y o lla rid an biri b o 'lg a n lig id a n «qudachilik - m ing yilchilik* degan do n o
gap ham kelib c h iq d i.
.
M a’naviyat so h asid ag i om m aviy kom m unikatsiyalar m asalasiga o ta r
ekanm iz, birin ch i o 'r in d a , albatta, diniy axborot h aqida gapirishim iz
m a’qul bo'lad i. Y u q o rid a aytib o'tganim izdek, im peratorlar, eng a w a lo ,
diniy to m o n d a n tin c h b o 'lish n i ¡stardilar. S huning u ch u n ular ko‘pchilik
e ’tíqod q o ‘ygan d in n i qab u l qilardilar yoki sh u n d a y d in n i davlat dinl deb
e ’lon qilardilar. E ro n d a D oro I hukm ronligi davrida (m iloddan aw a lg i
522-4 8 6 -y illar) X o x o m ash in la r sulolasining rasm iy d in i zardushtiylik edi.
M iloddan a w a lg i 2 5 0 -y ild a H indistondagi A shoka, 247-yilda S hri-L anka
im peratori Tissa buddaviylikni o ‘z hududlarida rasm iy d in deb qabul
etganlar.
M afkura va m a ’n aviyat kuchiiii yaxshi bilgan im peratorlar o z saroy-
larida keng o m in a ta n iy d ig a n shoirlar, yozuvchilar, olim lar, sa n ’atkorlar,
rassom lam i yig*ib, u larg a yordam berib turardilar. U shbu a n ’ana qadim gi
zam onlardan m a ’lum . X itoyda bunday hom iylar o ‘rtasida knyazlar ham
bor edi. M asalan, k n y a z X uaynyan she’riyat, falsafa h am da m usiqa shay-
dosi b o ‘lib, b ir n e c h a m ing faylasuf va sa n ’atk o rn i boqib, o ‘z huzurida
saqlagan. Z a m o n d o sh la ri fikricha, Lyan knyazning uyida falsafiy m usho-
hodalar u c h u n e n g q ulay iqlim yaratilgan edi, u yerda she’rxonlik
m usobaqalari h am o ‘tk a zib turilardi. G ‘olibga shoyi m ato sovg‘a qilinardi,
yutqazganga esa ja z o q ad a h i tutilardi. P odshohlam ing saroylarida maxsus
she’riyat va b o sh q a ad a b iy ja n rlar ham shakllangan.
M a’naviy t a ’sirn in g sam arali yo'IIaridan b iri — xalq og zaki ijodi
asarlarini qayta ishlash edi. Bunga do ir m a ’lu m o tlar X itoy haqida k o 'p ro q
saqlangan. Y u q o rid a aytganim izdek, bu m am lakatda m iloddan aw algi
II asrda hu k u m at id o rasi sifatida tashkil etilgan «M usiqa palata*si tarkibida
vaqti kelib 800 k ishi xizm at qila boshladi. X odim larning asosiy vazifasi xalq
bilan bevosita a lo q a o ‘m a tish orqali uning orasidan ashula va she’rlarni
yig’ib, qayta ishlash va im peratorlar talablariga moslashtirib, yana keng
om m a o ‘rtasida ta rq a tish d a n iborat edi. X an sutolasi davrida (m iloddan
aw algi 202 m ilo d iy 220-yillar) turli sh a h ar va qishloqlarda om m aviy
tom oshalar tashkil e tish m u h im davlat topshirig‘iga aylandi. Bu vazifa ham
«M usiqa palatasi* zim m a sid a edi.
E ronda A h am o n iy lar davrida (m iloddan aw a lg i V I - I V asrlar) xalq
epik asarlaridagi v o q ea la r ham da m avzularning m a’lum b ir tan x iy
shaxslaiga bag‘ishlab q ay ta ishlanishí amalga oshirildi.
Va nihoyat, ta rix d a saqlangan eng m uhim m a ’naviy axborot m anbayi
va kanallaridan biri — kutubxonalar haqida. U sh b u masalaga ayrim im pe
ratorlar g ‘oyat jid d iy e ’tib o r berishgan. 0 ‘rganib chiqilgan kutubxonalardan
eng qadim iysiga X aldeya podshohi Sargon to m o n id a n m iloddan aw a lg i
XIV ^srda asos solingan. Bir necha b o ‘lim dan iborat |?u kutubxonada
jam oaviy hujjatlar, siyosiy risolalar, diniy kitoblar, podshoh farm onlari,
soliqlar va sovg‘a la m in g ro ‘yxatlari, qo‘m ondonlarning hisobotlari, m uro-
www.ziyouz.com kutubxonasi
ja atn o m ala r, duolar, rivoyatlar, ash u la va hikoyalar yig'iigan edi. K u tu b -
xona n ih o y a td a tartibli saqlanardi.
Yig‘Ugan axborot m anbalarini q ad im iy tildan zam onaviy, k o ‘pchi!ik
biladigan tilga o'girish Sargonnnig ulug£ xízm atlarídan b o 'ld i. Yangi
m atnlar ham , burungilardek, pishiq g ‘ishtlarda m ixxatda bitilganligi tufayli
bizlargacha yetib keldi. Aynan o 's h a vaqtlarda lug‘atchilik ham rivojlandí.
Shunday qilib, m azkur kutubxona joylashgan Erex shahri «K ito b lar shahri»
degan n o m oldi. XIV asr davom ida ushbu kutubxona eng b o y axborot
m askani b o ‘lib keldi.
M ilo d d an aw algi 669~626-yilIarda Assuriyani boshqargan p o d sh o h
A shurbanipal Nineviya shahrida ju d a katta m iqdorda kitoblar yig‘ilishiga
bosh b o ‘ldi. U ntng kutubxonasida o ‘n m inglab adabiy, tibbiy, m atem atik,
ju g ‘rofiy, o ‘simIiklarga doir, tarixiy, diniy va ilmiy m a tn la r jam lan d i.
P odshoh buyrug‘iga asosan m axsus tayinlangan kotiblar b u tu n m am lakat
bo ‘ylab kezib, qadim iy m uborak asarlam in g asi nusxalarini to 'p la d ilar.
Y ozuvlar bitilgan g ‘ishtlar soni 30 m ingdan oshib ketdi. K ito b la r orasida
chiroyli bezatilgan eng m ashhur yiln o m alar ham uchrardi. A shurbanipal
kutubxonasi xronologik katalog shaklida emas, balki m avzular b o ‘yicha
(tem atik jih a td a n ) tartiblashtirilgan edi.
Q adim gi dunyoning eng yirik kutubxonasi Iskandariya (A leksandriya)
shahrida m iloddan aw algi III asrd a tashkil topdi. U zoq yiilar davom ida
faoliyat k o ‘rsatishi natijasida u sh b u iim m askanida o ‘ram a shakldagi 500
m ingga yaqin kitob yig'ildi. U larn in g anchagina qism ini grek m anbaalari
tashkil etardi.
Biz om m aviy kom m unikatsiyalar tashkilotchilari boMgan im p e rato r-
larning o 'z m amlakatlaríni ax b o ro t yordam ida b o sh qaríshlarida keng
tarqalgan usullar haqida gapirdik. A m m o bu y o ‘sinda asosiy usul ularning
o 'z la ri haqida om m a o'rtasida ijobiy axborot tarqatishlari edi. Faslning
m azkur qism i ushbu masalaga bag'ishlanadi.
N azarim izda, jahon jurnalistikasi tarixi nuqtayi n az arid a n biz o ‘z
d iqqatim izni, eng aw alo, bunday x abarlam ing adadligiga q ara tsak , to ‘g‘ri
bo'ladi. A xborotning ko‘p adadiigi uni iloji boricha k o ‘p ro q o d am lar
o ‘rtasida tarqatib, im peratorning o b ro 'y in i yanada ko‘tarish zarurligi bilan
izohlanadi. Z .A R agozina yozishicha, M esopotam iyada 3 m ing yil o ldin
eng sifatli loydan yuz minglab d o n a xom g ‘isht quyib, p o d sh o h ism ini
bostirardilar, maxsus xum donlarda pishirganlaridan keyin esa u la rd a n saroy
va ibodatxonalam ing devorlarini qurishda yoki sh a h ar k o ‘ch alarini
qoplashda foydalanardilar. P o d sh o h Sargon davrida (m ilo d d a n aw a lg i
XX IV asr) u buyurgan barcha yozuvlar akkad tilida bitilardi va ko ‘pay-
tirilardi, boshqa tillarga taijim a q ilinardi, sharhlanardi. Ju m lad a n , Sargon
asos solgan D ur-S ham ikin sh a h rin in g tarixi ikkita u zun y ozuvda aks
ettirilgan. U lardan biri qangtli h o ‘kizlar b o ‘rtm asi ustida, ikkinchisi esa
saroy poydevorida joylashtirilgan k a tta silindrga tushirilgandi. X u d d i ushbu
tarix qisqa tarzda yana ikki y ozuvda topilgan. H ujjatlar tili esa aniq va
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |