Yosh olimlar ilmiy-amaliy konferensiyasi
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kalit so‘zlar
| YOSH OLIMLAR ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI in-academy.uz/index.php/yo 48 O‘ZBEK TILI TARIXI. FANNING ASOSIY MOHIYATI Allambergenova Sharban Omirbayevna Qoraqalpog‘iston Respublikasi Kegeyli tumani, 5-sonli maktabning O‘zbek tili fani o‘qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.8153384 Annotatsiya: O‘zbek tili uyg‘ur tili bilan birgalikda qarluq tili guruhiga kiradi. Qarluq tili tarixiy jihatdan O‘rta Osiyo guruhiga, ayniqsa, g‘arbiy xun shaxobchasiga kirgan tillar bilan oiladoshdir. Kalit so‘zlar: badiiy matn, adabiy-estetik tahlil, sharhli o‘qish, izohli o‘qish, adabiy o‘qish. XI asrdan keyingi O‘rta Osiyo turkiy tillari, shu jumladan, o‘zbek adabiy tilining rivojlanishidagi ma’lum davrlarni belgilash mumkin. Til tarixini o‘rganishdagi eng muhim masalalardan biri – davrlashtirishdir. Davrlashtirish uchun o‘zbek tili va unga urug‘dosh bo‘lgan turkiy tillarning kelib chiqishi, taraqqiyot bosqichlari, o‘zaro munosabatlari aniqlanishi lozim. Ma’lumki, davrlashtirish turkiy tillarning tasnifi bilan ham bog‘liqdir. Tasnif ma’lum darajada tillar tarixini davrlashtirish demakdir. Chunki tasnifda ham, davrlashtirishda ham bir xil printsipga amal qilinadi. Turkiy tillarning tasnifi XI asrda M. Koshg‘ariy tomonidan berilgan bo‘lsa ham XIX asrgacha bu tillarning mukammal tasnifi yaratilmagan yedi. XIX asrdan boshlab turkiy tillarni rus olimlari tasnif qila boshladilar. Til tarixini o‘rganishdagi yeng muhim masalalardan biri — davrlashtirishdir. Davrlashtirish uchun o‘zbek tili va unga urug‘dosh bo‘lgan turkiy tillarning kelib chiqishi, taraqqiyot bosqichlari, o‘zaro munosabatlari aniqlanishi lozim. Ma’lumki, davrlashtirish turkiy tillarning tasnifi bilan ham bog‘liqdir. Tasnif ma’lum darajada tillar tarixini davrlashtirish demakdir. Chunki tasnifda ham, davrlashtirishda ham bir xil printsipga, ya’ni tarixiylik printsipiga amal qilinadi. Turkiy tillarning tasnifi XI asrda M. Koshg‘ariy tomonidan berilgan bo‘lsa ham, XIX asrgacha bu tillarning mukammal tasnifi yaratilmagan yedi. XIX asrdan boshlab turkiy tillarni rus olimlari tasnif qila boshladilar. Ularning ba’zilari turkiy tillarni hududiy – jo‘g‘rofiy jihatdan tasnif qilsa, boqshalari tshsharning bir xil lingvistik beyagisiga asoslanadi. Uchinchilarida turkiy tillar tarixi xalq tarixi bilan yetarlicha bog‘lanmaydi. Shular ichida N.A.Baskov tasnifi ancha mukammal tuyuladi. Shuni aytish kerakki, lingvistik adabiyotlarda eski o‘zbek tilining xususiyatlari haqida gap borganda buyuk Alisher Navoiy asarlariga asoslaniladi, chunki Alisher Navoiy o‘zbek xalqining ulug‘ mutafakkiri, atoqli shoiri va ulkan tilshunosi bo‘lishi bilan birga yeski o‘zbek adabiy tiliga asos solgan, uni shakllantirish va rivojlantirish ishiga hammadan ko‘ra ko‘p hissa qo‘shgan bir siymodir. Shuning uchun ham eski o‘zbek adabiy tilining shakllanishi va taraqqiy yetishi haqqoniy ravishda Alisher Navoiyning tabarruk nomi bilan bog‘liqdir. «Haqiqatdan ham Alisher Navoiyning tili butun bir davrning tilidir, butun bir xalqning adabiy tilidir» (X.Doniyorov. Alisher Navoiy tilining dialektal asoslarini o‘rganish masalasiga doir. A.N. va adabiy ta’sir masalasi. T, 1968.279). Ma’lumki, Alisher Navoiy har qancha ulug‘ siymo bo‘lishiga qaramay, u ham ma’lum bir xalqning vakili bo‘lgan va uning tili ko‘p shevalarni birlashtirganligi bilan birga, ma’lum Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|