xassislar XX asrni «Yapon m o‘jizasi* asri bo‘lgan, deya ta ’riflashadi. Agar
shu fikm i e ’tiro f etadigah bo‘lsak, o ‘sha mo'jizani Yaponiya matbuoti
m isoiida ham ko‘rish mumkin. O 'tgan asrda mamlakatning yctakchi
nashrlaridan b o lg a n «Asaxi simbun* gazetasining tam al toshi 1879-yilda
Osaka shahrida qo*yilgan edi. 1888-yili tahririyat Tokioga ko‘chdi. XX asr
boshlaridagi turfa voqealarni haqqoniylik va hoziijavoblik bilan yoritib
borgan gazetaning nufuzi oshib, shunga monand adadi ham muttasil
ko‘payib bordi. Katta adaddagi gazeta poytaxtdan tashqari Osaka, 1935-
yildan Kitakyusyu va Nagoya, 1959-yildan Sapporo bosmaxonalarida ham
chop etilardi.
«Asaxi simbun* gazetasi (saksoninchi yillarda) kuniga ikki m arta -
tonggi soni 7,5 million, tungi soni esa 4,8 million nusxada chop etilardi.
Yuz sahifagacha hajmda chiqadigan ushbu gazetani o ‘ta m uhim axborot,
dolzarb mavzudagi maqolalar bilan muntazam ravishda «to'ldirish*
m ashaqqatini tahririyat ishiga um rini baxshida etgan kishilargina yaxshiroq
tushunsalar kerak. Tahririyatda o ‘sha davrda kam emas - besh mingdan
ortiq xodim faoliyat ko‘rsatishgan. Keyinchalik xodimlar soni yana bir
necha m ing kishiga ortgani haqida m a ’lum otlar bor.
1874-yilda asos solingan «lom iuri simbun* gazetasi ham XX asrga
kelib ju d a om m alashib ketdi. 1952-yildan Osaka, 1959-yildan Sapporo,
1961-yildan Takaoke, 1964-yildan e ’tiboran Kitakyusyu shaharlaridagi
bosm axonalarda bir vaqtning o ‘zida ertalab 8,9 million, kechquruo
4,9 m illion nusxalarda chop etilishi hayratomuzdir. 0 ‘n mingdan ortiq
xodim faoliyat ko'rsatadigan «lomiuri* gazeta kompaniyasida ishlar puxta
reja asosida tashkil etilgan. G azetaning o ‘nlab muxbirlari Nyu-York,
London, Parij, Moskva, San-Fransisko, Bonn, Jeneva, N yu-D eíi, Bang
kok va boshqa shaharlarda faol harakat qilishadi.
Yaponiya yuksalishiga juda katta hissa q o ‘shgan «lomuri» gazetasiga
e’tibor beraylik. «lomiuri* kompaniyasi o ‘zining aviasiyasiga, alohida
samolyotlariga, xalqaro miqyosda hisob-kitob yuritish vakolatiga ega
b o ig a n banklariga, o ‘ta muhim axborotlardan hoziijavoblik bilan xabardor
qilib turishga xizmat qiluvchi qisqa to ‘lqinli radiostansiyasiga, Tokioda En-
Ti-Vi, O sakada esa «lomiuri G e-R e-B i* deb nomlangan telekom pa-
niyalariga ega edi. Markaziy tahririyat ayni vaqtda 9 ta haftalik va oylik
jum allar ham ch o p etardi. 1955-yildan boshlab Tokioda hatto ingliz tilida
«Deyli iomiuri* tonggi gazetasini chop eta boshladilar.
XX asm ing ikkinchi yarmida Yaponiya xalqi ham murakkab davmi
boshidan kechirayotganligiga qaramay, mamlakatda qator yangi gazeta-
jumallar tashkil etildi. 1928-yilda «Akaxata* (1946-yildan e ’tiboran «Sekki*
nomi bilan) gazetasi chop etila boshladi. Shuningdek, o ‘sha davrda «Tokio
asaxi simbun*, «Miyako simbun*, «Nixon simbun», «Tyuyu simbun*, «Tokio
nitiniti simbun*. «Dziti simpo*, «Mayniti simbun*, «Yubin xoti simbun*,
«Yamato simbun* kabi gazetalar faoliyatini yolga qo‘yishda yuqorida nomlari
zikr etilgan m ashhur nashrlar tajribasi keng qollanildi.
1923-yiIda yuz beigan kuchli yer silkinishi oqibatida Tokioda ko’plab
binolar vayronaga aylandi. Bu fojia poytaxtdagi* qator tahririyatlar fao-
www.ziyouz.com kutubxonasi
liyatiga ham jiddiy ta ’sir ko‘rsatdi. Bu yerda chiqadigan «N itiniti», «Xoti»,
«Miyako» gazetalari ma’lum m uddat faoliyatini to'xtatishga majbur
boiishdi.
Yaponiya gazetalari ham , boshqa davlatlar kabi, m arkaziy va mahalliy
nashrlarga bo'linadi. Shunisi e ’tiborga molikki, m ahalliy gazetalarga
b o ig an qiziqish ancha yuqori. 1934-yilda mamlakatda 1219 nomdagi
kundalik, 470 ta haftalik gazetalar chop etilardi. S392 nom dagi gazetalar
esa oyda uch marta chiqardi. Vfazkur nashrfaming qariyb 30 foizi Tokio va
Osaka shaharlari bosmaxonalarida chop etilardi. Bu davrdagi gazetalarning
adadlari o ‘rtacha 4 mingdan 1,5 million nusxagacha bo'lgan. Qizig‘i
shundaki, Ikkinchi jahon urushigacha biror gazetada adadi ko‘rsatilmas
edi. Mutaxassislar fikricha, o ‘sha davrdagi MOO ta yapon gazetasining
umumty adadi taxminan 19 million nusxa atrofida b o ig an .
Qadimiy shahar Osakada ham matbaachilik va shuning barobarida
matbuot ancha rivojlangan edi. 0 ‘sha davrda shaharda 94 ta kundalik
gazeta chop etilardi. Jumladan, «Osaka asaxi simbun» gazetasining adadi
1,3 million nusxani, «Osaka mayniti simbun» gazetasi 1,2 million nusxani
tashkil etardi. Ushbu nashrlar qatoriga 1935-yilda «Kyusyu asaxi» va «Nisi
mayniti» gazetalari qo'shildi.
Ikkinchi jahon urushi davridagi iqtisodiy bo'hronlar yapon matbuoti
taraqqiyotiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatdi. 1943-yildan boshlab ko‘plab
gazeta hajmlari qisqara boshladi. Ya’ni, 40 sahifali gazetalar 4—6 sahi-
fagacha tushib qoldi. Ayrim nashrlarning hatto yopilishiga olib keldi.
XX asr o ‘rtaIaridan e ’tiboran dunyo hamjamiyatida munosib o'rin
egallay boshlagan Yaponiya xalqaro muomala vositasi hisoblanmish ingliz
tilida ham qator nashrlami chiqarishga kirishdi. C hunonchi, «The Japan
Times*, «The Daily Yomiori*, «Mainichi Daily News», «Asahi evening
News* kabi gazetalarning muxlislari nafaqat chet ellarda, balki yapon
ishbilarmonlari orasida ham ko'plab topiladi. 0 ‘tgan asm m g yetmishinchi
yillarida o'sha gazetalarning um um iy adadi 36,5 million nusxadan oshgani
diqqatga sazovordir. Dunyoni ko'rm asdan, dunyo kishisi b o ‘la olmaysan,
degan aqidaga amal qilgan davlatda dunyoviy tillarda gazetalar chiqarish
ham shu mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilar ekan, buni Yaponiya
matbuoti misolida ham ko‘rishim iz mumkin.
Yaponiya jumallarining dunyoga kelish tarixi ham XIX asrga borib
taqaladi. Mamlakat tarixida ilk bora olimlarning jum ali «Meykoru dzassi»
1883-yilda nashr etildi. 1887-yilda esa «Marumaru simbun» satirik jurna-
Iiga asos solindi. Q ator yillar mobaynida ular saflga «Xodan dzassi*,
«Tokio sinsi*, «Xomey sinsi», «Suki to suppon», «Kagedu sinsi», «Sim-
bunsi*, «Dzyogaku dzassi», «Kyonku xoti*, «Tegakukay dzassi* «Kîppon-
no syonen*, «Tayyo* kabi turli yo'nalishlardagi jurnallar ham qo’shildi. Bu
nashrlarning mushtariylari XX asrda yanada ko‘paydi. Asr boshida,
aniqrog'i, J904-yiIda «Nitiro scnso syasin gaxo* nomli ju rn al tipidagi nashr
paydo bo'ldi.' Uning sahifalarida asosan rus-yapon um shini tasvirlovchi
fotoyangiliklar yoritilgani bois adadi ham keskin oshib ketdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |