‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

y o lla rid an   biri  b o 'lg a n lig id a n   «qudachilik  -   m ing  yilchilik*  degan  do n o
gap  ham   kelib c h iq d i. 
.
M a’naviyat  so h asid ag i  om m aviy  kom m unikatsiyalar  m asalasiga  o  ta r 
ekanm iz,  birin ch i  o 'r in d a ,  albatta,  diniy  axborot  h aqida  gapirishim iz 
m a’qul  bo'lad i.  Y u q o rid a   aytib  o'tganim izdek,  im peratorlar,  eng  a w a lo , 
diniy  to m o n d a n   tin c h   b o 'lish n i  ¡stardilar.  S huning  u ch u n   ular  ko‘pchilik 
e ’tíqod  q o ‘ygan  d in n i  qab u l  qilardilar  yoki  sh u n d a y   d in n i  davlat  dinl  deb 
e ’lon  qilardilar.  E ro n d a   D oro  I  hukm ronligi  davrida  (m iloddan  aw a lg i 
522-4 8 6 -y illar)  X o x o m ash in la r  sulolasining  rasm iy  d in i  zardushtiylik  edi. 
M iloddan  a w a lg i  2 5 0 -y ild a  H indistondagi  A shoka,  247-yilda  S hri-L anka 
im peratori  Tissa  buddaviylikni  o ‘z   hududlarida  rasm iy  d in   deb  qabul 
etganlar.
M afkura  va  m a ’n aviyat  kuchiiii  yaxshi  bilgan  im peratorlar  o  z  saroy- 
larida  keng  o m in a   ta n iy d ig a n   shoirlar,  yozuvchilar,  olim lar,  sa n ’atkorlar, 
rassom lam i  yig*ib,  u larg a  yordam   berib  turardilar.  U shbu  a n ’ana  qadim gi 
zam onlardan  m a ’lum .  X itoyda  bunday  hom iylar  o ‘rtasida  knyazlar  ham  
bor  edi.  M asalan,  k n y a z   X uaynyan  she’riyat,  falsafa  h am da  m usiqa  shay- 
dosi  b o ‘lib,  b ir  n e c h a   m ing  faylasuf  va  sa n ’atk o rn i  boqib,  o ‘z  huzurida 
saqlagan.  Z a m o n d o sh la ri  fikricha,  Lyan  knyazning  uyida  falsafiy  m usho- 
hodalar  u c h u n   e n g   q ulay  iqlim  yaratilgan  edi,  u   yerda  she’rxonlik 
m usobaqalari  h am   o ‘tk a zib   turilardi.  G ‘olibga  shoyi  m ato  sovg‘a  qilinardi, 
yutqazganga  esa  ja z o   q ad a h i  tutilardi.  P odshohlam ing  saroylarida  maxsus 
she’riyat  va  b o sh q a  ad a b iy  ja n rlar  ham   shakllangan.
M a’naviy  t a ’sirn in g   sam arali  yo'IIaridan  b iri  —  xalq  og  zaki  ijodi 
asarlarini  qayta  ishlash  edi.  Bunga  do ir  m a ’lu m o tlar  X itoy  haqida  k o 'p ro q  
saqlangan.  Y u q o rid a  aytganim izdek,  bu  m am lakatda  m iloddan  aw algi 
II  asrda  hu k u m at  id o rasi  sifatida  tashkil  etilgan  «M usiqa  palata*si  tarkibida 
vaqti  kelib  800  k ishi  xizm at  qila boshladi.  X odim larning  asosiy vazifasi  xalq 
bilan  bevosita  a lo q a   o ‘m a tish   orqali  uning  orasidan  ashula  va  she’rlarni 
yig’ib,  qayta  ishlash  va  im peratorlar  talablariga  moslashtirib,  yana  keng 
om m a  o ‘rtasida  ta rq a tish d a n   iborat  edi.  X an  sutolasi  davrida  (m iloddan 
aw algi  202  m ilo d iy   220-yillar)  turli  sh a h ar  va  qishloqlarda  om m aviy 
tom oshalar tashkil  e tish   m u h im   davlat  topshirig‘iga  aylandi.  Bu  vazifa  ham
«M usiqa  palatasi*  zim m a sid a  edi.
E ronda  A h am o n iy lar  davrida  (m iloddan  aw a lg i  V I - I V   asrlar)  xalq 
epik  asarlaridagi  v o q ea la r  ham da  m avzularning  m a’lum   b ir  tan x iy  
shaxslaiga  bag‘ishlab  q ay ta  ishlanishí  amalga  oshirildi.
Va  nihoyat,  ta rix d a   saqlangan  eng  m uhim   m a ’naviy  axborot  m anbayi 
va  kanallaridan  biri  —  kutubxonalar  haqida.  U sh b u   masalaga  ayrim   im pe­
ratorlar g ‘oyat jid d iy   e ’tib o r berishgan.  0 ‘rganib  chiqilgan  kutubxonalardan 
eng  qadim iysiga  X aldeya  podshohi  Sargon  to m o n id a n   m iloddan  aw a lg i 
XIV  ^srda  asos  solingan.  Bir  necha  b o ‘lim dan  iborat  |?u  kutubxonada 
jam oaviy  hujjatlar,  siyosiy  risolalar,  diniy  kitoblar,  podshoh  farm onlari, 
soliqlar  va  sovg‘a la m in g   ro ‘yxatlari,  qo‘m ondonlarning  hisobotlari,  m uro-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ja atn o m ala r,  duolar,  rivoyatlar,  ash u la  va  hikoyalar  yig'iigan  edi.  K u tu b - 
xona  n ih o y a td a  tartibli  saqlanardi.
Yig‘Ugan  axborot  m anbalarini  q ad im iy   tildan  zam onaviy,  k o ‘pchi!ik 
biladigan  tilga  o'girish  Sargonnnig  ulug£  xízm atlarídan  b o 'ld i.  Yangi 
m atnlar  ham ,  burungilardek,  pishiq  g ‘ishtlarda  m ixxatda  bitilganligi  tufayli 
bizlargacha  yetib  keldi.  Aynan  o 's h a   vaqtlarda  lug‘atchilik  ham   rivojlandí. 
Shunday  qilib,  m azkur  kutubxona joylashgan  Erex  shahri  «K ito b lar  shahri» 
degan  n o m   oldi.  XIV  asr  davom ida  ushbu  kutubxona  eng  b o y   axborot 
m askani  b o ‘lib  keldi.
M ilo d d an   aw algi  669~626-yilIarda  Assuriyani  boshqargan  p o d sh o h  
A shurbanipal  Nineviya  shahrida  ju d a   katta  m iqdorda  kitoblar  yig‘ilishiga 
bosh  b o ‘ldi.  U ntng  kutubxonasida  o ‘n   m inglab  adabiy,  tibbiy,  m atem atik, 
ju g ‘rofiy,  o ‘simIiklarga  doir,  tarixiy,  diniy  va  ilmiy  m a tn la r  jam lan d i. 
P odshoh  buyrug‘iga  asosan  m axsus  tayinlangan  kotiblar  b u tu n   m am lakat 
bo ‘ylab  kezib,  qadim iy  m uborak  asarlam in g   asi  nusxalarini  to 'p la d ilar. 
Y ozuvlar  bitilgan  g ‘ishtlar  soni  30  m ingdan  oshib  ketdi.  K ito b la r  orasida 
chiroyli  bezatilgan  eng  m ashhur  yiln o m alar  ham   uchrardi.  A shurbanipal 
kutubxonasi  xronologik  katalog  shaklida  emas,  balki  m avzular  b o ‘yicha 
(tem atik jih a td a n )  tartiblashtirilgan edi.
Q adim gi  dunyoning  eng  yirik  kutubxonasi  Iskandariya  (A leksandriya) 
shahrida  m iloddan  aw algi  III  asrd a   tashkil  topdi.  U zoq  yiilar  davom ida 
faoliyat  k o ‘rsatishi  natijasida  u sh b u   iim   m askanida  o ‘ram a  shakldagi  500 
m ingga  yaqin  kitob  yig'ildi.  U larn in g   anchagina  qism ini  grek  m anbaalari 
tashkil  etardi.
Biz  om m aviy  kom m unikatsiyalar  tashkilotchilari  boMgan  im p e rato r- 
larning  o 'z   m amlakatlaríni  ax b o ro t  yordam ida  b o sh qaríshlarida  keng 
tarqalgan  usullar  haqida  gapirdik.  A m m o  bu  y o ‘sinda  asosiy  usul  ularning 
o 'z la ri  haqida  om m a  o'rtasida  ijobiy  axborot  tarqatishlari  edi.  Faslning 
m azkur  qism i  ushbu  masalaga  bag'ishlanadi.
N azarim izda,  jahon  jurnalistikasi  tarixi  nuqtayi  n az arid a n   biz  o ‘z 
d iqqatim izni,  eng  aw alo,  bunday  x abarlam ing  adadligiga  q ara tsak ,  to ‘g‘ri 
bo'ladi.  A xborotning  ko‘p  adadiigi  uni  iloji  boricha  k o ‘p ro q   o d am lar 
o ‘rtasida  tarqatib,  im peratorning  o b ro 'y in i  yanada  ko‘tarish  zarurligi  bilan 
izohlanadi.  Z .A R agozina  yozishicha,  M esopotam iyada  3  m ing  yil  o ldin 
eng  sifatli  loydan  yuz  minglab  d o n a   xom   g ‘isht  quyib,  p o d sh o h   ism ini 
bostirardilar,  maxsus  xum donlarda  pishirganlaridan  keyin  esa  u la rd a n   saroy 
va  ibodatxonalam ing  devorlarini  qurishda  yoki  sh a h ar  k o ‘ch alarini 
qoplashda  foydalanardilar.  P o d sh o h   Sargon  davrida  (m ilo d d a n   aw a lg i 
XX IV  asr)  u  buyurgan  barcha  yozuvlar  akkad  tilida  bitilardi  va  ko ‘pay- 
tirilardi,  boshqa  tillarga  taijim a  q ilinardi,  sharhlanardi.  Ju m lad a n ,  Sargon 
asos  solgan  D ur-S ham ikin  sh a h rin in g   tarixi  ikkita  u zun  y ozuvda  aks 
ettirilgan.  U lardan  biri  qangtli  h o ‘kizlar  b o ‘rtm asi  ustida,  ikkinchisi  esa 
saroy  poydevorida joylashtirilgan  k a tta   silindrga  tushirilgandi.  X u d d i  ushbu 
tarix  qisqa  tarzda  yana  ikki  y ozuvda  topilgan.  H ujjatlar  tili  esa  aniq  va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---