İstedadların seçilməsi ilə bağlı məsələdə “Kim seçilməlidir və necə seçilməlidir? “-sualına bir mənalı cavab vermək mümkün deyildir. Bu sahədə görülməli olan işləri tez, yüngül, ucuz , az müqavimət yolu ilə həyata keçrmək cəhdləri cəmiyyətə böyük itkilər hesabına başa gələ bilər. Odur ki, istedadlıların axtarılıb tapılması, dəstəklənməsi və inkişaf etdirilməsi istiqamətində fəaliyyətlər planlı və çoxmərhələli şəkildə həyata keçirilməlidir. V.Q.Belinski yazırdı: “Talant , istedad ağıla, təhsilə, zəngin məlumatlara, hadisələrə və şeylərə orjinal və düzgün baxışlara əsaslanmırsa, o tezliklə fərasətsizliyə çevrilir “. İstedadın qorunması xüsusi qayğı tələb edir və burada təhsil-tərbiyənin rolu danılmazdır, əvəzsizdir.Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bir qrup alim talantlı uşaqları istedadlı uşaqların bir qismi kimi ayırd edir, başqa bir qrup isə istedad və talant anlayışlarını sinonim kimi işlədir . Nailiyyətləri yeniliyinə və sosial əhəmiyyətinə görə obyektiv tələblərə cavab verən uşaqlar talantlı uşaqlar hesab edilirlər.Talantlı uşağın konkret fəaliyyət məhsulu bir qayda olaraq, yüksəkixtisaslı mütəxəssis tərəfindən peşə ustalığı və yaradıcılıq meyarlarına nəzərən qiymətləndirilir. Gənc istedadların axtarılmasında əsas yanaşma yalnız uşaqlara deyil, həm də müəllim və valideynlərə yönəlmiş tibbi-psixoloji və pedaqoji tədbirlər kompleksidir. İstedadlı uşaqların seçilməsi üçün müxtəlif metodlardan istifsdə edilməli, seçilmiş uşaqların inkişafı və nailiyyətləri mütəmadi izlənilməlidir. Bu proses özündə bir neçə mərhələni saxlayır.İstedadlı uşaqların yaradıcılıq potensialının inkişaf praktikası xüsusi yaradıcılıq proqramlarının və təlim materiallarının hazırlanmasını və tətbiqini zəruri
edir. İstedadlı uşaqlara gələcəkdə öz yaradıcılıq potensiallarını aktuallaşdırmaları üçün zəruri olan keyfiyyətləri - yaradıcılığı, ünsiyyəti, liderlik xüsusiyyətlərini və digər şəxsiyyət xüsusiyyətlərini formalaşdırmağı öyrətmək məqsədi ilə xüsusi təlim proqramları işlənir. Pedaqoji təmayüllü ali məktəblərdə(eləcə də kolleclərdə) istedadlarla işin istiqamətləri . Burada iki istiqamətin fərqləndirilməsini məntiqi hesab edirik: 1. Pedaqoji təmayüllü məktəblərdə təhsil almaqda olan pedaqoji istedadlı tələbələrlə aparılan işlər; 2. İstedadlı uşaqların təlimi ilə bağlı müəllim hazırlığı. Pedaqoji istedad bəzi mütəxəssislər tərəfindən istedadın ayrıca bir növü kimi fərqləndirilir.Qeyd edək ki, pedaqoji istedadın da strukturu digər növlər kimi mürəkkəb və çoxcəhətlidir.Pedaqoji təfəkkür, pedaqoji təxəyyül, didaktik, perseptiv, ekspressiv, kommunikativ, təşkilatçılıq qabiliyyətləri onun zəruri tərkiblərini təşkil edir.Professor Ə.Əlizadə mürəkkəb və çoxcəhətli qabiliyyətlər məkanının kreativ episentrinin yenə də pedaqoji təfəkkür və pedaqoji təxəyyül sahəsində olduğunu xüsusilə vurğulayır. Ə.Əlizadə yazır:”Pedaqoji qabiliyyət, bir qayda olaraq, pedaqoji məktəblərdə formalaşır və inkişaf edir. Məktəbli yaşı dövründə isə onlar, necə deyərlər, “anadan müəllim doğulmuş” şagirdlərin uşaqlarla, ilk növbədə kiçik uşaqlarla ünsiyyətdə özlərini göstərirlər. Belə uşaqlarda ünsiyyət tələbatı güclü olur və onlar həvəslə rollu oyunlarda iştirak edir. Belə uşaqlar şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə problemli
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|