Zbekiston respublikasi tashqi ishlar vazirligi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

II BOB. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiy o`sishida raqamlashtirishning tutgan o`rni.

1. 
   Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotining raqamli transformatsiyasi.
   

Raqamli transformatsiya - onlayn biznes modellarini joriy etish va iqtisodiy bilan birga ijtimoiy faollikning umumiy o'zgarishi yani online ko`rinishga o`tishini bildiradi. Ya`ni biznesning ishlash usulini, iqtisodiyotning ishlash usulini va jamiyatlarning o'zaro ta'sirini o'zgartirarishi aynan raqamli transformatsiya deyiladi<sup>8</sup>. Ma'lumotlardan foydalanish yangi sanoat modellarini yaratishga imkon beradi ("sanoat 4.0") va kengroq ma'noda bizning davrimizning asosiy kapitalining o'ziga xos xususiyatlariga asoslangan yangi turdagi iqtisodiyotning — ma'lumotlarga asoslangan iqtisodiyotning paydo bo'lishiga asoslanadi:
Bu rivojlanayotgan mamlakatlar uchun konvergentsiya uchun yangi imkoniyatlar ochadi, jumladan, sanoat davridagi oraliq infratuzilmalarning keskin rivojlanishi, Internet orqali uzatiladigan keng bilimlardan foydalanish, raqamli platformalar tomonidan taqdim etilayotgan yangi bozorlarning afzalliklaridan foydalanish va raqamli texnologiyalar tomonidan taqdim etilgan ishlab chiqarish imkoniyatlaridan foydalanish kabi afzalliklarni misol qilib keltirsak bo`ladi. Xususan, raqamli infratuzilma samarali boshqaruv bilan birgalikda dunyoning istalgan nuqtasidan mikro-milliy firmalarni ishga tushirish uchun vositalarni taqdim etadi, bu esa odatda kam rivojlangan iqtisodiyotlarda potentsial tadbirkorlar duch keladigan an'anaviy muvofiqlashtirish/bozor yetishmasligi muammolarini chetlab o'tadi⁹.
Shu bilan birga, barcha texnologik inqiloblarda bo'lgani kabi, imkoniyatlar dastlab asosan texnologik rahbarlar tomonidan qo'llaniladi, ular ham ma'lumotlarga asoslangan iqtisodiyot tomonidan ishlab chiqarilgan yangi iqtisodiy va ijtimoiy boshqaruv muammolarini hal qilishda kashshof bo'lishadi. Rivojlanmagan mamlakatlar rivojlangan mamlakatlar bilan savdo aloqalarini boshqarishda konvergentsiyani saqlab qolish uchun yangi qiyinchiliklarga duch kelishadi, chunki texnologik farq ularni chetlab o`tmay qolmaydi, yani butun dunyo raqamli texnologiyadan foydalangan holda o`z ishlarini oson, vaqtlarini tejayotgan paytda ular bohsqaruvning, bozorning, iqtisodiyotning analog shaklidan foydalanib ko`p vaqt va mehnat sarflashadi. Ushbu rivojlanayotgan texnologiya rahbariyatga raqamli texnologiyalarning milliy xavfsizlik, boshqaruv yaxlitligi, sanoatni qayta qurish, raqobatni saqlab qolish va global iqtisodiyot bilan savdo va investitsiya aloqalarini rivojlantirishga ta'sirini boshqarish bo'yicha yangi qiyin vazifalarni qo'yadi.

Hozir rivojlangan mamlakat, AQSH misolida raqamli transformatsiyani ko`rib chiqamiz. AQShda raqamli transformatsiya innovatsiyalarni rag'batlantirish, samaradorlikni oshirish va umumiy mijozlar tajribasini yaxshilash uchun turli sohalarda raqamli texnologiyalar va strategiyalarni joriy etish va integratsiyalashning uzluksiz jarayonini anglatadi. Qo'shma Shtatlar texnologik yutuqlarning eng yuqori pog'onasida turibdi va davlat va xususiy sektorda raqamli transformatsiyani faol ravishda targ'ib qilmoqda.

AQShda raqamli transformatsiyaning ba'zi asosiy jihatlari va misollari:¹⁰

3. 
   Elektron hukumat: AQSh hukumati arzonligi va samaradorligini oshirish uchun o'z xizmatlarini raqamli shaklga o'tkazishda faol ishtirok etmoqda. Raqamli hukumat strategiyasi va 21-asr integratsiyalashgan raqamli tajriba to'g'risidagi qonun (IDEA) kabi tashabbuslar bulutli hisoblash, mobil ilovalar va ochiq ma'lumotlar kabi texnologiyalardan foydalangan holda davlat xizmatlarining o'zgarishini rag'batlantiradi.
   

3. 
   Sog'liqni saqlash: qo'shma Shtatlardagi sog'liqni saqlash sanoati sezilarli raqamli o'zgarishlarga guvoh bo'ldi. Elektron sog'liqni saqlash yozuvlari (EHR) keng tarqalgan bo'lib, tibbiy yordam ko'rsatuvchi provayderlar o'rtasida bemor ma'lumotlarini samarali almashish imkonini beradi. Telemeditsina va bemorlarni masofadan turib kuzatish, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi paytida, bemorlarga uydan chiqmasdan tibbiy yordam olish imkonini berib, mashhurlikka erishdi.
   

3. 
   Moliyaviy xizmatlar: Moliya sektori mijozlar tajribasini yaxshilash va operatsiyalarni optimallashtirish uchun raqamli texnologiyalarni joriy etdi. Mobil banking, raqamli hamyonlar va onlayn to'lov tizimlari odatiy holga aylandi. FinTech kompaniyalari peer-to-peer kreditlash, Robo-maslahat va raqamli valyutalar kabi innovatsion xizmatlarni taklif qilish orqali an'anaviy bank modellarini yo'q qildi.
   

3. 
   Chakana savdo va elektron tijorat: Amazon kabi elektron tijorat gigantlarining paydo bo'lishi AQShning chakana savdo manzarasini o'zgartirdi. An'anaviy chakana savdo do'konlari raqobatbardosh bo'lish uchun onlayn platformalar va ko'p kanalli strategiyalardan tobora ko'proq foydalanmoqda. Sun'iy intellekt (AI), mashinani o'rganish va katta ma'lumotlar tahlili kabi texnologiyalar mijozlar tajribasini shaxsiylashtirish va ta'minot zanjiri boshqaruvini optimallashtirish uchun ishlatiladi.
   

3. 
   Ishlab chiqarish va sanoat 4.0: sanoat 4.0 paydo bo'lishi bilan ishlab chiqarish sektori raqamli inqilobni boshdan kechirmoqda. IOT (IOT) qurilmalari, avtomatlashtirish, robototexnika va ma'lumotlar tahlili ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish, sifat nazoratini yaxshilash va prognoz qilinadigan texnik xizmat ko'rsatishni ta'minlash uchun ishlatiladi. Ushbu konvertatsiya samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va bozor talablariga javob berishda moslashuvchanlikni oshirishga qaratilgan.
   

3. 
   Ta'lim: raqamli transformatsiya AQSh ta'limiga ta'sir ko'rsatdi, ayniqsa onlayn ta'lim platformalari, virtual sinflar va ta'lim dasturlari shaklida. COVID-19 pandemiyasi har qanday kelib chiqishi bo'lgan talabalar uchun raqamli infratuzilma va texnologiyadan foydalanish muhimligini ta'kidlab, masofaviy ta'limni qabul qilishni tezlashtirdi.
   

3. 
   Aqlli shaharlar: AQShning bir nechta shaharlari barqaror shahar rivojlanishi uchun texnologiyadan foydalanishga qaratilgan aqlli shahar tashabbuslarini amalga oshirmoqda. Masalan, trafikni boshqarish, aqlli energiya tarmoqlari, ulangan infratuzilma va samaradorlikni oshirish, fuqarolarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash va barqaror rivojlanishni rag'batlantirish uchun ma'lumotlarga asoslangan qarorlarni qabul qilish uchun IOT sensorlarini joriy etish.