Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

2. Mahalliy va shaxsiy tarmoqlar (LAN/PAN) - shaxsiy hisoblangan tarmoqlar (PAN) va mahalliy tarmoqlar (LAN) juda qisqa masofalarni qamrab oladi va iqtisodiy jihatdan samarali yechim taklif qiladi. Lekin ma’lumotlarni uzatish nuqtai nazaridan ishonchsiz bo‘lishi mumkin. Wi-Fi va Bluetooth bu turdagi tarmoqlarda Iot-ga ulanish uchun ishlatiladigan ikkita asosiy texnologiyalardan biri hisoblanadi.
Wi-Fi-dan kirish nuqtasi yonida yoki bir nechta kirish nuqtalari kattaroq tarmoqqa integratsiyalashgan taqsimlangan muhitda ishlaydigan ilovalar uchun foydalanish mumkin.
Bluetooth past energiya (BLE: Bluetooth Low Energy) - energiya tejamkor bo‘lgan simsiz tarmoq protokoli. Lekin uzatish tezligi past va uzatishi mumkin bo‘lgan cheklangan miqdordagi ma’lumotlarga ega.
3. Kam quvvatli va keng polosali tarmoqlar (LPWAN: Low power wide area network) - uyali aloqaning dastlabki qiyinchiliklariga javoban ishlab chiqilgan LPWAN Wi-Fi va Bluetooth-ga qaraganda kengroq diapazon bilan ta’minlaydi. U uyali aloqaga qaraganda kamroq quvvat ham sarflaydi. LoRaWAN (Simsiz uzoq masofali tarmoq) bu toifadagi kam quvvat talablari va nisbatan arzon chipsetlar bilan keng qoʻllaniladigan IoT tarmoq protokoli hisblanadi.
4. Mesh tarmoqlari - to‘r (web) tarmog‘idagi barcha sensor tugunlari shlyuzga yetib borish uchun ma’lumotlarni o‘zaro taqsimlash uchun hamkorlik qiladilar. Ushbu tarmoqlar juda qisqa masofaga ega va butun bino bo‘ylab qo‘shimcha sensorlar yoki qamrovni kengaytirish uchun takrorlagichlardan foydalanishni talab qiladi. Tezkor xabar almashishni talab qiluvchi IoT ilovalari (masalan, aqlli yoritish) yuqori quvvat sarfiga olib kelishi mumkin. Biroq, mesh tarmoqlar mustahkam va o‘rnatish oson hisoblanib, bu ularni IoT-ni bino ichida joylashtirish uchun yaxshi tanlovdir.

1.3. Buyumlar Internetini qurish texnologiyalari

Internetning asosi – ulangan aqlli qurilmalar tarmog‘idir. Ushbu qurilmalar ma’lumot to‘plash va almashish uchun bir-biri bilan o‘zaro muloqot qiladi.

Bir nechta aloqa protokollarini qo‘llab-quvvatlaydigan aqlli qurilmalarga – mos keluvchi qurilmalar deb ataladi. Bugungi kunda mos kelishlik har qachongidan ko‘ra ko‘proq muhokama qilinadigan asosiy omillardan biri hisoblanadi. Ularning faoliyat sohalarida kuchli vakolatlar beradigan ko‘plab simsiz texnologiyalar va protokollar mavjud.
IoT simsiz protokoli elektron qurilmalar o‘rtasida ma’lumot almashish uchun ishlatiladigan qoidalar to‘plamidir. Bluetooth, ZigBee, LoRa, NBIoT, WiFi va Thread eng ko‘p ishlatiladigan protokollardan hisoblanadi.
ZigBee: 2005-yilda faol ravishda joylashtirilganidan beri ZigBee Internet tarmoqlari uchun samarali aloqa protokoli bo‘lib kelmoqda. U ko‘p sonli tugunlarni qo‘llab-quvvatlaydi va 275 metrgacha bo‘lgan masofani bosib o‘tish imkoniga ega. ZigBee kam quvvat iste’moli, yuqori o‘tkazuvchanlik, yuqori xavfsizlik va chidamlilik kabi afzalliklariga ega. Bundan tashqari, maqsadga asoslangan marshrutizatsiyani qo‘llaganligi uni ishonchli, barqaror va moslashuvchan tarmoq bilan ta’minlab beradi.
IEEE 802.15.4 standart protokoli uy avtomatizatsiyasi va Bluetooth kabi yirik sanoat dasturlari uchun idealdir.
Zigbee ning afzalliklari:

• 
  Kengaytirilgan masshtablilik: ZigBee 65 000 ga qadar ajoyib qurilmalar bilan yanada kengroq o‘lchovni taqdim etadi. U alohida modullarning nisbatan kichik doirasiga qaramasdan katta qamrov hisoblanadi.
  
• 
  Randomizatsiya: ZigBee, ZigBee ilovalarining mustahkam tarmoqqa ulanishining doimiy ishonchliligini ta’minlaydigan randomizatsiyadan foydalanadi.
  
• 
  Uzoq muddatli batareya: Uning samarali kam quvvatlilik imkoniyatlari “Amalga oshirish va Unutish” yondashuvidan foydalanishga imkon beradi, chunki u tarqatilganidan keyin bir necha oy davomida ishlashi mumkin.
  

ZigBee ning 3.0 eng so‘nggi versiyasi barcha xususiyatlari bilan bir nechta ZigBee simsiz standartlarini bitta paketga birlashtiradi. Hozirgi vaqtda u shahar joylarida ko‘cha yoritgichlari va kam quvvat sarfini talab qiluvchi elektr hisoblagichlari uchun eng yaxshi variant sifatida qo‘llaniladi.
LoRa: Global tarmoq texnologiyasi sifatida ishlatiladi LoRaWAN, LoRa texnologiyasiga asoslangan past quvvatli global tarmoq protokoli (LPWAN) kabi turlari mavjud. U uzoq masofali keng polosali tarmoq. Birinchi navbatda, uzoq masofali batareya bilan ishlaydigan buyumlarning simsiz Internet qurilmalari uchun mo‘ljallangan. 2015-yilda yaratilganidan buyon u mintaqaviy, milliy va global tarmoqlarda eng yaxshi variant sifatida qo‘llanilib kelmoqda. Bu past-dan-yuqoriga signal darajasi oralig‘ida kam quvvat iste’moli va signallarni aniqlash bilan uzoq masofaga ma’lumotlar uzatish qobiliyatiga ega. Bu millionlab qurilmalarni joylashtirish imkonini beradi. IoT aqlli shahar yoki sanoat dasturlarida arzon narxlardagi mobil xavfsiz ulanishni ta’minlaaaydi.
LoRa ning Afzalliklari:

• 
  Uzoq masofaga xizmat ko‘rsata olish: Simli ulanishlarsiz 16 000 metrgacha bo‘lgan masofada ishonchli ulanishni ta’minlaydi.
  
• 
  Yuqori darajadagi xavfsizlik va ikki tomonlama aloqa: LoRa tizimi ham qurilma, ham tarmoq xavfsizligini ta’minlash uchun xizmat qiladi.
  
• 
  Bozorga erkin kirish: LoRa keng qamrovli texnologik paket bilan birga keladi. Bu amalga oshirishdan xizmatlarni taqdim etishga qadar, uchidan uchigacha (edge to edge) integratsiyani ta’minlaydi. Ushbu protokol moslashuvchan bo‘lishdan tashqari, turli xil foydalanish holatlarida va yoritish ilovalari modellarida ishlatiladigan hodisalarni o‘lchash yoki rivojlantirishga imkon beradi.
  

NB-IoT: 5G texnologiyasi sifatida tasniflangan buyumlarning tor tarmoqli Interneti ulanishning yuqori zichligini qo‘llab-quvvatlash uchun kam tarmoqli kengligi talab qiladigan tarmoqlar uchun maxsus mo‘ljallangan. Tizim kam kechikish orqali kengaytirilgan qamrovni, vaqt sinovidan o‘tgan xavfsizlik xususiyatlarini ta’minlab beradi. U qurilmaning ultra past murakkabligini tavsiflaydi va bir nechta qurilmani bitta tarqatishda ulash uchun ideal yechim sifatida qaraladi.