Yer tuzishning ilmiy asoslari

4. Yer 
luzish loyihalari va ishchi ioyihalar.
Faoliyatning barcha sohaiarida Ioyihalar ilmiy izlanislilar, chiz- 
mali ishlar va amaliyot orasidagi bogiovchi b o ‘g‘in hisoblanadi. Loy- 
ihalarda rejaviy k o ‘rsatkichlar, texnika yutuqlari, ilg‘o r texnologiy- 
alar o ‘z aksini topadi. Yer tuzishda yerlarning va boshqa ishlab chiqar­
ish vositalarining mavjud tashkil etilishiga sezilarli o ‘zgarishlar kir- 
itilishi m um kin, ular istisoslik o'zgarishi, yirik kapital yuklamalar 
bilan bog‘liq b o ‘ladi Bunday yechim larning oqibatlari uzoq m ud- 
datli xarakterga ega, shuning uchun loyiha yechim lari yaxshi o ‘y- 
langan va aniq ishlangan, ham m a tom ondan iqtisodiy, ekologik va 
ilmiy asoslangan bo'lishi kerak. Loyihalash - javobgarligi juda katta va 
ijodiy ishdir.
Y er tuzish tadbirlari tizim ida yer tuzish loyihasi asosiy b o ‘g‘in 
va m arkaziy, yer tuzish ishlarining bajarilishi o ‘ta m urakkab qismi 
hisoblanadi. V.Dal lug‘atida unga bunday ta ’rif berilgan: «Loyiha - 
reja, taklif-tavsiya, oldindan m o'ljallash, o ‘ylangan ish va ularning 
yozma yoki chizma bayonidir». Boshqacha aytganda loyiha - iqtisodiy, 
texnik va huquqiy asoslangan va chizm alar tarzida rasmiylashtirilgan 
u yoki bu tadbirlarni yoki ular m ajm uini amalga oshirish to ‘g‘- 
risidagi takliflardir.
Yer tuzish loyihasi
bu o ‘z ichiga chizm alarni, hisob-kitoblarni, 
m a’lurn yer tuzish tavsiyalarini, ularning chizm a tasvirlarini, m a’lum 
hududga taalluqli yozma bayonnoma va asoslashdan iborat tushuntirish 
xatini oladigan texnik, iqtisodiy, huquqiy hujjatlar majmuidir.
Yer uchastkasi, qishloq xo‘jalik korxonasi yer egaligi, bir guruh 
bir-birlari bilan bog‘liq yerdan foydalanishlar, o ‘zlashtirilayotgan 
yer massivlari, m a’m uriy tum an loyiha tuziladigan obyekt bo ‘lib 
xizm at qilishi m um kin. U loyihalash uchun topshiriq; maxsus 
injenerlik, iqtisodiy qidiruv va izlanishlar; harakatdagi ko'rsatm alar 
va qoidalar; ilmiy asoslangan m e’yorlar asosida ishlanadi.
L oyihalash eng sam arali fan va texnikaning yangi yutuqlarini 
q o ‘llashga asoslangan va texnik jihatdan amalga oshirilishi m um kin 
b o ‘lgan yechim ni (variantni) tanlash yo‘li bilan am alga oshiriladi. 
Y er tuzish loyihalarining o ‘ziga xos xususiyatlari - ularning h ar 
birida faqat m azkur hududga xos, tabiiy va iqtisodiy tavsiflar 
m airaui b o ‘yicha takrorlanm aydigan sharoitlarda aniq yer tuzish 
m asalalari yechiladi.
171

---

Yer tuzish loyihasi yerdan foydalanishning mavjud tashkil etili- 
shiga, yer egaliklari, yerdan foydalanishlarga, hududni tashkil etishga 
o ‘zgartirish kiritishni talab qiladigan tadbirlarni huquqiy rasmiy- 
lashtirish, joylarga k o ‘chirish va am alga oshirish uchun yagona asos 
bo ‘lib xizmat qiladi.
X o‘jaliklararo va xo ‘jalikda ichki yer tuzish loyihalari, yuqorida 
(VII bob) aytib o iilg an id ek , m a ’lum masalalar (loyihaning tarkibiy 
qismlari deb ataladigan) tizim idan tashkil topadi. ularni yechish 
yerdan foydalanishni tashkil etish va uni m uhofaza qilishni, m azkur 
obyektda ishlab chiqarish talablariga mos hududni tashkil etishni 
to ‘la hajm da ta ’minlaydi. Tarkibiy qismlarni loyihalash ketm a-ket 
emas, balki bir vaqtning o ‘zida va birgalikda amalga oshiriladi. Bunda 
quyidagi loyihalash tamoyillariga rioya qilinadi:
• loyihalashni um um iylikdan xususiylikka tartibida bajarish;
• butun loyihaga ta ’sir etadigan ayrim qism larni o ‘zaro bogiash 
(komplekslik);
• bir necha yechim larni (variantlarni) ishlash, ularni taqqoslash 
va eng samarali yechim ni tanlash (variantlilik);
• ilmiy asoslangan m e’vorlardan foydalanish.