Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
148 akvatoriyalarına aid sahələrdə müşahidə olunur. Maraqlıdır ki, bütün fəsillərdə müşahidə aparan və nümunələr toplayan za man hidrogen sulfid iyi verməyən qrunta təsadüf edilməmişdir. Onə görə də xüsusi analizlər aparmadan etiraf etmək olur ki, ki çik körfəzin bütün dib çöküntüləri - lil-qruntda anaerob proses lər, o cümlədən də hidrogen sulfid qıcqırması gedir. Məlumdur ki, anaerob proseslərdən təkcə desulfatlaşdırıcı bakteriyaların əmələ gətirdikləri hidrogen sulfid (H2S), mühitdə aerob və vegetativ mikroorqanizmlərin fəaliyyətini çətinləşdirir, daha ali faunanı tam zəhərləyib məhv edir. Kiçik Qızılağac körfəzinin qruntunda mikrobiotanın sayca azalması sübut edir ki, üzvi maddələrlə zəngin olmasına baxmayaraq dib çökün tülərində mikrofloranın inkişafı üçün şərait əlverişli deyildir. Kiçik Qızılağac körfəzinin lil-qruntunda mikrobiotanın kəmiyyət və keyfiyyəti zaman və məkan baxımından daha kəs kin dərəcədə dəyişir. Maraqlıdır ki, son 40 ildə - 60-cı illərdən 90-cı illərə kimi dib çöküntülərində ümumi mikrobiotada art mağa meyli qeyd edilir. Lakin son 17-18 ildə, lil-qruntda ümumi mikrosenozun vegetativ formaları azalmışdır. 2004-cü ilin fəsilləri üzrə körfəzin lil-qruntunda mikro- biotanın ümumi miqdarı 2,1 (qış) və 4 mlrd/q (payız) arasında dəyişir (cədvəl 20). Cədvəldən aydın olur ki, su qatlarından fərqli olaraq (bax: cədvəl 18) körfəzin dib çöküntülərində ümumi mikrosenozun inkişafı üçün mövsüm-sezon amilləri əsas rol oynamır. Əgər su da payız mövsümündə mikroorqanizmlərin sayı qış fəslinə nis bətən 4-5 dəfə yüksək olmuşdursa, lil-qruntda həmin fərq 2 dəfə təşkil edir. Bundan başqa, qışdan payıza kimi artım çox zəif gedir. Maraqlıdır ki, dərinlik az olduğu üçün kiçik körfəzin sularında temperaturla əlaqədar stratifikasiya əmələ gəlmir. Ona görə də su ilə lil-qruntun temperatur göstəricilərində fərq, demək olar ki, nəzərə çarpmır. Cədvəldən aydın görünür ki, 149 Kiçik Qızılağac körfəzində lil-qruntda mikrobiotanın miqdarı (temperatur fərqi 20-24°C olsa da) qış və yayda eynidir. Əl bəttə, bu vəziyyət bir növ paradoks kimi nəzərə çarpır, səbəbini dəqiq aydınlaşdırmaq çətin olsa da, fakt olduğu kimi qalır. Mikrobiosenozun başqa nümunələrinin də yay aylarında süs- tləşməsi, qış aylarındakı nəticələrə uyğun gəlməsi, əvvəlki fəsil də də dəfələrlə qeyd edilmişdir. Cədvəl 20 Kiçik Qızılağac körfəzində lil-qruntda mikrobiotanın ümumi sayının fəsillər üzrə dəyişilməsi (mlrd/q) Stansiya Qış Yaz Yay Payız 1 2,2±0,10 3,4±0,15 2,1 ±0,10 4,4±0,22 2 3,0±0,12 4,4±0,20 1,2±0,055 2,4±0,10 3 1,9±0,08 2,6±0,12 2,1 ±0,095 4,4±0,18 4 1,6±0,06 2,3±0,90 2 ,7±0,13 4,6±0,21 5 2,1 ±0,09 3,7 ±0,17 2,1±0,10 3,4±0,15 6 2,3±0,11 4,5±0,21 2,4±0,115 3,8±0,16 Orta 2,1 3,4 2,2 4,0 Yada salmaq lazımdır ki, su qatlarından fərqli olaraq qrunt, mühit kimi dinamik deyildir. Ona görə su ilə əlaqə və mübadilə əksər halda qruntun lap üst təbəqəsinə məxsus olur. Bu səbəb dən də qruntun üst səthindən 2-5 sm dərində toplanan metabo- litik məhsullar uzunmüddət sulara diffuz olunmur və çox gec neytrallaşır (Haseqava Tom, 2004). Körfəzin qruntunda ümumi mikrobiotanın miqdarca az olmasını təsəvvür etmək üçün yada salmaq lazımdır ki, Xəzərin Kür vadisindəki qruntda mikrobi- otanın miqdarı kiçik körfəzin qruntunda qeyd edilən kəmiyyə tdən 2,5-3 dəfə çoxdur. Qruntda olan üzvi maddələrin miqdarı isə körfəzdə 17, Kür vadisində isə 6,8 q/kq-a bərabərdir. Belə liklə, aydın olur ki, körfəzin qruntunda üzvi maddələrin çox ol 150 ması mikrobiotanın say tərkibinə müsbət təsir göstərmir. Saprofit bakteriyaların təbiətdə, həmçinin su hövzələrində rolu barədə yuxarıda kifayət qədər məlumat verilmişdir. Bununla be lə, Kiçik Qızılağac körfəzinin qruntunda il ərzində saprofit bak- teriyaların maksimum miqdarının 5 mln/q-dan artıq olmaması onu göstərir ki, hövzənin qruntunda aerob-vegetativ saprofit- lərin həyat fəaliyyəti üçün mövcud şərait əlverişli deyildir (bu vəziyyəti biz əvvəlki mətnlərdə dəfələrlə qeyd etmişik). Kiçik körfəzin qruntunda olan şəraitin təzadlı olmasını dərk etmək üçün son 40 ildə təkrar olunan tədqiqatların (yayda) nəticələri şəkil 10-da müqayisə edilir. Şəkildən aydın görünür ki, körfəzin qruntunda 25 ildə (1964-1989) saprofitlərin sayı yüksələn xətt ilə 10 dəfədən çox artdığı halda, son 15 ildə isə həmin qaydada saprofit bakteriyaların ümumi miqdarı 3,5-4 dəfə azalmışdır. Sə ciyyəvidir ki, bizdən öncə tədqiqat aparan mütəxəssislər tərəfin dən körfəzin qruntunda başdan başa hidrogen sulfid izi-iyinin yayılması qeyd edilməmişdir. Kiçik Qızılağac körfəzinin qruntunda aerob tənəffüz tipinə aid mikrobiotanın inkişafı üçün bir növ ekstremal şəraitin möv cud olması saprofit bakteriyaların yayılmasında da aydın nəzərə çarpır (cədvəl 21). Etiraf etmək lazımdır ki, körfəzdə mikrobiotanın kəmiyyət göstəriciləri hövzənin trofık tipinə uyğun gəlmir. Yay ayları, hid- rofauna-floranın intensiv vegetasiyası və biokimyəvi aktiv dövrü olmasına baxmayaraq, əsas biodestruktorlar sayılan saprofit bakteriyaların sayının qış fəslinə aid göstəricilərdən də az ol ması Cənubi Xəzər akvatoriyasında görünən nadir hadisədir. Cənubi Xəzərin qərb şelfində, o cümlədən də Böyük Qızılağac körfəzində uzunmüddətli tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, hövzədə mikrobioloji proseslər yay aylarında xüsusilə aktiv gedir (Romanenko, 1999). Kiçik körfəzin qruntunda yaranan vəziyyətin özü də onu göstərir ki, fizioloji xüsusiyyətindən asılı 151 olaraq bir qrup mikroorqanizmlərin biodeqradasiyaya uğraması, başqa qrup mikrosenozun həyat fəaliyyətinin aktivləşməsi sa yəsində baş verir. Başqa sözlə desək, kiçik körfəzdəki vəziy yətin bir qrup bakteriyalar üçün əlverişsiz olması, mühitin özün də mövcud olan başqa qrup mikrosenoz yaratmış olur ki, bu da təbii proses olmaqla məhsuldarlıq ilə biodestruksiya proses lərində antropogen təsirlərdən yaranan uyğunsuzluq nəticəsin də formalaşır və nəticədə ümumi bioloji məhsul kəskin azalır. o 1964 1972 1989 2004 Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|