Z. M. Quliyev amea-nın Mikrobiologiya institutunun
Yüklə 18,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
140 о 1964 1975 1985 1995 2004 Şəkil 7. Kiçik Qızılağac körfəzinin suyunda mikrobiotanın miqdarca illər üzrə dəyişilməsi (32-33 mln/rnl), son 10 ildə həmin kəmiyyət iki dəfə ixtisar olunmuşdur. Beləliklə, hövzədə nisbətən az vaxtda mikrobi- otanın iki dəfə azalması, körfəzdə (mühitdə) ekoloji cəhətdən davamlı ekstremal vəziyyətin mövcud olmasını sübut edir. İlk baxışda elə zənn olunur ki, kiçik körfəzin suyu o dərəcədə ya 141 rarsız vəziyyətdədir ki, təbiətdə-biosferdə mövcud olan biotik, abiotik və antropogen amillərə qarşı ən davamlı-dözümlü sa yılan mikrobiota körfəzdə deqradasiyaya uğrayır. Təcrübələrlə sübut olunmuşdur ki, su hövzələrində mik- robiotanın inkişafı bir çox kimyəvi maddələrin, məsələn ağır metal duzlarının, mürəkkəb tərkibli karbohidrogenlərin - fenol- benzopirenlərin, qatı turşu və aşılayıcı maddələrin bilavasitə təsirindən eliminasiya olunur (Mazmanidi, 1997; Mironov, Tar- xova, 1975; Roske, 2002; Khosmanesh Aaram, 2002; İlinski, 1999; Ribakova, 2002; 2003; Tkebukava, 2002; Brexovskix, Vişnevskaya, 1998). Bununla belə, Kiçik Qızılağac körfəzində suyun yuxarıda göstərilən pollyutantla çirklənməsi üçün heç bir tutarlı mənbə yoxdur. Çünki, hövzə ətrafında kənd-qəsəbədən başqa sənaye obyektləri yoxdur. Əgər Viləşçay, Qumbaşı çayları ilə az miqdarda axan sularda olan, Nərimanabad qəsəbəsi, Təzəkənd və başqa yaşayış məntəqələrinin çirkabı ilə daxil olan alloxton maddələri nəzərə alsaq, yenə də onların içində kimyəvi toksiki maddələrlə zəhərlənmə mümkün deyildir. Haqlı olaraq sual yaranır: bəs nə səbəbə görə körfəzin suyunda ümumi mikrobiotanın sayı azalmışdır? Əlbəttə, bu haqlı suala hər tərəfli, əsaslandırılan, düzgün cavab vermək olduqca çətin dir. Əvvəla uzun illərdir hövzədə hidrokimyəvi, hidro-toksikoloji tədqiqatlar aparılmamışdır, ikinci növbədə, suda olan üzvi maddə-substratların çeşidi-növü və mühitin (su, qrunt) özündə il boyu yaranan aralıq məhsulları və metabolitlərin kəmiyyət- keyfiyyəti araşdırılmamışdır (əlbəttə, göstərilən məsələlərin dəqiq öyrənilməsi xüsusi mövzudur). Bununla belə, bizim kompleks xarakterli tədqiqatların nəticələrinə əsasən ehtimal etmək olar ki, Kiçik Qızılağac körfəzində mikrobiotanın fizioloji- biokimyəvi aktivliyinə mənfi təsir edən əsas amillər - suda duz- luluq dərəcəsinin yüksəlməsi, mühitin fitonsidlərlə, metabolitik məhsullarla zənginləşməsi, oksidləşmə-bərpaolunma proses 142 lərində enerji potensialının pozulmasıdır. Təkcə əvvəlki illərlə müqayisədə son 10 ildə suyun oksigen tutumunun azalmasının hövzədə biodestruksiya proseslərinə təsiri əvvəlki bölmədə qeyd edilmişdir. Məlum həqiqətdir ki, təbiətdə mövcud olan canlılar içəri sində mikrobiota yeganə qrupdur ki, onların həyatı üçün zəruri sayılan enerji mənbəyi olduqca çoxçeşidlidir. Həmçinin saprofit bakteriyaların kəmiyyət və keyfiyyəti ilə də aydın etmək olur ki, kiçik körfəz suyunda asan oksidləşən, bakterioplankton tərəfin dən mənimsənilən üzvi maddə yüksək qatılıqdadır (Sorokin və b., 2003; Parfenova, Belxova, 2003). Kiçik Qızılağac körfəzində üzvi maddələr kompleksinin biodeqradasiya dərəcəsi yüksək göstəricilərə aid edilir. Bununla belə, körfəzdə iqlim şəraitinin, günəş şüalarının insolyasia intensivliyinin müsbət mövqeyini, ilkin üzvi maddələr balansına görə hiper-evtrof hövzə sayıldığını nəzərə alsaq, etiraf etməliyik ki, hövzədə bioloji deqradasiya mövcuddur. Ona görə, təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, Kiçik Qızılağac körfəzində üzvi maddələrlə zənginləşən suda vətəgə əhəmiyyətli bioloji məhsulun formalaşması üçün optimal sayılan trofik əlaqələrdə qanunauyğunluq sabit deyildir (aşağıda izah olunur). Saprofit bakteriyaların su qatlarında yayılması, morfoloji növ tərkibi kiçik körfəzdə daha kəskin dəyişmişdir (cədvəl 19). Cədvəldən görünür ki, il ərzində suda saprofit bakteriya- ların miqdarı, orta hesabla, 1,8-4,8 min/ml arasında dəyişir. Maraqlıdır ki, yay fəslində saprofit bakteriyalar bütün stansiyalara aid akvatoriyada minimum miq-darı ilə başqa fəsillərdən fərqlənir. Hətta temperatur fərqinin 22-26°-dən çox olmasına baxmayaraq,qış aylarında saprofitlərin miqdarı yay aylarında qeyd edilən kəmiyyətdən yüksəkdir. Ill fə-sildə qeyd edildiyi kimi, kiçik körfəzdə fito-bakterioplanktonun fəaliyyəti ilə əlaqədar olan aerob proseslərin əksəriyyətində az-alma-ixtisar qeyd olunur. Bununla belə, suda saprofitlərin son 40 ildə kəskin 143 tərəddüd etməsi daha kontrastlıq təşkil edir (şəkil 8). Cədvəl 19 Kiçik Qızılağac körfəzinin suyunda saprofit bakteriyaların fəsillər üzrə miqdarı (min/ml) Stansiya Qış Yaz Yay Payız 1 1,4±0,05 4,0±0,19 1,2±0,05 3,7 ±0,18 2 1,4±0,04 4,0±0,17 1,2±0,04 4,2±0,20 3 2,3±0,11 4 ,1±0,18 2.1 ±0,10 3,8±0,15 4 3,1 ±0,13 4,0±0,16 1,2±0,05 4,7 ±0,22 5 2,3±0,11 5,6±0,22 3,1 ±0,14 8,2±0,30 6 2,2±0,10 5,4±0,25 2,2±0,10 4,3±0,20 Orta 2,0 4,5 1,8 4,8 Şəkildən aydın görünür ki, saprofit bakteriyaların həm su, həm də lil-qruntda azalması dinamikası oxşar olsa da, onların deq radasiyası qruntda daha kəskin nəzərə çarpır. İlk baxışdan elə təsəvvür yaranır ki, Kiçik Qızılağac körfəzində, özü də üzvi maddələrə daha həssas olan saprofit bakteriyaların son 15-17 ildə iki dəfədən də çox azalması, hövzədə asan mənimsənilən enerji materialının qıt olması ilə əlaqədardır. Əslində isə elə deyil. Çünki həmin biotoplarda ilkin üzvi maddələrin miqdarı, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bir çox evtrof tipinə aid olan hövzələrdəki göstəricilərdən də yüksəkdir. Saprofit bakteriya- ların inkişafı-generasiyasında əmələ gələn təzadlı vəziyyəti tö rədən səbəblər sözsüz ki, mövcuddur. Hövzədə fito-bakteriop lanktonun inkişafını, biokütlə və biokimyəvi aktivliyini səciy yələndirən nəticələrə əsasən, yenə də ehtimal etmək olar ki, körfəzin qaz-duz rejimləri biodestruksiya proseslərinin əsas və başlıca iştirakçıları sayılan, öz-özünə təmizlənmə hadisəsinin indikator göstəricisi hesab olunan saprofit bakteriyaların normal fəaliyyəti üçün əlverişli deyildir. Görünür, qeyd edilən vəziyyət Yüklə 18,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|