zuvlarning tushib ketgan qismi aniq bo ‘lsa (m asalan, Q u r’on
oyatini), to ‘la ta ’mirlash to ‘g‘ri deb hisoblanadi.
Amaliy san'at asari nam unasi b o klmish
buyum larni aw algi
vaqtda ko‘pincha qayta ishlanar yoki ko'rinishi dastlabki holiga
yaqinlashtirilar va yaltiratilar edi. Hozirgi vaqtda bunday qilin-
m aydi. Asliyat m u stah k am lan ad i, iflosliklardan to zalan ad i,
to'ldirilgan qism lar bo ‘g ‘iqroq rangga bo'yaladi. Ba’zan
yangi
joylarda asliyat taassurotini berish uchun obidaga sun’iy ravishda
«asrlar gardi» beriladi.
Butunlay y o 'q b o ‘lib, qayta qurilgan «obida»
m ohiyatan
yodgorlik emas. Bu yangilik yoki asl kattaligidagi maketdir. Biroq
b u kabi ishni qUm aslikning iloji b o ‘lm aganda u n i qadim gi
m e'm orlikni yaxshi biladigan mutaxassisga topshirish kerak. Yan-
gilikni qo ‘llash katta, m asalan, shaharsozlik m uam m olarini hal
qilishda o ‘zini oqlaydi. Venetsiyadagi Avliyo
M ark maydonidagi
qo ‘ng‘iroqxona, Moskva Kremlining 1812-yilda portlatilgan burj-
lari, Mixaylovskoe usadbasi kabi obidalarda yangiliklar qo ‘lla-
nishi to‘g‘ri deb topilgan. Qayta qurilayotgan bino albatta o ‘z o ‘mida
boMishi, atrofi esa o ‘zining asosiy sifatlarini saqlab qolgan holda
boMishi kerak. Buzilib ketgan binoning buzilishdan aw algi sha-
harsozlik holati keyingi o ‘zgarishlari bilan tiklanadi.
Yodgorlik o ‘z muhiti bilan
cham barchas bog‘langan ekan, u
o ‘z joyida saqlanishi kerak. Venetsiya xartiyasida yodgorlikni joyi-
d a n
ko'chirish man qilingan.
Faqat saqlab qolish m aqsadidagina
ko kchirishga ruxsat etiladi.
Suv ostida qolib ketadigan, yodgorlik
ka sayyoh yetib borishi juda qiyin bo ‘lgan hollardagina uni o ‘rnidan
ko'chirish m um kin. Qadimgi qishloq im oratlarini ham tevaragi
tez o'zgarishi natijasida ko‘chirishga to ‘g ‘ri keladi. Rusiyada Ik-
kinchi Jahon um shidan keyin suv ostida qolib ketadigan yog‘och-
d a n qurilgan m e'm oriy yodgorliklarni boshqa joylarga ko‘chirish
om m aviy tus oldi. U lar ko'proq rohibxonalarga (m onastirlarga)
ko ‘chirildi. Bu ularni saqlash im koniyatini bersa-da, biroq ular
yangi joylardagi
inshootlarga m os kelm as, yot edi.
Bu sohadagi keyingi bosqich —
usti ochiq muzeylar
tashkil
qilish bo‘ldi. Dastlab bunday m uzeylarda ham tajribasizlik bilindi.
C h u n o n ch i, Kiji pogosti m ajm uasining yon id a rus yog‘och
m e'm orchiligining nam unalari hech qanday tizimsiz q o ‘yildi.
Hozirgi vaqtda ko‘chirib kelingan yodgorliklami joylashtirishda
ancha tajribalar to ‘planib qolgan. M e'm oriy m uzeylar inshoot-
lar yig'im i emas, ular yaxlit organizm sifatida tuzilishi kerak.
U sti ochiq m uzeylarda nafaqat qurilish m adaniyati aks etadi,
balki biror hududning (tum anning) moddiy m adaniyati aks et-
tiriladi. Bu sohadagi yana boshqa yo‘l —
me ’moriy-etnografik muzey
tashkil qilishdir. H ududiy muzeylar tarmoq tariqasida tashkil etilishi
maqsadga muvofiq. H ar bir m uzey o ‘ziga xos jihatlar b o 'y ich a
mayda hududiy va etnik alomatlarga ko‘ra alohida-alohida zonalar-
ga b o lin ish i kerak. Zonalardagi inshootlarning tarkibi va o'zaro
joylashuvini m um kin qadar o ‘z joyida hukm surgan usullarda
takrorlash zarur.
H ar b ir zona maxsus parda, to'siq vazifasini
o ‘taydigan daraxtlar bilan to ‘silishi kerak. M uzeylarga k o ‘proq
katta yo‘llardan uzoqda joylashgan, o ‘z o ‘m ida saqlana olinm ay-
digan in sh o o tlar olib kelinadi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki,
m uzeylarga ju d a yaxshi, qim m atli inshootlarni olib kelishga ha-
rakat qilish h am n o to ‘g ‘ri. C hunki hududlar o'zlarining yuksak
darajali yodgorliklaridan m ahrum bo ‘ladilar. Mavjud m e'm o riy
m ajm ualardan eng m uhim inshootlarni olish qolganlarini saqlab
qoiishga zarar yetkazadi.
M uzeylarning maxsus turlari m uzey-^o
'riqxona (yoki m uzey-
rezervatlar)
dir. U lar m e'm oriy va etnografik jihatlardan tarixiy
inshootlar ko ‘pro q saqlangan shahar qism larida va qishloqlarda
tashkil etiladi. U larning saqlash zonalari ajratilib qo‘yilishi zarur.
M uzey-rezervatlar obidalarni ko‘chirib
olib kelishdagi qusur-
larni kamaytirishga im koniyat beradi.
Dostları ilə paylaş: