kim teng kelolmasdi. O 'z faoliyatini 1748-yili Bostonning radikal ruhdagi
«Independent Advertiser» (Independent edvertayzer) gazetasida boshlagan
Sem Adams 26 yoshida ushbu nashming bosh muharririga ayiandi.
Keyinclialik u «Boston gazett»da o ‘z maqolalari bilan qatnaslub turdi.
Amerika xalqining Britaniya hukmronligiga qarshi mardonavor kurashida
Sem Adamsning o ‘m i beqiyos.
Vatanparvarlarning yana bir yorqin namoyandasi-jurnalist Isia Tomas
1770-yili Bostonda «M assachusetts spy* (Masschusetts spy) gazetasiga asos
soldi va uni Britaniyaga qarshi kurashda qurol sifatida q o ‘lladi. Gazeta
1904-yilgacha chiqishda davom etdi. «Boston gazett* va «Spay» o ‘z
davrining eng ashaddiy partizan gazetalari edi. Isia Tomas muharrirlikdan
tashqari, bevosita urush bo'layotgan joylardagi jangohlardan reportajlar
tayyorlab bordi. U harbiy jurnalist sifatida ham katta obro‘ qozondi.
M atbuotning inqilob davridagi roli. 1776-yilning 4-iyulida Tomas
Jefferson rahbarligidagi q o ‘m ita tayyorlagan Mustaqillik Dekiaratsiyasi
qabul qilindi. Shunday qilib, yer yuzida yangi, vaqti kelib eng qudratli
davlat paydo bo‘lishi e ’lon qilindi. Matbuot Amerika inqilobi davrida
uchta m uhim vazifani bajardi:
- mustamlaka hududlar-(koloniya)lam i o ‘zaro birlashtirdi;
- yillar davomida Britaniya hukumatiga nisbatan to ‘planib qolgan
g 'azab va alam lar ovoziga ayiandi;
- mustamlaka aholisi yangi qiyofani-mustaqil davlatning fuqarosi
qiyofasini o ‘zIashtirib olishiga ko'm ak berdi.
Birinchi vazifa eng qiyini bo'ldi, chunki har bir mustamlaka o ‘zining
m adaniy xususiyatlariga ega edi. Ulardagi boshqamv ham bir-biridan
farqlanardi. Lekin, shunga qaram ay, matbuot inqilob davrida bunday
tarqoq m ustam lakalam ing o ‘zaro birlashuvi va bir-biriga ko‘maklashuviga
katta hissa qo'shdi. Inqilob rahnam olari Britaniyaning soliqlari, qonunlari
va qudratli qurolli kuchlariga qarshi turishga ko‘mak beradigan eng kuchli
vosita m atbuot ekaniga ishonar edilar. Prezident Tomas Jefferson o ‘z d o ‘sti
Karringtonga yozgan m aktubida m atbuot haqida shunday degan edi: «Agar
m enga hukum at bo‘lsin-u gazetaiar bo‘lmasin yoki gazetalar b o isin u hu-
kum at b o ‘lmasin, birini tanlang, deyishsa, men hech ikkilanmasdan
keyingisini tanlagan bo‘Iar edim *1. Prezident Jeyms Medison esa, mat-
buotni «ozodlik qal’asi», «xalqning imtiyozi» deb atagan edi.
U m um an, Amerika inqilobi o ’zining mazmun va mohiyatiga ko‘ra
takrorlanmas hodisa boMdi. Chunki tarixda hali bironta mustamlaka hududi
o ‘z ona vatanining roziligisiz undan ajralib chiqmagandi. Ushbu inqilobning
boshqalaridan farqi shundaki, Britaniya zulmi ostida ezilayotgan Shimoliy
Amerika mustamlakalarining aholisi begona xalqlar emas, balki Britaniya
fuqarolari edi. Shuning uchun ham Amerikaning Mustaqillik Deklarasiyasi shu
paytgacha insoniyat tarixida mayjud bolmagan, qiyosi yo‘q hujjat sifatida
m aydonga chiqdi. U yangi tarixni boshlab berdi. Natijada, yangi millat -
* amerikalikiar millatining davlati dunyoga keldi.
1 T he Press and America.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Tomas Peyn — inqilob kuychist. Asii angliyalik bo‘!ib, o ‘z m am -
lakatidan majburligi sababli bosh olib chiqib ketgan Tomas Peyn Amerika
zamiiiiga inqilob arafasida qadam qo'ydi. Qachonlardir Amerika inqUobi
davrining eng obro‘li kishil&ridan biriga aylanislii, ehtimoi, uning o ‘z
hayoliga kelmagandir. Peyn o‘z Vatanida ming bir ishga bosh urdi, lekin
omadi yurishavermagach, bir tiyin pulsiz ne umidlar bilan 1774-yilning
oxirida Amerikaga kelib qoldi. Uning bu m am lakat tomon intilishiga yana
bir sabab Benyamin Franklin edi. Britaniyaga tashrifi chog‘ida u tasodifan
Tomas Peynni uchratib, Amerikaga borishni maslahat berdi.
Tomas Peyn Amerikada m atbuotdan inqilob liarakatining norasm iy
ovozi sifatida foydalandi. Ehtimoi, u Britaniya hukumatidan norozi
alamzada sifatida shunday yo'l tutgandir. Lekin nim a bo'lganida ham
uning ishi pirovardida ezgulikka xizmat qildi. U inqilobning eng buyuk
kuychisiga aylandi.
Tomas Peyn o ‘zining qator pamiletlari orqali amerikaliklami yanada
mardotiavor jang qilishga va yangi millatni yaratishga undadi. 1776-yil 9-yan-
varda u o'zining eng birinchi pamfleti bolgan «Sogiom fikr»ni chop etdi. Uni
mustamlakalardagi o ‘nlab gazetalar ko‘chirib bosishdi. Qirol Joq (Georg) III
ga qarshi qaratilgan ushbu asar monarxiyaga nisbatan isyon edi. Chunki u
daviila hali ko'pchilik monarxiyani eng odil va eng to ‘g‘ri boshqaruv usuli deb
hisoblab kelardi. Hatto Amerikadagi Kontinental Kongress — mustamlakalar
parlamenti ham urush harakatlarini o ‘rtamiyona bir hoida qo‘llab-quwatlab
turgan edi. Kongressmenlar hamon tomonlaming o ‘zaro kelishuviga umid
bog‘lashardi. Shunday bir vaziyatda Peynning pamfletlari qo‘zg'olonchUami
shiddat bilan olg‘a borishga undadi.
«SogMom fikr» pamfleti o ‘z davrida rekord nusxada sotilgan asar
hisoblanadi. Agar o ‘sha davrdagi Shimoliy Amerika mustamlakalari ah o -
lisining soni 2,5 million bo‘lganini hisobga olsak, uning 250 ming nusxada
tarqalganidan qanchalik ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lganini anglash qiyin
emas. Buning ustiga qanchadan-qancha oiialar va do'stlar bitta nusxani
o ‘zaro birlashib o'qishgan.
Tomas Peyn 1776-yili «Amerika inqirozi* pamfletlar turkum ining
birinchisini e ’lon qildi. Ushbu pamflet yangi davIat-Amerika Q o‘shm a
Shtatlari fuqarolarini o ‘z tanlagan yo'llaridan og'ishmaslikka d a’vat etdi.
Inqilobiy kuchlar bosh qo'mondoni Joij Vashington Britaniya qo‘shiniga
qarshi bo'Iajak eng muhim Kujum oldidan o ‘z askarlariga mazkur pam f-
letni o ‘qib chiqishni buyurdi. Yetti kundan so‘ng Vashington qo“shinla[i
aw al Nyu-Jersining Trenton va bir haftadan keyin esa Prinston viloyat-
larida m uhim zafar quchishdi.
3-fasl.
XIX asr matbuoti. Ilk kundalik gazetalar
Amerikada dastlabki kundalik gazeta 1783-yiIda — Inqilob yakuniga
yetgach, nashr qilindi. Bu matbaachi Benyam in T aun tomonidan Filadel-
fiyada chiqarilgan «Pennsylvania Yevening Post» (Pensilvaniya ivning post)
gazetasi edi. Shunday qilib, mamlakatda c h o p etilgan birinchi ro‘znom a
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |