1. mavzu: Oilaning ijtimoiy vazifalari va ularning о‘zaro bog‘liqligi

1.MAVZU: Oilaning ijtimoiy vazifalari va ularning о‘zaro bog‘liqligi
Oila qon-qarindoshlik, qarindoshchilik (nikoh orqali) yoki birga istiqomat qilish orqali bogʻlangan odamlardan iborat ijtimoiy guruhdir. Koʻp jamiyatlarda oila bolalar ijtimoiylashuvi uchun asosiy institut vazifasini oʻtaydi. Antropologlar oilalarni matrilokal (ona va uning bolalari), er-xotin (bolalari boʻlsa, nuklear oila deyiladi) va qon-qarindosh (nuklear oila va qaynata-qaynana birga yashovchi) tiplarga ajratishadi.
Oila — nikoh yoki tugʻishganlikka asoslangan kichik guruh. Uning aʼzolari roʻzgʻorining birligi, oʻzaro yordami va maʼnaviy masʼuliyati bilan bir-biriga bogʻlangan. Oilaning eng muhim ijtimoiy vazifalari — inson zotini davom ettirishdan, bolalarni tarbiyalashdan, oila aʼzolarining turmush sharoitini va boʻsh vaqtini samarali uyushtirishdan iboratdir. Oilaviy munosabatlar nisbatan mustaqil hodisa sanalsa-da, jamiyatdagi mavjud ijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviy munosabatlar bilan belgilanadi va ular taʼsirida oʻzgarib boradi. Shunga muvofiq, har bir jamiyat oʻzgarib mos oila tipini, oilaviy munosabatlarni oʻrnatadi.
Oila jamiyat tarixida azaldan mavjud boʻlmagan. Ibtidoiy jamoa tuzumining birinchi bosqichida, kishilar toʻda-toʻda boʻlib yashayotgan davrda jinslar orasidagi munosabatlar muayyan tartib-qoidaga ega boʻlmay, toʻdadagi barcha erkaklar va ayollar bir-birlariga umumiy er-xotin hisoblangan. Tarixiy taraqqiyot jarayonida jinsiy munosabatlar asta-sekin muayyan tartibga solina boshlandi. Dastlab ota-ona bilan farzandlar, soʻngra aka-uka va opa-singillar orasidagi jinsiy munosabatlar taqiqlanib, guruhli oila paydo boʻlgan, lekin bu oilalarda hali er-xotin nikohi barqaror alohida xoʻjalikka ega boʻlmagan. Bu davrda tabiiy omil oʻz vazifasini tugalladi, yaʼni jinsiy munosabatlar doirasidan qon-qarindoshlar istisno qilindi, jinsiy munosabatlar faqat bir erkak va bir ayol munosabatiga aylandi (yana qarang: Patriarxal oila, Poliandriya, Poligamiya, Poliginiya).
Ijtimoiy ishlab chiqarish — chorvachilik va dehqonchilikning rivojlanishi bilan erkaklar mehnatining qadri oshdi, mahsulot ishlab chiqarishda ulushi ortdi, binobarin, ularning ijtimoiy mavqei ham tubdan oʻzgardi. Mavjud qoida tartiblar — farzandlarning onagagina tegishli boʻlishi, ona mulkiga merosxoʻr sanalishi erkaklarning yangi mavqeiga zid kelib qoldi. Natijada ota huquqiga asoslangan patriarxal oila vujudga keldi. Shunday qilib, hozirgi individual oilaning oʻtmishdoshi — monogam oila vujudga kelgan (qarang: Monogamiya).
Oila xalqning, jamiyatning hayoti, turmushiga oid urf-odatlarni oʻzida sinovdan oʻtkazadi. Yaxshilarini oʻz bagʻrida asrab-avaylab kelajak avlodlarga yetkazadi. Oila oʻz farzandlarini tarbiyalab, ularga umuminsoniy qadriyatlarni singdirish bilan ularga boshlangʻich ijtimoiy yoʻnalish beradi. Oʻz farzandlarini katta oqimga — jamiyatga qoʻshish bilan esa oila jamiyat yoʻnalishi, iqtisodiyoti, madaniyati va maʼrifatini ham belgilashga oʻz taʼsirini koʻrsatadi. Shuning uchun ham Sharqda oila qadim-qadimdan muqaddas qoʻrgʻon hisoblanib kelingan. Xususan, oʻzbek oilalarining serildizlik, serbutoqlik xususiyatlari hozir ham saqlanib turibdi. Oʻzbeklarda oilalarning muayyan turmush tarzi shakllanib hayotiy tajriba orttirib borishi, tejamli va sarishta roʻzgʻor tutishi, farzandlarni odobli, maʼnaviy yetuk boʻlib kamol topishida keksalar, ota-onaning roli katta. oʻzbek oilalari oʻzlarining mustahkamligi, saranjom-sarishtaligi, bolajonligi, qarindosh-qondoshlik rishtalarini hurmat qilishi, mehr-oqibatli va boshqa qadriyatlari bilan ajralib turadi (qarang Oila tarbiyasi).
Oʻzbekistonning davlat mustaqilligi tufayli xalqimizning azaliy milliy urf-odat va marosimlari qaytadan tiklana boshlandi, bu udumlar oilani mustahkamlashda muhim oʻrin egallaydi. Oʻzbekiston hukumati oila masalalariga davlat siyosati darajasida bajarilishi lozim boʻlgan ustuvor vazifa sifatida qaraydi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasiga ko'ra, oila jamiyatning asosiy boʻgʻini hisoblanadi, u jamiyat hamda davlat tomonidan muhofazada boʻlish huquqiga ega. Onalik va bolalikni muhofaza qilish boʻyicha boshqa qonuniy hujjatlar ham qabul qilinib, amaliy tadbirlar belgilangan. Jumladan, "Kam taʼminlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilish choralari toʻgʻrisida" 1994-yil 22-avgustda farmon chiqarilib, muhtoj oilalarga moddiy va maʼnaviy yordam berishning koʻlami kengaytirildi. Oilani jamiyatning ravnaq topilishidash tutgan oʻrni va ishtirokini yanada oshirish, oilalarning huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy, maʼnaviy-axloqiy manfaatlarini va farovonligini yaxshilashni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashni kuchaytirish hamda izchil taʼminlash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti 1998-yilni "Oila yili" deb eʼlon qildi. Shunga asosan, oila manfaatlarini taʼminlash borasidaamalga oshiriladigan tadbirlar toʻgʻrisida davlat dasturi ishlab chiqildi. Oʻzbekiston Respublikasi Xotin-qizlar qoʻmitasi huzurida Respublika "Oila" ilmiy-amaliy markazi tashkil etildi. Oilaviy hayot masalalarini huquqiy tartibga solishga bagʻishlangan Oʻzbekiston Respublikasining Oila kodeksi qabul qilingan.
Oila jamiyatning asosiy instituti hisoblanishi, u tarbiya o’chog’i sifatida shaxsning shakllanishida muttasil ishtirok etadi. Oilaning ijtimoiy ahamiyatiga molik funktsiyasini ta’minlanishida undagi ijtimoiy psixologik muhit, shaxslararo munosabatlar, sub’ektlarning kamolot darajasi belgilaydi. Agar rollar, status va o’zaro hamjihatlik inqirozga yuz tutgan holatda oiladagi psixologik muhitni tasavvur qilishni o’zi murakkabdir. Oilada shaxslararo munosabatlarning o’ziga xos tomonlari uning barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Albatta, bu holatni asoslovchi omillarni tadqiq qilishda 
quyidagicha yo’l tutishni lozim topdik:
Hozirgi zamon oilalarida inqiroz shakllanishining ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini yoritish.Oilada shaxslararo munosabatlarda tenglikni ta’minlashning ijtimoiypsixologik mexanizmlari (fenomenlari)ni ochib berish.
Zamonaviy oilalardagi ijtimoiy psixologik muhit, u bilan jamiyatning o’zaro uyg’unligi, sub’ektlarning maqsad va maslaklarining birligi, qadriyatlar darajasining saqlanayotganligi, etnik va madaniy muhitning undagi munosabatlarda saqlanishi, avlodlar o’rtasidagi ziddiyatlarga barham berish, ijtimoiy kutishlar, rollar taqsimoti so’zsiz inqirozlarni 
oldini olishga puxta zamin hozirlaydi.
Bugungi kunda oila muammosiga aloqador masala uning barqarorligini ta’minlash, undagi inqirozli holatlarni bartaraf etish chora-tadbirlarini ishlab chiqishga davat etadi. Quyida shu xususida mulohaza yuritiladi. 
Hozirgi zamon oilasi “monogam” oilalardan iborat. Yosh avlod hayotining ko’p qismini o’z oilasida o’tkazadi. Shu boisdan bola turmushning murakkab tomonlari bilan xuddi shu ota-ona maskanida tanishadi. Shuninig uchun ham oila jamiyatning boshlang’ich yacheykasi sifatida bolalarning axloqi, yurish-turish, xatti-harakati, e’tiqod va dunyoqarashiga tarbiyaviy ta’sir ko’rsatishi hamda ularni 
turmush qurishga tayyorlab borishi lozim. Oiladagi mavjud an’analar, urf-odatlar, rasm-rusumlar va marosimlarning ijobiy ta’sirida yigit va qizlar asta-sekin kamol topib boradilar. Hozirgi zamon oilasidagi an’analar va turli marosimlarnig ijobiy ta’siri kuchli bo’lib, 
xalqimizning o’zoq o’tmishidagi ahloqiy hislatlarini ifodalovchi mehmondo’stlik, insonparvarlik, xushfe’llik, iltifotlilik, bolajonlik, uy va hovlini ozoda saqlash, bog’u-rog’lar barpo etish, xalq sayillari 
va mavsumiy bayramlarini birgalikda o’tkazishda o’z ifodasini topadi. Psixologik muhit – bu guruhdagi, kolllektivdagi kishilarning psixologik holati, kayfiyati, munosabatlarini yig’indisidir. Psixologik muhitlar juda ko’p, ammo ularning barchasini ikki kategoriyaga, qulay va noqulay kategoriyalarga 
bo’lish mumkin. Gruppa yoki kollektiv muhiti quyidagilar bilan aniqlanadi: gruppa yoki jamoa uchun 
tashkil qilingan o’qish, mehnat faoliyatining har qanday turida qoniqqanlik, xodimlar va rahbarlar bilan bo’lgan munosabatlarda – o’zaro bir-birini tushunishdan, barqaror kayfiyat, emotsional holat, har kimning emotsional muvaffaqiyatining darajasidan jipslashganlikdan kollektiv a’zolarni boshqarish va 
o’z-o’zini boshqarishdagi ishtirokidan, faoliyat natijasidan qoniqqanlidir. 
Oiladagi psixologik muhit – boshqa har qanday gruppada bo’lgan qonunlardan tarkib topadi. Biroq oilada ish birmuncha murakkabroqdir. Unda kishilar o’z hayotining ko’proq qismini o’tkazadi. Ular bir-birlari bilan ko’proq samimiy tuyg’ular va munosabatlar orqali bog’langandir. Oila baxtining asosida oilaning psixologik muhiti yotadi. Oilaning psixlogik muhitiga er-xotinlarning ham, umuman kishilarga ham oila a’zolariga va bir-birlariga bo’lgan munosabatlari ta’sir qiladi. Sotsialog-psixologlar baxtli va baxtsiz oilallarda o’ziga va xotiniga bo’lgan munosabatlarning 
xususiyalarini aniqlaganlar. Ular qiziqarli faktlarga ega bo’ldilar. Oiladagi psixolgik muhit er-xotin qiziqishlarining umumiyligi bilan xarakterlanadi, eng muhimi ularning ikkalasi ham qiziqish bilan 
hisoblasha bilishlarida va e’tibor bera bilishlaridadir. Er-xotin katta ijtimoiy muammo va talablar bilan yashaydigan oilalargina baxtli 
bo’lshlari mumkin. 

2.MAVZU:Oilada rollar taqsimoti va oilaning rolli tuzilishi

Oiladagi maqomlar va rollar Hatto uchrashish davrida ham oilada rollarni taqsimlash jarayoni boshlanadi. Bu jarayon nikohdan keyin ham faol davom etadi. Oila farovonligi ko'p jihatdan turmush o'rtoqlarning qanchalik muvofiqlashtirilganligiga, sheriklarning har biri qanchalik rozi ekanligiga va oilada muayyan rollarni o'ynashga tayyorligiga bog'liq. K. Kirkpatrik nikoh rollarining uch turini aniqlaydi: an'anaviy, o'rtoqlik va sherik. Xotin tomonidan an'anaviy rollar kutiladi: * bolalarning tug'ilishi va tarbiyasi; * uy qurish va saqlash, * oilaviy xizmat, * o'z manfaatlarini erning manfaatlariga sodiqlik bilan bo'ysundirish; * giyohvandlikka moslashish, * Faoliyat doirasini cheklash uchun bag'rikenglik. Er tomondan: farzandlarining onasiga sadoqat, iqtisodiy xavfsizlik va oilani himoya qilish; oila hokimiyati va nazoratini saqlab qolish, Muhim qarorlar qabul qilish xotiniga qaram, bo'ysunish qobiliyati uchun minnatdorchilik, Ajrashgan taqdirda alimentni ta'minlash. Hamkorlik rollari xotindan quyidagilarni talab qiladi: tashqi jozibadorlikni saqlash, turmush o'rtog'ini ma'naviy qo'llab-quvvatlash va jinsiy qoniqishni ta'minlash, er uchun foydali bo'lgan ijtimoiy aloqalarni saqlash, eri va mehmonlari bilan jonli va qiziqarli ma'naviy muloqot, Hayotda xilma-xillikni ta'minlash va zerikishni bartaraf etish. Eridan: xotiniga hayrat unga nisbatan jasur munosabat, o'zaro romantik sevgi va muloyimlik, kiyim-kechak, o'yin-kulgi, ijtimoiy aloqalar uchun qulayliklar yaratish, xotini bilan bo'sh vaqtini o'tkazish. Hamkorlik roli er va xotinni talab qiladi: daromadga muvofiq oilaga iqtisodiy hissa; Bolalar uchun umumiy javobgarlik Uy ishlarida ishtirok etish huquqiy javobgarlikni taqsimlash. Bundan tashqari, xotin talab qilinadi: turmush o'rtog'ining ritsarligidan voz kechish, chunki er-xotinlar tengdir, oilaviy ahvolni saqlab qolish uchun teng javobgarlik; · ajrashgan va bolalari bo'lmagan taqdirda - erning moddiy yordamini rad etish. Va erimdan: · xotinning teng maqomini qabul qilish va har qanday qarorlarni qabul qilishda uning teng ishtiroki bilan kelishish. Agar er va xotin o'ynagan rollar izchil bo'lsa, oila o'zini xotirjam va barqaror his qilishi mumkin. Ko'pincha turmush o'rtoqlar o'rtasida oiladagi rollarni taqsimlash bo'yicha nizolar va kelishmovchiliklar mavjud. Masalan, er xotinidan uy bekasi bo'lishini kutadi, xotini esa martaba qilishni, qarorlarni o'zi qabul qilishni xohlaydi. Xotin o'zini oilaning etakchisi deb biladi. Natijada, turmush o'rtoqlar oilada hokimiyat uchun kurashadilar. Biri qaror qabul qiladi, ikkinchisi ularni amalga oshirmaydi. Hokimiyatning taqsimlanishiga ko'ra, oilaviy rollar uch xil bo'lishi mumkin : 1. Markaziy yoki avtoritar, patriarxat soyalari bilan, turmush o'rtoqlardan biri boshida bo'lsa, bizning mamlakatimizda etakchi roli ko'pincha xotinga tegishli. Rahbar yoki rahbar barcha asosiy oilaviy masalalar bo'yicha qaror qabul qiladi, tashabbuskor, g'oyalar generatori. 2. Mustaqil- Er va xotin rollarni taqsimlaydilar va boshqasining ta'sir doirasiga aralashmaydilar. 3. Demokratik- oilani boshqarish har ikkala er-xotinning yelkasida taxminan tengdir. Bundan tashqari, sheriklarning har biri ota-ona oilasidan nikoh qanday bo'lishi kerakligi haqida ma'lum g'oyalarni olib keladi. Ayol romantikani yoqtirishi mumkin, erkak esa o'zini oqilona tutib, pul ishlashga e'tibor qaratishi mumkin. Turmush o'rtoqlardan biri o'z sherigini o'z umidlariga moslashtirishga harakat qilganda nizo kelib chiqadi. O'zaro munosabatlarning boshidanoq sheriklar nikoh haqidagi taxminlari va g'oyalarini moslashtirishlari muhimdir. Oila haqidagi qarashlaringiz va umidlaringiz qanchalik mos kelishini hal qilishingiz kerak. O'zingiz uchun savolga javob bering: sherigingizni uni qayta ishlashga harakat qilmasdan qabul qila olasizmi? Uning qarashlarini, odatlarini, sevimli mashg'ulotlarini hurmat qila olasizmi? Bu savollarga javoblar qarorni aniqlaydi: bu odam bilan turmush qurish yoki nikohimizni davom ettirish kerakmi. 2.1. Oila a'zolarining rollari va rol xatti-harakatlarini taqsimlash Har bir oila o‘zaro majburiyatlar, burch va mas’uliyat hissi asosida qurilgan. Ushbu bo'limda turmush o'rtoqlar o'rtasidagi nikohni qondirishda katta rol o'ynaydigan masalani muhokama qilish kerak. Siz buni muhokama qilishda samimiy va xushmuomala bo'lishga harakat qilishingiz kerak, turmush o'rtog'ingiz o'zi va sizning oilangizdagi rolingiz haqida qanday umidlar qurishini tushunishingiz kerak. Har qanday inson hayoti davomida turli xil rollarni o'ynashga o'rgatiladi: bola, maktab o'quvchisi, talaba, ota yoki ona, muhandis, shifokor, ma'lum bir ijtimoiy qatlam a'zosi va boshqalar. Rol o'ynash mashg'ulotlari - bu quyidagilarni o'rganish kerak: o'ynagan roliga muvofiq majburiyatlarni bajarish va huquqlardan foydalanish; rolga mos keladigan munosabat, his-tuyg'ular va umidlarni egallash. Shuni ta'kidlash kerakki, nikohdan qoniqishga turmush o'rtoqlarning nikoh va oilaviy munosabatlarning turli sohalarida haqiqiy xatti-harakatlari emas, balki bir turmush o'rtog'ining xatti-harakatlarini boshqasi tomonidan baholash ta'sir qiladi. Barkamol hayot, bolalarni to'g'ri tarbiyalash, hurmat, e'tibor, sevgi nima ekanligini turli odamlar turli xil tasavvurga ega bo'lishi mumkinligi sababli, qoniqishni o'rganish natijalari haqiqiy nikoh va oilaviy munosabatlarning ko'rsatkichi bo'la olmaydi. Shu bilan birga, qoniqish tadqiqoti har bir turmush o'rtog'ining oila a'zolarining rollarini taqsimlash va rol xatti-harakatlari bilan bog'liq umidlarini aniqlash uchun ko'p narsalarni berishi mumkin. Ushbu muammoni hal qilishda ikkita yondashuv mavjud. 1. Birinchi yondashuv bitta nisbatan tor faoliyat sohasida rol kutishlari va rol xatti-harakatlarini ko'rib chiqadi. Misol uchun, er va xotin o'rtasidagi nizolar kelib chiqishi mumkin, chunki xotin erining barcha bo'sh vaqtini uyda o'tkazishni xohlaydi, u esa do'stlari bilan muloqot qilishni yoki havaskorlik faoliyati bilan shug'ullanishni afzal ko'radi. Er o'z xotinidan ma'lum uy vazifalarini bajarishga ko'proq e'tibor berishini kutishi mumkin va hokazo. Bunday holatlar turli oilalarda juda tez-tez uchraydi va jiddiy oilaviy nizolarni keltirib chiqarishi mumkin. 2. Ikkinchi yondashuv rollarning murakkab modellarini, rolni kutish va rol xatti-harakatlarini yaratishga urinish bilan bog'liq. Bu yo'nalishdagi eng qiziqarli urinishlardan biri mashhur amerikalik oila sotsiologi C. Kirkpatrik tomonidan amalga oshirildi, u er va xotinning an'anaviy rollarini, o'rtoqlik rollarini (hamroh rollari) va sherik rollarini ajratib ko'rsatdi va ularga mos keladigan asosiy umidlarni sanab o'tdi. bu rollar. Bunday ro'yxat uning kutganida quyidagi shaklga ega edi. Xotin-onaning majburiyatlari Bolalarning tug'ilishi va tarbiyasi. Uy-joy, uy-joy yaratish va saqlash. Oilaviy xizmat. O'z manfaatlarini erning manfaatlariga sodiqlik bilan bo'ysundirish. Bog'liq ijtimoiy va iqtisodiy holatga moslashish. Cheklangan faoliyat sohasiga tolerantlik. Er-otaning majburiyatlari Farzandlarining onasiga sadoqat. Iqtisodiy xavfsizlik va oila himoyasini ta'minlash. Oilaviy kuch va nazoratni saqlang. Muhim qarorlar qabul qilish. Oilaga sadoqati uchun xotiniga hissiy minnatdorchilik va hurmat. Ajrashgan taqdirda alimentni saqlab qolish. 2.2. "Oiladagi rolim" mashqi Oilani sotsiologik tadqiq qilishning o‘ziga xosligi shundan iboratki, oila jamiyatning eng muhim funksiyalaridan birini – uning a’zolarini takror ishlab chiqarish va ularning birlamchi sotsializatsiyasini amalga oshiradigan maxsus ijtimoiy institut sifatida qaraladi. Oila jamiyat ijtimoiy tuzilishining muhim elementi, uning quyi tizimlaridan biri sifatida faoliyat yuritadi, uning faoliyati jamiyatda hukm surayotgan qadriyatlar, me’yorlar, an’analar, urf-odatlar va boshqalar bilan tartibga solinadi va boshqariladi. Oilaning ijtimoiy instituti jamiyatning me'yoriy tuzilishiga kiritilgan bo'lib, u orqali oila a'zolari - ota-onalar va bolalarning xatti-harakatlari tartibga solinadigan, ularning ijtimoiy roli va mavqei belgilanadigan qiymat-me'yoriy majmuadir. Sotsiologik adabiyotlarda ko'pincha "nikoh" va "oila" tushunchalari o'rtasida farqlanadi. Birinchi atama ijtimoiy va qarindoshlik munosabatlarining ijtimoiy va huquqiy tomonlarini, er va xotin o'rtasidagi munosabatlarning davlat fuqarolari sifatida institutsionalizatsiyasini bildirish uchun ishlatiladi. Nikoh - bu erkak va ayol o'rtasidagi munosabatlarning tarixan o'zgaruvchan ijtimoiy shakli bo'lib, u orqali jamiyat: ularning yangi hayotiga buyurtma berish va ruxsat berish va ularning nikoh va ota-onalik huquqlari va majburiyatlarini belgilaydi "Oila" tushunchasi uni turmush o'rtoqlar, turmush o'rtoqlar va bolalar o'rtasidagi shaxslararo munosabatlar nuqtai nazaridan tavsiflaydi. Oila a'zolari umumiy manfaatlar, umumiy his-tuyg'ular va intilishlar asosida yagona bir butunga birlashtirilgan o'ziga xos kichik, birlamchi guruh sifatida belgilanadi. Oila - bu nikoh yoki qarindoshlik munosabatlariga asoslangan kichik ijtimoiy guruh (ijtimoiy hujayra), uning a'zolari umumiy hayot, o'zaro ma'naviy javobgarlik va o'zaro yordam bilan bog'liq. Rol tushunchasi ma'lum bir vaziyatda o'zaro munosabatda bo'lgan har bir shaxsning o'z xatti-harakati va boshqa odamlarning xatti-harakatlariga nisbatan kutishlari to'plamini o'z ichiga oladi. Bir-biringizning muammolarini yaxshiroq tushunish uchun siz bir muncha vaqt rollarni o'zgartirishingiz mumkin: er xotinning rolini o'z zimmasiga olishi mumkin va shunga ko'ra u o'z rolini oladi. Natijada, siz sherigingizning his-tuyg'ulari va reaktsiyalari dunyosiga kirib borish imkoniyatiga egasiz. Oilaviy roldan tashqari, turmush o'rtoqlarning har biri ijtimoiy rol o'ynaydi. Uni amalga oshirish darajasi turmush o'rtoqlar o'rtasidagi munosabatlarga ham ta'sir qiladi. Shaxsiy tanlov va raqobat orqali belgilanadigan ijtimoiy mavqe erishilgan maqom sifatida belgilanadi. Har bir insonning individual qobiliyatlari yoki afzalliklarini hisobga olgan holda guruh yoki jamiyatda unga berilgan bir qator belgilangan maqomlar mavjud. Muvaffaqiyatsiz sotsializatsiya holatida inson potentsialidan samarali foydalanish ham, shaxsning shaxsiy ma'naviy dunyosiga eng katta tahdid ham, ehtimol, mavjud erishilgan maqomlar bilan bog'liq. Aytaylik, turmush o'rtoqlardan biri professional zinapoyadan muvaffaqiyatli ko'tarilmoqda, u doimiy ravishda o'zini-o'zi takomillashtirish va ma'naviy rivojlanishga muhtoj, ikkinchisi esa rivojlanishni to'xtatdi va faqat moddiy minimum bilan kifoyalanadi. Ertami-kechmi, bunday turmush o'rtoqlar bir-birlari uchun qiziqarli bo'lishni to'xtatadilar, ular o'zlarining ehtiyojlarini qondirishga intiladilar. Buning oldini olish uchun ijtimoiy o'sishda bir-biriga yordam berish muhimdir. 3.1.Zamonaviy shahar oilasining ijtimoiy holati So'nggi o'n yil ichida Rossiyada sodir bo'lgan keng ko'lamli ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar ijtimoiy hayotning barcha sohalariga, shu jumladan gender munosabatlariga ham ta'sir ko'rsatdi. G'arb va rus tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, zamonaviy jamiyatda oila va ijtimoiy hayotda jinslar o'rtasidagi mehnatning keskin tabaqalanishi yo'qolib, nikoh rollarining integratsiyalashuviga va yuqori darajada bo'lganida, oila ichidagi munosabatlarning teng huquqli turi tarqalmoqda. ularning o'zaro almashinishi. Bu, asosan, kasbiy bandlikning o'sishi va ayollar ta'limining kengayishi bilan bog'liq bo'lib, ular nafaqat iqtisodiy, balki ko'p jihatdan ijtimoiy-psixologik omillarga asoslanadi. An'anaviy nuqtai nazardan ozod qilish jarayoni nafaqat ayol roliga, balki erkak roliga ham ta'sir qildi. Xotin-qizlarning yollanma mehnatda keng ishtirok etishi tufayli erkaklar yolg'iz boquvchining bo'yinturug'ini tashlab, kasb tazyiqlaridan xalos bo'lib, yuzlarini oilaga, bolalarga, ya'ni. erkaklar uchun kasbga va oilaga boshqacha qiziqish mumkin bo'ladi. Afsuski, mamlakatimizda erkaklarning xususiy sohadagi ishtirokiga uzoq vaqtdan beri shubha bilan qaralgan. Bu Sovet davrida erkaklarning maishiy sohadagi o'rni to'g'risida o'ziga xos sukutda namoyon bo'ldi, ayollar ham ona, ham ishchi sifatida ulug'langanda, munosib otalar yoki oiladagi otaning rolini ulug'lash to'g'risida Sovet shiorlari yo'q edi. . Sovet odamlariga haqiqiy otalar, patriarxlar, partiya rahbarlari bilan raqobatlasha olmadilar. Zamonaviy davrda erkaklar va ayollarning aksariyati hanuzgacha turli xil faoliyat sohalarida shug'ullanadilar va oilaviy munosabatlarning tenglik turi hali keng tarqalgan hodisa emas, ammo oila ichidagi rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilish juda muhimdir. munosabatlar, xususan, iqtisodiyot va bandlikdagi tarkibiy o'zgarishlar nuqtai nazaridan uy mehnatining gender taqsimoti. Ushbu kichik tadqiqotning maqsadi zamonaviy rus shahar oilasida uy mehnatining gender bo'linishi tabiatini aniqlash va bu jarayonga qanday omillar ta'sir qilishini aniqlashga harakat qilishdir; ikkala hamkor ishlaydigan oilalar alohida qiziqish uyg'otadi.

3.Mavzu: An’anaviy va elitar oilaning xususiyatlari

Hozirgi vaqtda barcha mumkin bo'lgan shakllar qo'llaniladi. pedagogik o'zaro ta'sir ota-onalar bilan, ham an'anaviy, ham innovatsion. O'zaro ta'sir shakllari tashkil etish usullari hisoblanadi qo'shma tadbirlar va aloqa. An'anaviylari quyidagilardir: - bolaning oilasiga tashrif buyurish- uni o'rganish, bola, uning ota-onasi bilan aloqa o'rnatish, ta'lim shartlarini aniqlashtirish, agar u rasmiy hodisaga aylanmasa, ko'p narsa beradi. O'qituvchi ota-onalar bilan ular uchun qulay bo'lgan tashrif vaqtini oldindan kelishib olishi, shuningdek ularning tashrif maqsadini aniqlashi kerak. Bolaning uyiga kelish - tashrif buyurish. Demak, siz yaxshi kayfiyatda, do'stona, xayrixoh bo'lishingiz kerak. Shikoyatlarni, mulohazalarni unutish, ota-onalarni, ularning oila iqtisodiyotini, turmush tarzini tanqid qilishga yo'l qo'ymaslik, xushmuomalalik bilan, beparvolik bilan maslahat berish (yagona). - Vizual tashviqot. Pedagogik targ'ibotni amalga oshirishda siz kombinatsiyadan foydalanishingiz mumkin har xil turlari ko'rinish. Bu nafaqat ota-onalarni stendlar, tematik ko'rgazmalar va boshqalar materiallari orqali muammolar bilan tanishtirish, balki ularga o'quv jarayonini, ilg'or ish uslublarini bevosita ko'rsatish, ota-onalarga zarur pedagogik ma'lumotlarni tushunarli va ishonchli tarzda taqdim etish imkonini beradi. . Siz doimiy ravishda bo'limlar bo'yicha ma'lumotlarni o'z ichiga olgan "Siz uchun, ota-onalar" kabi guruh stendlarini tashkil qilishingiz mumkin: kundalik hayot, turli xil e'lonlar, rejim, bolalarni tarbiyalash bo'yicha joriy ishlar va boshqalar. kun ochiq eshiklar , ishning juda keng tarqalgan shakli bo'lib, ota-onalarni muassasa, uning an'analari, qoidalari, ta'lim ishlarining xususiyatlari bilan tanishtirishga imkon beradi. Suhbatlar ham yakka tartibda, ham guruhlarda o'tkaziladi. Ikkala holatda ham maqsad aniq belgilangan: nimani aniqlash kerak, qanday yordam berishimiz mumkin. Suhbat mazmuni ixcham, ota-onalar uchun mazmunli bo‘lib, suhbatdoshlarni gapirishga undaydigan tarzda taqdim etiladi. O'qituvchi nafaqat gapirish, balki ota-onalarni tinglash, ularning qiziqishini, xayrixohligini bildira olishi kerak. Maslahatlashuvlar. Odatda konsultatsiyalar tizimi tuziladi, ular alohida yoki ota-onalarning kichik guruhi uchun amalga oshiriladi. Guruh maslahatlariga bir xil muammolarga ega bo'lgan yoki aksincha, ta'limda muvaffaqiyat qozongan turli guruhlardagi ota-onalar (injiq bolalar; rasm chizish, musiqa qobiliyatlari aniq bo'lgan bolalar) taklif qilinishi mumkin. Maslahatlashuvning maqsadlari - ota-onalar tomonidan ma'lum bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirish; muammolarni hal qilishda yordam berish. Guruh yig'ilishlari yiliga 4-5 marta o'tkaziladi. Muhokama uchun 2-3 savol chiqariladi (bitta savol o'qituvchi tomonidan tayyorlanadi, qolganlari uchun mutaxassislardan biri yoki ota-onalar so'zga chiqishlari mumkin). Har yili bitta uchrashuvni bolalarni tarbiyalashda oilaviy tajribani muhokama qilishga bag'ishlash tavsiya etiladi. Ushbu guruh uchun dolzarb bo'lgan mavzu tanlanadi, masalan, "Nega bizning bolalarimiz ishlashni yoqtirmaydilar?", "Bolalarda kitobga qiziqishni qanday oshirish kerak", "Televizor - bolalarni tarbiyalashda do'stmi yoki dushmanmi?". ota-onalar konferentsiyalari. Anjumandan ko‘zlangan asosiy maqsad – o‘zaro tajriba almashishdir oilaviy ta'lim. Ota-onalar xabarni oldindan tayyorlaydilar, o'qituvchi, agar kerak bo'lsa, mavzuni tanlashda, nutqni loyihalashda yordam beradi. Konferentsiyada mutaxassis so'zlashi mumkin. Uning nutqi munozara, iloji bo'lsa, muhokama qilish uchun beriladi. Konferentsiya bitta maktabgacha ta'lim muassasasi doirasida o'tkazilishi mumkin, ammo kattaroq tadbirlar ham o'tkaziladi. Konferensiya mavzusini aniqlash muhim ahamiyatga ega Ota-onalar bilan ishlash uslubimiz doimo o'zgarib turadi. an'anaviy shakllar xabarlar, hisobotlar asosiy o‘rinni egallagan ishlar samaradorligi pastligi, fikr-mulohazalarning yetarli bo‘lmaganligi sababli o‘z ahamiyatini yo‘qotdi. Ota-onalarni ta'lim, rivojlanish va bilim jarayoniga jalb qilish uchun ota-onalar bilan ishlashning yangi, faol shakllari tobora ko'proq foydalanilmoqda. o'z farzandi. Xuddi shu an'anaviy shakllar doirasida o'zaro ta'sir qilish usullari doirasini kengaytirish interaktiv usullardan foydalanishga imkon beradi. Interaktiv usullar ishtirok etish va o'zaro ta'sir orqali muloqotni bildiradi. Hozirgi vaqtda amaliyotda turli xil noan'anaviy shakllar to'plangan. Noan'anaviy shakllar uchun tasniflash sxemasi T. V. Krotova tomonidan taklif qilingan va quyidagi noan'anaviy shakllarni aniqlaydi: axborot-tahliliy, bo'sh vaqt, kognitiv, vizual-axborot. kognitiv Ota-onalarni maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshi va psixologik xususiyatlari bilan tanishtirish. Ota-onalarda bolalarni tarbiyalash bo'yicha amaliy ko'nikmalarni shakllantirish Seminar, pedagogik brifing, pedagogik xona, noan'anaviy shaklda uchrashuvlar, maslahatlar, og'zaki pedagogik jurnallar, pedagogik mazmundagi o'yinlar, ota-onalar uchun pedagogik kutubxona Vizual va informatsion: axborot va tanishtirish; axborot va ta'lim Ota-onalarni maktabgacha ta'lim muassasasining ishi, bolalarni tarbiyalashning o'ziga xos xususiyatlari bilan tanishtirish. Ota-onalarning bolalarni tarbiyalash va rivojlantirish haqidagi bilimlarini shakllantirish Ota-onalar uchun ma'lumot risolalari, ochiq eshiklar kuni/haftalarini tashkil etish, ochiq ko'rinishlar sinflar va bolalarning boshqa faoliyati. Gazetalar chiqarish, mini kutubxonalar tashkil etish "Davra suhbati" ota - onam bilan. Bunday tadbirlarning maqsadi ota-onalar bilan noan'anaviy sharoitda mutaxassislarning majburiy ishtirokida ta'limning dolzarb masalalarini muhokama qilishdir. Uchrashuvda " davra stoli» Mutaxassislar bilan muayyan mavzuni muhokama qilishda ishtirok etish istagini yozma yoki og'zaki ravishda bildirgan ota-onalar taklif etiladi. oilaviy yashash xonasi- bu ota-onalar yig'ilishiga alternativa bo'lib, unda pedagogik vazifalar o'quvchilar va o'qituvchilarning oilalari o'rtasida erkin muloqot shaklida hal qilinadi. Ular choy partiyasi bilan yakunlanishi va bo'sh vaqtlarini o'z ichiga olishi mumkin. oilaviy klublar- Bu ta'limning amaliy muammolarini hal qilish uchun yaratilgan ota-onalarning norasmiy birlashmalari. Odatda ular bir guruh havaskorlar tomonidan tashkil etiladi: o'qituvchilar va ota-onalar. Oila klublarining faoliyati ixtiyoriylik asosida amalga oshiriladi. DA oilaviy klublar Tanqidiy ota-onalar nafaqat kamchiliklarni, balki o'z farzandlarining fazilatlarini ham anglaydilar, bolalar esa turli xarakterdagi odamlar bilan muloqot qilishda qimmatli tajribaga ega bo'ladilar. Savol-javob kechalari. Savol-javob kechalari ko'pincha munozarali xarakterga ega bo'lgan turli xil masalalar bo'yicha jamlangan pedagogik ma'lumotlardan iborat bo'lib, ularga javoblar ko'pincha qizg'in, qiziqarli muhokamaga aylanadi. Ota-onalarni pedagogik bilimlar bilan qurollantirishda savol-javob kechalarining o‘rni nafaqat javoblarning o‘zida, buning o‘zi juda muhim, balki bu kechalar shaklida hamdir. Ular ota-onalar va o'qituvchilar o'rtasidagi bo'shashgan, teng huquqli muloqot, pedagogik fikrlash darslari sifatida o'tishi kerak. Ota-onalar uchun seminarlar. Ota-onalar uchun seminarlarning asosiy maqsadi va mazmuni ota-onalar va o'qituvchilar o'rtasida bolani rivojlantirish bo'yicha maqsad va strategiyalar (ota-onalar bola uchun nimani xohlashadi va qanday vositalar bilan) kelishib olishdir. qo'shma harakat belgilangan maqsadga erishish mumkin), ota-onalarda mashg'ulotning maqsadi va mazmuni haqida g'oyani shakllantirish; salomatlik va ovqatlanishni yaxshilash, ota-onalarning o'ziga bo'lgan ishonchini qozonishga yordam berish; ko'p millatlilik va turli ijtimoiy imkoniyatlar sharoitida guruhning barcha a'zolarining (shu jumladan ota-onalarning) bag'rikengligini rivojlantirish. O‘z farzandlarining “ijtimoiy” hayoti va ta’lim jarayonining faol ishtirokchisiga aylanib, onalar va otalar o‘zlarini “yaxshi ota-onalar”dek his qiladilar, chunki ular o‘qishga hissa qo‘shadilar va yangi pedagogik ko‘nikmalarni egallaydilar. Oilaga yo'naltirilgan amaliyot shakllar va tartiblar majmui sifatida belgilanmagan. Aksincha, u bilan bog'liq qadriyatlarga rioya qilishga tayyor bo'lishni talab qiladi hurmatli munosabat oilalarga, ota-onalarni tinglash, ular bilan hamkorlik qilish zarurati bilan. 1.3. Noan'anaviy (maxsus) oilalar va oilaviy muqobillar Bugungi kunga qadar bunday oilalar paydo bo'ldi, ularning tavsifi tarixiy kontekstda an'anaviy g'oyalarga mos kelmaydi. Amerikalik psixoterapevt V. Satir "O'zingizni va oilangizni qanday qurish kerak" kitobida bunday oilalarni noan'anaviy deb ataydi va ularga tavsif beradi. Hozirgi kunda ko'p bolalar o'zlari tug'ilishi kerak bo'lgan kattalar tomonidan tarbiyalanmaydilar. Bular ota-onasi ajrashgan, vafot etgan, hech qachon turmushga chiqmagan yoki ba'zi sabablarga ko'ra bolalarga g'amxo'rlik qila olmaydigan oilalardir. Agar oilada faqat bitta ota-ona bo'lsa, u to'liq emas deb ataladi. Bunday oilalarning uch turi mavjud: 1) ota-onadan biri ketgan, qolganlari esa boshqa turmushga chiqmagan; 2) bolani rasman asrab olgan yagona shaxs; 3) yolg'iz ayol yolg'iz o'g'il yoki qizni tarbiyalaydi. Ko'pincha to'liq bo'lmagan oilalar ona va uning bolalaridan iborat. Muammo shundaki, faqat bitta kattalardan iborat oila bolalar va kattalarning shaxsiy rivojlanishi uchun sharoit yarata oladimi? Asosan ayollar tomonidan tarbiyalanayotgan bolalar soni ortib bormoqda. Bunday vaziyatlarda yangi oilalar tashkil etilganda, ular asrab olingan (asrab olingan) bolalari bo'lgan oilalar deb ataladi. V. Satir bu yangi tashkil etilgan oilalarni aralash deb ataydi. Ular bir-biriga o'xshash, chunki ular oldindan mavjud bo'lgan qismlarni birlashtiradi. Aralashtirilgan oila, agar uning har bir a'zosi muhim va zarur bo'lsa, muvaffaqiyatli rivojlanadi. Oilaning turi unda nima sodir bo'lishini aniqlamaydi. Oila a'zolari duch keladigan muammolar faqat bunga bog'liq, ammo ular o'rtasidagi munosabatlar oxir-oqibatda oila farovonligini belgilaydi: oilaning kattalar a'zolari individual va jamoaviy tarzda qanchalik muvaffaqiyatli rivojlanadi, bolalar qanchalik muvaffaqiyatli ijodiy va ijodiy bo'ladilar. sog'lom odamlar. Shu ma'noda, barcha oilalar bir xil. Biroq, hozirgi vaqtda tsivilizatsiyalashgan jamiyatda hammasi ko'proq odamlar munosabatlarining boshida turmushga chiqmaslikni yoki umuman rasmiylashtirmaslikni afzal ko'radi rasmiy munosabatlar, oilaviy hayotning muqobil shakllariga intilayotgan yoshlar soni ortib bormoqda, nafaqat nikoh shakllari evolyutsiyasi, balki nikohga bo'lgan munosabat ham sezilarli darajada o'zgarib bormoqda. Bunday o'zgarishlar asosan "yoshlik" hodisasining ijtimoiy-madaniy tabiatining o'zgarishi bilan bog'liq. Nikoh va oilaviy munosabatlarning muqobil shakllarini rivojlantirish tendentsiyalari zamonaviy jamiyat Gap shundaki, (R.Ziderning fikricha) yoshlikning balog‘at yoshidan to‘liq ijtimoiy-iqtisodiy yetuklikka qadar bo‘lgan klassik bosqichi endi o‘zgardi. Yoshlar ijtimoiy-madaniy etuklikka ota-onalardan iqtisodiy jihatdan mustaqil bo'lishdan ancha oldin erishadilar. Bu yoshlar o'z ota-onalariga qisman yoki to'liq iqtisodiy qaram bo'lib, ko'pincha ikkinchisining me'yoriy g'oyalariga, ayniqsa, ijtimoiy-madaniy sohada mustaqil ravishda harakat qilishlarida namoyon bo'ladi. Shuning uchun, ko'pincha nikoh munosabatlari ota-ona uyidan tashqarida boshlanadi (ro'y beradi), bu tajriba uchun mos emas. Yigit uning devorlari tashqarisida qanday yashashi haqidagi savolga duch keladi. Agar XX asrning 60-yillarida. tobora ko'proq yoshlar turmush qurishga "qochib" ketishadi ( erta nikohlar), o'shandan beri yoshlar muhitida nikoh va oilaga nisbatan tobora ko'proq kutish va kutish munosabati tasdiqlandi. Kontseptsiya an'anaviy nikoh(jamiyatda aniq ustun bo'lishiga qaramay) ko'pchilik uchun juda o'ychan va majburiy ko'rinadi. Yolg'izlik. Bu toifa hech qachon turmushga chiqmagan, ya'ni monovariantda mavjud bo'lgan odamlardan iborat. Hozirda umuman yoshlarda turmush qurishga munosabat saqlanib qolmoqda, ammo boshqacha fikrlaydiganlar soni ortib bormoqda. Nikoh institutiga shubha bilan qaraydigan ozchilik tsivilizatsiyalashgan dunyoning barcha mamlakatlarida ko'payib bormoqda. 57% Rus qizlari va shvedlarning faqat 5 foizi nikohni ayol uchun zarur deb hisoblaydi. Hech qachon turmushga chiqmaslik ehtimoli shved qizlarining atigi 3 foizini va rus ayollarining atigi 28 foizini, hech qachon farzand ko'rmaslik ehtimoli - rus qizlarining 38 foizini va shved qizlarining atigi 1 foizini (O. Zdravomyslova) tashvishlantiradi. Taxminlarga ko'ra, skeptitsizm asosan o'z oilasidan olingan yoshlarning tajribasi, ota-onalarning ularga bo'lgan munosabati va bolalik davridagi oilaviy muammolar va nizolarni kuzatish natijasida yuzaga keladi. Yolg'iz yashash tarixiy jihatdan yangi hodisadir. Ro‘y bergan keskin o‘zgarishlar, ayniqsa, yirik shaharlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Hammasi ko'proq erkaklar va "turmush qurish" yoshidagi ayollar yolg'iz yashashga qaror qilishadi. Ijtimoiy infratuzilma nuqtai nazaridan, bu yirik shaharlarda rivojlangan xizmatlar va texnik yordam tarmog'i tufayli mumkin bo'ladi. Yolg'iz odamlar turli sabablarga ko'ra monovariantda yashashga qaror qilishadi, ular orasida: Yuqori darajadagi shaxsiy va ijtimoiy muammolar(nikohga va qarama-qarshi jins vakillariga salbiy munosabat). Ota-onaga hissiy qaramlik, mas'uliyatni o'z zimmasiga olishni istamaslik. Ijtimoiy va atrof-muhit omillari: sog'lig'ining yomonligi, qashshoqlik (yolg'iz yashash osonroq), yoqimsizlik, ayolning bilim darajasining o'sishi (bu o'z-o'zini anglash haqidagi g'oyalarga bo'lgan qarashlarni o'zgartiradi, kasbiy sohada o'zini tutish istagini keltirib chiqaradi. jiddiy sevimli mashg'ulotlari sohasi va bu zamonaviy ayolni og'ir, uning fikricha, oilaviy rishtalardan uzoqlashtiradi), nikoh yoshidagi ayollarning asosiy soni. Olimlarning aniqlashicha, ayollar yolg‘izlikni erkaklarnikiga qaraganda osonroq engishadi: ta’lim darajasi, kasbiy martaba, ruhiy salomatlik, yolg'iz ayollarning uy hayoti yolg'iz erkaklarnikidan yuqori (yaxshiroq). Biroq, yolg'izlik muammosi eng kam o'rganilgan muammolardan biri bo'lib qolmoqda ichki psixologiya. Qadimgi kunlarda mamlakatda yolg'izlik umuman bo'lmaganga o'xshaydi, chunki u butunlay baxtli edi sovet oilasi. Biroq, hozirgacha statistika bo'ydoqlarning munosabatlari haqida hech narsa bilmaydi. Ko'pchilik yakkaxonlar kimdir bilan ko'proq yoki kamroq uzoq muddatli jinsiy aloqada bo'lib ko'rinadi. Ko'pchilik vaqtlarining bir qismini o'z kvartirasidan voz kechmasdan sheriklar bilan o'tkazadi. Bu shaxsiy mustaqillikni oshiradi va munosabatlarni erkak va ayol o'rtasida uy ishlarining notekis taqsimlanishi oqibatlaridan xalos qiladi. Shuni qo'shimcha qilish kerakki, yolg'izlik, monovariantdagi hayot umrbod bo'lmasligi mumkin. Ayollarda u 30-35 yoshda, erkaklarda - 40-45 yoshda, sherigini "olish" va umr yo'ldoshini / umr yo'ldoshini topishga shoshilinch urinishlar bo'lganda o'zgarishi mumkinligi aniqlandi. Ro'yxatga olinmagan birgalikda yashash. Norasmiy nikoh va oilaviy munosabatlarning ushbu shakli Rossiyada "fuqarolik nikohi" nomi ostida keng tarqalgan bo'lib, bu atama nuqtai nazaridan noto'g'ri, chunki bu qonuniy, qonuniy ro'yxatdan o'tgan fuqarolik nikohi bo'lib, u dalolatnomada qayd etilgan. fuqarolik holati(Nikohni ro'yxatga olish kitobi). Oddiy kundalik g'oyalarda, odatda, yoshroq va ko'proq ma'lumotli odamlar bunday nikohga kirishadi, degan fikr mavjud. Biroq, bu mutlaqo to'g'ri emas. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, rivojlangan mamlakatlarda ro'yxatdan o'tmagan birgalikdagi er-xotinlarning taxminan 25 foizi 14 yoshgacha bo'lgan bolalarga ega. Turmush qurmagan juftliklar zamonaviy sanoat va urbanizatsiya dunyosida juda keng tarqalgan hodisa. Daniya va Shvetsiyada XX asrning 70-yillari o'rtalarida. 20 yoshdan 24 yoshgacha bo'lgan turmushga chiqmagan ayollarning taxminan 30 foizi erkaklar bilan yashagan. Shuning uchun, bunda turmush qurmagan ittifoq yosh guruhi rasmiy nikohdan ko'ra ko'proq tarqalgan. Ko'pgina boshqa Evropa mamlakatlarida xuddi shu davrda, faqat 10–12 % bir yosh guruhida birga yashagan, lekin keyinchalik birga yashayotgan turmush qurmaganlar soni ham ko'paygan. Bu birinchi navbatda yirik shaharlar va ularning atroflariga tegishli: Parijda 1980 d) Birgalikda yashovchi barcha geteroseksual juftliklarning yarmidan kamrog'i ro'yxatdan o'tgan nikohda bo'lgan. DA Germaniya 1985 yilda millionga yaqin juftliklar "nikohsiz oilaviy hayot" deb atalgan hayot kechirishgan. Mamlakatimizda shunga o'xshash ma'lumotlar yo'q, lekin ro'yxatdan o'tmagan turmush qurganlar soni bo'yicha biz G'arb dunyosining boshqa davlatlaridan farq qilmaymiz. Tez-tez ro'yxatdan o'tmagan birga yashash nikoh va oilaviy munosabatlarga tarixiy muqobilmi? Bu holda, bu keyingi nikohning dastlabki bosqichi ("sinov nikohi") va bu ma'lum darajada an'anaviy nikohga muqobil ekanligi haqiqatdir. Gap shundaki, ro'yxatga olinmagan birgalikda yashashdagi munosabatlar rasmiy, qisqa muddatli va chuqur, uzoq muddatli bo'lib farqlanadi. Birinchi holda, "sinov nikohi" da birgalikda hayot uzoq davom etmaydi, nikoh yoki munosabatlar uziladi. Shu bilan birga, birgalikda yashash hollari soni ortib bormoqda, bu nikohdan faqat qonuniy ro'yxatdan o'tmaganligi bilan farq qiladi, uzoq muddatli munosabatlarda bolalarning tug'ilishi ko'pincha mamnuniyat bilan qabul qilinadi. Qonuniy nikohlarning me'yoriy samaradorligi bosqichma-bosqich pasayib bormoqda. Shvetsiyada nikohdan oldin birgalikda yashash allaqachon tan olingan ijtimoiy institut hisoblanadi. Deyarli barcha turmush qurgan juftliklar nikohdan oldin bir muncha vaqt birga yashagan. Ular faqat an'anaga ko'ra turmush qurishadi. Nikoh hech qanday tarzda er-xotinning jinsiy munosabatlarining ijtimoiy sanktsiyasi bilan bog'liq emas. Nikoh er-xotinning jinsiy munosabatlarini qonuniylashtiradigan fuqarolik akti ma'nosini yo'qotadi. Daniyada ham xuddi shunday vaziyat. Bu erda ma'lum vaqtdan keyin birga yashash nikoh orqali ham qonuniy xususiyatga ega. Nikohdan tashqari birinchi tug'ilishning asosiy qismi nikohga o'xshash uyushmalarda yashovchi ayollarda sodir bo'ladi. Ushbu ayollarning 98% dan ortig'i hali ham bola katta bo'lganda turmushga chiqadi. Ro'yxatga olinmagan birgalikda yashash holatlarida nikohga bo'lgan munosabat yo'qolmaydi. Bunday munosabatlarda bo'lgan ayollar va erkaklarning 90% turmushga chiqmoqchi edi, lekin bu sherik bilan shart emas. Odatda ro'yxatdan o'tmagan birgalikda yashash tarafdorlari tomonidan berilgan "uchun" dalillarini tahlil qilaylik: Munosabatning bu shakli ma'lum turdagi (sinov nikohi) "trening" dir; Ro'yxatga olinmagan birgalikda yashash holatlarida kuch va muvofiqlikni tasdiqlash (sinov nikohi) mavjud; Birgalikda yashashning bunday variantlarida, ko'proq ochiq munosabat, hech qanday majburlash yo'q, pasportda muhr bosilgandan so'ng ko'p jihatdan hosil bo'lgan "egasi ta'siri" yo'qoladi; Hujjatsiz birgalikda yashash munosabatlarda (nikohsiz oilaviy hayot) ko'proq ma'naviyat va qoniqishni ta'minlaydi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bunday tajriba birga hayot o'rtacha darajada, bu keyingi nikohning muvaffaqiyatiga ta'sir qilmaydi, ya'ni siz "mashq qilish" va "birlashtirish" mumkin, ammo kelajak uchun hech qanday kafolat yo'q. Agar siz nikoh uchun "trening" shaklini izlayotgan bo'lsangiz, unda siz murojaat qilishingiz kerak ota-ona oilasi. Inson o'sgan oilada uning turmush qurishga tayyorlanishi sodir bo'ladi. Darhaqiqat, "trening" aka-uka va opa-singillar bilan munosabatlarni o'rnatishdan iborat, shuning uchun ularning oilada mavjudligi va ular bilan munosabatlarning tabiati keyingi nikohning muvaffaqiyati uchun bashoratli mezonlardan biri hisoblanadi. "Sinov nikohlari" ning paydo bo'lishining sabablaridan biri Evropa oilasida qarama-qarshi jinsdagi bolalar bo'lmasligi mumkin bo'lgan kam sonli bolalar yoki umuman, bolaning yagona bo'lganligi bilan bog'liq. oilada. Ro'yxatga olinmagan birgalikda yashash holatlarida ko'proq erkinlik va ma'naviyat haqidagi bahslar ham unchalik barqaror va ishonchli emas: munosabatlarni rivojlantirishning salbiy va ijobiy variantlari ma'lum. Zamonaviy ilm-fan ro'yxatga olinmagan birgalikda yashashga moyil bo'lgan odamlarning xususiyatlarini tavsiflaydi. Umumlashtirilgan psixologik rasm Bu populyatsiya ko'proq liberal munosabat, kamroq dindorlik, androgenlikning yuqori darajasi, pastligi bilan ajralib turadi. maktab muvaffaqiyati bolalik va o'smirlik davrida kamroq ijtimoiy muvaffaqiyat, ammo, qoida tariqasida, bu odamlar juda muvaffaqiyatli oilalardan keladi. "Eksperimental" hayot shakllari yuqori darajadagi aks ettirish va muloqotni talab qiladi va bosimga bardosh berish uchun kuchli kuchni talab qiladi. ijtimoiy normalar. Shu sababli, ularning taqsimlanishi ijtimoiy mansublik va ta'lim darajasiga bog'liq emas. Shuni qo'shimcha qilish kerakki, psixologik sabablarga qo'shimcha ravishda, ro'yxatdan o'tmagan birgalikda yashash imkoniyatini keltirib chiqaradigan Rossiya uchun o'ziga xos bo'lgan ijtimoiy-iqtisodiy sabablar ham mavjud: uy-joy muammosi, ro'yxatga olish masalasi, bolalar nafaqasini olish imkoniyati. yolg'iz ona va boshqalar. Ongli ravishda farzandsiz nikoh. o'n % sanoati rivojlangan mamlakatlardagi ayollar farzand ko'rishni xohlamaydilar, Rossiyada - 1% gacha. Bunday mamlakatlarda ixtiyoriy sterilizatsiya kuchaymoqda. Rossiya uchun ommaviy abort qilish odatiy holdir. Keling, farzand ko'rishni rag'batlantirish, rejalashtirish va tartibga solish kontekstida ataylab farzandsiz nikoh muammosini ko'rib chiqaylik. Oila darajasida turmush o'rtoqlarning uy-joy va moddiy sharoitdan qoniqish haqidagi g'oyalari, majburiyatlarni taqsimlash tabiati, turmush o'rtoqlarning rol pozitsiyalarining mosligi, turmush tarziga bo'lgan munosabati, dam olish xususiyatlari, kuch-quvvat kabi omillarning ta'siri. nikoh, shaxsning nikoh va oilaviy munosabatlarning shakllanish bosqichlari tajribasining o'ziga xos xususiyatlari aniqlanadi. Shaxs darajasida quyidagi omillar ajratiladi: bola tug'ishga bo'lgan munosabat, bolalarga bo'lgan muhabbat, qiyinchiliklarga munosabat, hayot sharoitlarini idrok etish tabiati, javobgarlik o'lchovi. Tug'ilishni nazorat qilishning asosiy omillari sifatida ijtimoiy va ijtimoiy-iqtisodiy omillar (mamlakatdagi ishlarning umumiy holati, iqtisodiyot, urbanizatsiya jarayonlari, ishsizlik, kelajakning noaniqligi, harbiy mojarolar va boshqalar) ajratiladi. Ikkinchi darajali omillarga madaniy va demografik omillar (onalikni himoya qilish, bola nafaqalari, ularni o'z vaqtida to'lash va miqdori, pensiya ta'minoti, ayollarning iqtisodiy mustaqilligi, umumiy va chaqaloqlar o'limining qisqarishi, dinamikasi va turmush tarzi, mehnatning ijodiy to'yinganligidagi o'zgarishlar, bo'sh vaqtdan qoniqish darajasi, ko'ngilochar industriya va boshqalar). O. Zdravomyslovaning so'zlariga ko'ra, rossiyaliklarning atigi 24 foizi va shvedlarning 1 foizi yaxshi xotin va ona bo'lish ayolning asosiy maqsadi ekanligiga qo'shiladi. Shunday qilib, nasl berish qonunlari ijtimoiydir. Bolalarga bo'lgan ehtiyojni jamoatchilik (farzandli bo'lishga bo'lgan munosabat shakllanadi) va shaxs (bolaga bo'lgan muhabbat, bolalarning qadriga bo'lgan munosabat, ularni tarbiyalash jarayoni va soni) belgilaydi. Shuningdek, shaxsning o'zi bolalarga va oila ichidagi ehtiyojni farqlash kerak ( qo'shma erkaklar va ayollar, er va xotin) bolalarga bo'lgan ehtiyoj. Oila ijtimoiy institut bo'lib, uning hayoti, funktsiyalari, ehtiyojlari boshqa birovning hodisalari bilan tartibga solinadi. ijtimoiy tartib shaxsning harakatlaridan ko'ra. Bundan tashqari, bolalardan voz kechganda, shaxs bolalarga bo'lgan cheklangan ehtiyojini emas, balki jamiyat tomonidan rag'batlantirilgan boshqa ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarni qondirish istagini namoyon qiladi. Shuning uchun, ba'zan bolalarga bo'lgan ehtiyojning yo'qligi yoki mavjudligi haqida emas, balki raqobatdosh ehtiyojlarning kuchi haqida gapirish o'rinlidir. Bundan tashqari, bolaning tug'ilishi ota-onalar (ota va ona birgalikda) tomonidan uning vijdoni va jamiyat oldidagi taqdiri uchun barcha javobgarlikni qabul qilish harakatidir. Har bir zamonaviy turmush qurgan juftlik bu mas'uliyatni o'z zimmasiga olmaydi. Umumiy variant - agar bola oilada paydo bo'lsa va ota-onalar unga g'amxo'rlik qilishni darhol bobosi va buvisiga, keyin bolalar bog'chasiga, keyin maktabga o'tkazishadi. Qo'shimcha qilamizki, har bir turmush qurgan er-xotin bolalarning tug'ilishi va tarbiyasiga psixologik jihatdan tayyor emas. Kech turmush qurish yoshi; Bunday ayollar orasida ajrashgan ayollar, ya'ni oldingi nikohda muvaffaqiyatsizlikka uchraganlar foizi ko'proq; Ta'limning yuqori darajasi, aniq belgilangan va barqaror ijtimoiy-psixologik (oiladan tashqari) ehtiyojlarning mavjudligi; Ko'pincha bu oiladagi eng katta yoki yagona bolalar bo'lib, ularning tug'ilishi ota-onalarning nikohiga yomon ta'sir ko'rsatdi; Ko'proq ruhiy sog'lom. Farzandli bo‘lganlarning hammasi ham ruhiy kasal bo‘lib qolishmaydi. Biz bir qator murakkab, hal etilmagan psixologik muammolarga ega bo'lgan muvozanatsiz, tashvishli ayol farzand ko'rish orqali ulardan xalos bo'lishga harakat qiladigan holatlar haqida gapiramiz. Variant juda keng tarqalgan, "o'zingizga chaqaloqni oling" iborasini osongina tanib olish mumkin. Bola paydo bo'ladi, lekin muammolar hech qaerga ketmadi, bundan tashqari, endi ular bolaga o'tadi. Agar u itoatkor, muloyim, mehribon bo'lib chiqsa, yaxshi o'qisa, hamma uni yaxshi ko'radi. Agar bola uyatchan, qo'rqoq bo'lib chiqsa, bolalar tomonidan o'z jamoasidan chiqarib yuborilsa, o'qituvchilarga yoqmasa, hech qanday maxsus natijalar ko'rsatmasa, passiv bo'lsa yoki hatto yomon o'qisa, itoatsiz va hokazo bo'lsa, muammo boshlanadi. Keyin u muqarrar ravishda. "sen mening jazomsan" ga aylanadi, u yordamida butun majmuani hal qilishning iloji yo'qligidan onasining hafsalasi pir bo'ladi. shaxsiy muammolar ular faqat o'sdi. Bu holatda, ehtimol, psixologik nuqsonli odamni tarbiyalashdan ko'ra, bolalardan butunlay voz kechish yaxshiroqdir; Ko'proq androgen ayollar; Ko'pincha yaxshi, yuqori haq to'lanadigan va qiziqarli ish(Haqiqatan ham va ularning erlari kabi). Farzandsiz oilalar mafkurasi quyidagi dalillarga asoslanadi: Bolalar nikoh munosabatlariga aralashadilar (garchi bu ta'sirning qarama-qarshi va zaif ekanligi empirik tarzda aniqlangan bo'lsa-da, ya'ni ildiz bolalarda emas, balki nikoh munosabatlarining tabiatida); Bolalar ijtimoiy faoliyatga aralashadilar (bu empirik tarzda tasdiqlangan, ammo bolali va bolasiz odamning ijtimoiy faoliyatidagi farqlar sezilarli emas). Bunday farzandsiz oilalar, to'g'rirog'i, ayollarning aksariyatida kuchli jamoatchilik bosimi, qoralash va negativizm ("bolalarsiz mumkin emas") kuzatiladi. Umuman olganda, psixologik nuqtai nazardan, bu pozitsiya (farzandsizlik) boshqalardan ko'ra yomon emas, agar bir vaqtning o'zida odam o'zi ongli ravishda o'z tanlovini qilgan bo'lsa, buning uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oladi va psixologik noqulaylik va azob-uqubatlarni boshdan kechirmasa. Ushbu pozitsiyani asoslash uchun biz ota-onasi tirik bo'lgan etim bolalar muammosini, tashlab ketilgan onalar muammosini (ularning 50 foizi 25 yoshgacha bo'lgan ayollar, 70 foizi asotsial turmush tarzini olib boradi), nevaralar bobosi va buvisiga "tashlangan" ni ko'taramiz. , ular onalar va otalar deb atashga odatlangan, oiladagi oilaviy zo'ravonlik muammosi (ehtimol, dastlab ular "bolasiz yashay olmaysiz" tamoyiliga amal qilganlar). Davriy matbuotda Rossiyada ota-onalarning bolalarga nisbatan qo'rquvi milliy falokat miqyosida ekanligi haqida so'zlar bor. Qayta turmush qurish. An'anaviy nikoh va oilaviy munosabatlarga nisbatan keng tarqalgan muqobil. Qoidaga ko'ra, ajralish natijasida bola onasi bilan qoladi, agar ajralish bo'lsa yangi oila o'gay otalar muammosi bor. O'gay otalar o'zlarini ota rolida qon bilan otalardan bir oz pastroq baholaydilar, ular ko'proq narsani egallaydilar. passiv rol bolaga nisbatan, ikkinchisini kamroq baxtli deb hisoblaydi. Ammo ona ham, bolalar ham bu baholash bilan bog'liq emas. Uzunlamasına tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, sezilarli farqlar yo'q. Otalar yagona ota-ona bo'lgan oilaning yana bir turi keng tarqalgan. Agar ota o'z farzandlarining barcha ehtiyojlarini to'liq qondira olmasligini his qilsa, u uyda yordam berish va bolalarga qarash uchun uy xizmatchisini taklif qilishi mumkin. Ammo u bolaning onalik mehriga bo'lgan ehtiyojini qondira oladimi? Ko'p narsa uning shaxsiy fazilatlariga, otaning bolalarga va o'zlariga bo'lgan munosabatiga bog'liq. Oilada o'gay onaning muammolariga bag'ishlangan tadqiqotlar deyarli yo'q, garchi bu holat nikoh va oilaviy munosabatlar sohasida yaxshi ma'lum. Biz ko'rib chiqayotgan kontekstda asrab olingan bolalar muammosi juda dolzarb. Ajrashgan turmush o'rtog'iga kirish uchun yangi nikoh ajralishning o'zi og'riqli tajriba bo'lishi mumkin. Bu jarayon ko'pincha umidsizlik va odamlarga ishonchsizlikning kuchayishi bilan birga keladi. Bundan tashqari, ikkinchi turmush o'rtog'i birinchisidan ko'ra qiyinroq vazifaga duch keladi. Aloqalar ko'pincha nozik bir subtekstga ega: "Siz sizdan oldingi odamdan yaxshiroq bo'lishingiz kerak". Qayta turmushga chiqqan bolali ayol ko'pincha ularga o'zinikidek munosabatda bo'ladi. Bu uning yangi turmush o'rtog'i uchun muammolarni keltirib chiqaradi. Yangi erlar ham bu muammoga duch kelishadi: ayolga "qattiq" ko'rsatish uchun o'gay ota kerak bo'lishi mumkin erkak qo'li”, kuch va hokimiyatni ko'rsatdi, bu, albatta, u darhol bolalardan g'alaba qozona olmaydi. Farzand asrab oluvchining yangi oilaga kirishi boshqa holatlar tufayli murakkablashishi mumkin. Uzoq vaqt davomida birga yashash uchun ota-onalar va bolalar oilaviy hazillar va jargonlarga ega bo'lishadi, bu farzand asrab oluvchi uchun tushunarsiz bo'lishi va uni oiladan uzoqlashtirishi mumkin. Deyarli har bir oilaning o'ziga xos marosimlari va an'analari bor. Uning barcha yangi a'zolari ushbu urf-odatlarni o'rganishlari va tushunishlari kerak, aks holda har xil muammolardan qochib bo'lmaydi. Aralashtirilgan oilada hayotga tayyorgarlik ko'rayotgan odamlar doimo yangi oilaning har bir a'zosi o'tmishdagi hayotga ega ekanligini va bugungi kunda u bilan sodir bo'layotgan voqealarning ko'pchiligi o'tmishda ildiz otganligini doimo yodda tutishlari kerak. Bunday muammolarni oldini olish uchun, qayta turmush qurgan kattalar ota-onalik pozitsiyalarini qayta ko'rib chiqishlari kerak. Ular o'z farzandlarini va turmush o'rtog'ining farzandlarini tarbiyalashlari kerak, hech kimni e'tiborsiz qoldirmasliklari va aldamasliklari kerak. Bolalar odamlarning har xil ekanligini tushunishlari juda muhim va ular bir-birlari bilan munosabatlarga kirishib, ba'zan kelisha olmaydilar. Ammo bu odamlar yomon degani emas. Xuddi shu tarzda, bu muammolar o'z-o'zidan munosabatlarni buzmaydi. Bolalar ham eski noroziliklarning sababi bo'lishi mumkin bo'lgan xotiralardan butunlay ozod emaslar; Bolalar ko'pincha u yoki bu ota-onaning tarafini oladi. Ko'pincha ular noto'g'ri ota-onasi bilan yashashga majbur bo'lishadi, ularning tarafini olishadi.

4.MAVZU: Turli mualliflar nuqtai-nazaridan oila bosqichlari tahlili

Erkak va ayol o'rtasidagi munosabatlar hayotimizning muhim sohasidir. Agar inson bu munosabatlarni rivojlantirmasa, u ko'pincha o'zini baxtsiz his qiladi. Baxtli munosabatlar - bu romanlar yozilmagan va filmlar yaratilmagan munosabatlardir. Tashqi tomondan ular zerikarli ko'rinadi, lekin ular ichida hissiy va iliq. Baxtli munosabatlarda sheriklar bir-biriga sodiqdirlar, ular o'rtasida qulaylik va qulaylik hukm suradi. Ko'pincha, ichkarida juda qulay bo'lmagan, ammo atrofingizdagilar uchun tashqaridan qiziqarli bo'lgan munosabatlar mavjud. Muhim nuqta, biz qanday munosabatlar qurmoqchi ekanligimizdan xabardor bo'lishdir. O'zaro munosabatlarning shakllanishida bir necha muhim bosqichlar mavjud: Diagnostik Ritual qiziqarli. Kutishlarni tuzatish Umumiy oila modelini shakllantirish oila evolyutsiyasi Ushbu bosqichlarning har biri munosabatlarni shakllantirish va oilani yaratish vaqtida o'z mantiqiga, o'z tuzoqlariga ega. Har bir bosqichdan o'tish sifati yakuniy natijaga ta'sir qiladi. Birinchi qadam bir necha soniya davom etadi. Bu sherik bizga mos keladimi yoki yo'qmi, biz tashqi tomondan aniqlaymiz. Kimdir to'la, kimdir ozg'in, kimdir oq sochli, kimdir qora sochni yaxshi ko'radi. Har kim o'ziga yoqqan odamni tasvirlashi mumkin. Har bir insonning o'ziga xos sherigi bor, u bolalikda shakllanadi. Voyaga etganimizda, biz ushbu tasvirga mos keladigan odamni qidira boshlaymiz. Agar biror kishi uzoq muddatli muloqotda ham jinsiy istakni keltirib chiqarmasa, unda siz munosabatlarni yanada rivojlantirishga urinmasligingiz kerak. Agar munosabatlar faqat moddiy asosda qurilgan bo'lsa, hissiy tarkibiy qism yo'q bo'ladi va keyinchalik ayol o'z munosabatlarini sovg'alar uchun saqlab, uy fohishasiga aylanadi. Ko'pincha ichki go'zallik muhimroq deb aytiladi. Bunga qo'shilmaslik qiyin, lekin agar odam tashqi diagnostikadan o'tmagan bo'lsa, unda ichki tarkibga erishilmasligi mumkin!!! Ushbu bosqichda erkaklar ham, ayollar ham tanlaydilar. Ko'pincha erkaklar faol, ayollar esa uchrashishga ruxsat berishadi yoki bermaydilar. Ushbu bosqichdagi asosiy to'siq - bu shaxsiy o'zini past baholash. Ko'p ayollar o'zlarini haqiqatdan ham pastroq baholaydilar. Erkak va ayol bir-birini yoqtirganda, ikkinchi bosqich boshlanadi - konfet guldastasi. Ayni paytda, odam, ehtimol, ongsiz ravishda, qandaydir marosimga rioya qilib, gullar beradi. Ayollar bu marosimning bajarilishini o'z qadr-qimmatiga ko'ra qabul qilishadi va bu har doim shunday bo'ladi deb o'ylashadi. Hayotda shunday bo'ladiki, bu bosqich tugagach, erkak o'zini qanday bo'lsa, shunday ko'rsata boshlaydi. Bu holatda ko'pchilik ayollarning hafsalasi pir bo'ladi!!! Aynan shuning uchun ham bir yillik nikohdan keyin ajralishlar to'lqini paydo bo'ladi. Yoshlar bir-birlarini yetarlicha tanimaydilar. Ritual-ko'ngilochar davrda ular hali ham birga yashamaydilar, ular biron bir umumiy sabab bilan birlashmaydi. Sizni umumiy faoliyat bilan birlashtirganingizda yoki birga yashaganingizda, bir-biringizni chindan ham bilishingiz mumkin, buning natijasida yaqinlashish sodir bo'ladi yoki sodir bo'lmaydi. Hamkorlar tanlangan yoki tanlangan nima degan savolga javob berishadi va Xudo sizni uning aslida nima ekanligi haqida adashishdan saqlasin. Aynan mana shu ko'ngilochar bosqichda pikaplar, xotinbozlar, firibgarlar va hokazolar ayniqsa yaxshi bo'ladi.Ular o'ziga ishonadi, o'zini yuqori baholaydi, lekin chuqur yoki uzoq muddatli munosabatlar qura olmaydi.
Ushbu bosqichlarning har biri munosabatlarni shakllantirish va oilani yaratish vaqtida o'z mantiqiga, o'z tuzoqlariga ega. Har bir bosqichdan o'tish sifati yakuniy natijaga ta'sir qiladi. Birinchi qadam bir necha soniya davom etadi. Bu sherik bizga mos keladimi yoki yo'qmi, biz tashqi tomondan aniqlaymiz. Kimdir to'la, kimdir ozg'in, kimdir oq sochli, kimdir qora sochni yaxshi ko'radi. Har kim o'ziga yoqqan odamni tasvirlashi mumkin. Har bir insonning o'ziga xos sherigi bor, u bolalikda shakllanadi. Voyaga etganimizda, biz ushbu tasvirga mos keladigan odamni qidira boshlaymiz. Agar biror kishi uzoq muddatli muloqotda ham jinsiy istakni keltirib chiqarmasa, unda siz munosabatlarni yanada rivojlantirishga urinmasligingiz kerak. Agar munosabatlar faqat moddiy asosda qurilgan bo'lsa, hissiy tarkibiy qism yo'q bo'ladi va keyinchalik ayol o'z munosabatlarini sovg'alar uchun saqlab, uy fohishasiga aylanadi. Ko'pincha ichki go'zallik muhimroq deb aytiladi. Bunga qo'shilmaslik qiyin, lekin agar odam tashqi diagnostikadan o'tmagan bo'lsa, unda ichki tarkibga erishilmasligi mumkin!!! Ushbu bosqichda erkaklar ham, ayollar ham tanlaydilar. Ko'pincha erkaklar faol, ayollar esa uchrashishga ruxsat berishadi yoki bermaydilar. Ushbu bosqichdagi asosiy to'siq - bu shaxsiy o'zini past baholash. Ko'p ayollar o'zlarini haqiqatdan ham pastroq baholaydilar. Erkak va ayol bir-birini yoqtirganda, ikkinchi bosqich boshlanadi - konfet guldastasi. Ayni paytda, odam, ehtimol, ongsiz ravishda, qandaydir marosimga rioya qilib, gullar beradi. Ayollar bu marosimning bajarilishini o'z qadr-qimmatiga ko'ra qabul qilishadi va bu har doim shunday bo'ladi deb o'ylashadi. Hayotda shunday bo'ladiki, bu bosqich tugagach, erkak o'zini qanday bo'lsa, shunday ko'rsata boshlaydi. Bu holatda ko'pchilik ayollarning hafsalasi pir bo'ladi!!! Aynan shuning uchun ham bir yillik nikohdan keyin ajralishlar to'lqini paydo bo'ladi. Yoshlar bir-birlarini yetarlicha tanimaydilar. Ritual-ko'ngilochar davrda ular hali ham birga yashamaydilar, ular biron bir umumiy sabab bilan birlashmaydi. Sizni umumiy faoliyat bilan birlashtirganingizda yoki birga yashaganingizda, bir-biringizni chindan ham bilishingiz mumkin, buning natijasida yaqinlashish sodir bo'ladi yoki sodir bo'lmaydi. Hamkorlar tanlangan yoki tanlangan nima degan savolga javob berishadi va Xudo sizni uning aslida nima ekanligi haqida adashishdan saqlasin. Aynan mana shu ko'ngilochar bosqichda pikaplar, xotinbozlar, firibgarlar va hokazolar ayniqsa yaxshi bo'ladi.Ular o'ziga ishonadi, o'zini yuqori baholaydi, lekin chuqur yoki uzoq muddatli munosabatlar qura olmaydi. Aynan shu yaqinlashish bosqichida bir-biriga qarab qo'shma qadamlar tashlash kerak. Shu paytdan boshlab samimiylik va samimiylik tufayli yaqin munosabatlar shakllana boshlaydi. Agar munosabatlarda bir kishi boshqasiga ko'proq qiziqish uyg'otsa, uning sherigi buni his qilib, asta-sekin qiziqishni yo'qotib, uzoqqa qaray boshlaydi. Ko'pincha bu jarayon erkaklarni ushlaydi. Ular yonidagi ayollarni qadrlamaydilar va atrofga qaray boshlaydilar. Buning sabablari ko'p, ko'pincha ular o'zini qadrsizlanishiga imkon beradigan ayolning o'zida. Bir tomonlama ayb yo'q, har bir sherikning o'z mas'uliyat doirasi bor. Hamkorlar birgalikda yashaganda, ular qo'shma ishlarga ega bo'lib, ular munosabatlarning keyingi bosqichiga o'tadilar, bu "umidlarni sozlash" deb ataladi. Har birimiz munosabatlarimizda u bilan o'zining oilaviy modelini va o'ziga xos umidlar to'plamini, ayniqsa kim o'zini tutishi kerak, kim oila boshlig'i, kim qanday mas'uliyatga ega. Hamma o'zi o'rganganini qiladi... Shuning uchun bu bosqich mojarolar bilan birga keladi. Va bu davrda sheriklardan biri o'z oilaviy modelini murosasiz himoya qila boshlagan yoki diametral qarama-qarshi pozitsiyalarni egallagan hollarda xatolar bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda hal etilmagan muammolar qanchalik ko'p bo'lsa, kelajakda kelishish shunchalik qiyin bo'ladi. Asta-sekin, bir qator salbiy his-tuyg'ular to'planadi va munosabatlar halokat bilan tahdid qilinadi.
Ushbu bosqichda, kimdir o'z qoidalarini bosib o'tishga va o'rnatishga harakat qilsa, ikkinchisi esa chidashga kirishsa, sherik bilan qanday muzokara qilishni o'rganish yaxshidir. Bu juda yomon munosabatlar modeli. Ko'p masalalarda ikkalasining ham umidlari bir xil bo'lganda, yangi oila modelini yaratish tavsiya etiladi. Shunday qilib, biz umumiy oila modelini shakllantirish bosqichiga keldik. Kavkaz respublikalarida va ba'zi rus oilalarida boshidanoq "kutishlarni moslashtirish" bosqichining inqirozi yo'q. Bu erkakning ham, ayolning ham tarbiya sharoitiga bog'liq, bunday oilalarda, erkak aytganidek, shunday bo'lishi kerak. Umumiy oilaviy sxemani topmagan va shuning uchun "umidlarni moslashtirish" bosqichidan o'tmagan oilalar ko'pincha biron sababga ko'ra birga yashaydilar: uy-joy, bola, pul va boshqalar. Sabab yo'qolganda, oila buziladi. Bu oila oldingi inqirozni boshdan kechirmaganligi sababli sodir bo'ladi. Oxirgi bosqich - oila evolyutsiyasi - bu munosabatlarning yangiligini saqlab qolish, birgalikda shaxsiy o'sish, munosabatlarda qiziqish va ijobiy his-tuyg'ularni saqlab qolish, o'zingizni va sherigingizni tushunish va nizolarni hal qilish qobiliyati. Siz oilaning shakllanishi nazariyasi bilan tanishdingiz, uning asosiy bosqichlari bilan tanishdingiz. Ammo hayotingizni qanday o'zgartirish, qaysi bosqichda ekanligingizni aniqlash va undan malakali o'tish kerakmi? Ushbu muammolarni hal qilish uchun siz ushbu barcha bosqichlardan o'tishga professional yordam beradigan mutaxassislardan o'qishingiz mumkin. Oilaning shakllanishi o'ziga xos, murakkab va uzoq davom etadigan jarayon bo'lib, har bir oilada o'ziga xos o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Odamlar turli yoshdagi oilalarni yaratadilar, har xil ta'lim, daromad darajasi, kasblari va yashash sharoitlariga ega, barchasining shaxsiy oilaviy tarixi va turli xil bolalar soni bor. Biroq, nikoh munosabatlarining rivojlanishida umumiy qonuniyatlar mavjud. Bunday muntazamlik oilaviy munosabatlarning rivojlanish bosqichlaridan iborat bo'lgan oilaning hayot aylanishidir. Ammo, ushbu bosqichlarni o'rganishdan oldin, savolni o'ylash foydali bo'ladi: “Siz uchun nima? er-xotin munosabatlarining rivojlanishi Bu nima uchun kerak va bu qanday sodir bo'lishi mumkin? Har bir turmush qurgan juftlik o'z hayotida turli qiyinchiliklarga duch keladi. Masalan, avvalo siz munosabatlaringizni ijtimoiylashtirishingiz kerak, keyin qo'shma uy xo'jaligini qanday boshqarishni, qarindoshlar bilan til topishishni o'rganishingiz kerak, keyin bolalar paydo bo'ladi va o'sadi, turmush o'rtoqlarning kasbiy faoliyati rivojlanadi, shaxsiy ehtiyojlari o'zgaradi va hokazo. turmush qurgan er-xotin uchun vazifalar aslida munosabatlarni rivojlantirish shartlari. Vazifalarning doimiy xilma-xilligi er va xotin o'rtasidagi muzokaralar, kelishuvlar va ba'zan nizolar zarurligini keltirib chiqaradi. Har bir bosqichda qolish muddati juda katta farq qiladi. Turmush o'rtoqlarning shaxsiy etukligi holatida, birinchi bosqichlar bir necha yil davom etishi va hatto munosabatlardagi tanaffus bilan yakunlanishi mumkin, ongli ravishda turmushga chiqqan etuk odamlarda ular ko'pincha deyarli sezilmas tarzda o'tkazib yuborishadi. u sekinlashishi va hatto bir muddat to'xtashi mumkin, u progressiv va regressiv xarakterga ega bo'lishi mumkin. Agar turmush o'rtoqlar oila oldida turgan muammolarni hal qilish vositalarini qidirsa va topsa, unda munosabatlar rivojlanadi va agar bu sodir bo'lmasa yoki kimdir muammolarni hal qilish uchun doimo mas'ul bo'lsa, u holda munosabatlar buziladi. Har bir yangi bosqichga o'tish murakkablikning yangi darajasiga o'tishni anglatadi va inqirozlar bilan birga keladi, shuning uchun bu inqirozlar normativ deb ataladi. inqirozlar tabiiy, normal, bundan tashqari, zaruriy hodisadir. Ba'zida bu o'tish juda qiyin, og'riqli va bezovta bo'lishi mumkin, ammo ko'p juftliklar uchun bu muammosiz o'tadi, keyin psixologlar inqiroz inqirozsiz o'tganini aytishadi. Jamiyatda "inqiroz" tushunchasi ko'pincha salbiy ma'noga ega - ular bundan qochishga intilishadi. Darhaqiqat, inqiroz rivojlanish talabidir! Va faqat oldinga siljish uchun vositalarni topishingiz kerak. Ajoyib mahalliy psixolog L.S. Vygotskiy shunday degan edi: "Inqirozlar vaqtinchalik emas, ular inson hayotining yo'llari". I. Shunday qilib, birinchi bosqich oilaviy munosabatlarni rivojlantirish jalb qilish bosqichidir (ko'pincha bu er-xotin hayotining nikohdan oldingi davriga to'g'ri keladi). Bu romantik bosqich, sevib qolish bosqichi bo'lib, bu davrda yoshlar o'zlarini bir-birlariga eng yaxshi tomondan ko'rsatishadi, ijobiy taassurot qoldirishga va kamchiliklarini yashirishga harakat qilishadi. Kamchiliklar yashirilmagan taqdirda ham, ular ko'pincha ikkinchi yarmi tomonidan e'tiborga olinmaydi va keyingi munosabatlarga to'siq sifatida qaralmaydi. Bu davrda sherik haqida illyuziyalar paydo bo'lishi va o'zining aql bovar qilmaydigan qiyofasini yaratishi mumkin. Misol uchun, ayol erkak bilan uchrashishni uning g'amxo'rlik qilish qobiliyatining namoyon bo'lishi sifatida qabul qilishi mumkin, lekin aslida bu ko'rinishlarning maqsadi o'zi yoqtirgan qizni hayratda qoldirish edi. Ayol, o'z navbatida, kundalik hayotda har doim ham o'ziga xos bo'lmagan narsalarni ham qila oladi: potentsial kuyovni mazali kechki ovqatlar bilan xursand qilish, ota-onasiga xushmuomalalik bilan munosabatda bo'lish, uning zaif tomonlariga e'tibor bermaslik, yumshoq, xushmuomala bo'lish. va muloqotda quvnoq va hokazo. Ammo, uzoq vaqt davomida (1 yil yoki undan ko'proq) tanishish uchun odamlar bir-birlarini yaxshiroq bilishadi. Sherik bilan munosabatlar yanada hushyor va tanqidiy bo'ladi. Ammo, agar shunga qaramay, birga bo'lish istagi yo'qolmasa, unda oila yaratish to'g'risida qaror qabul qilinadi. Birinchi bosqich mas'uliyat bilan to'qnashuv inqirozi ta'siri ostida tugaydi. Ehtiyoj bor: munosabatlarni jiddiyroq darajada davom ettirish uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olish yoki tanaffus zarurligini tan olish. Misol uchun, erkak va ayol (ishdagi hamkasblar) bir necha yil davomida uchrashishdi, bu vaqt davomida ayol taklifni kutdi va erkak buni qilishga jur'at etmadi. Ayol uning qat'iyatsizligidan juda xavotirda edi va hatto his-tuyg'ulariga qaramay, munosabatlarni uzishga tayyor edi. Natijada, keyingi bosqichga o'tishga boshqa ishdagi hamkasblar yordam berishdi, ular korporativ tadbirda "To'y qachon?" Degan savolni qo'yishdi. Bunday surish nafaqat erkakning javobi, balki uning faol harakatlari uchun ham etarli edi. To'y tezda bo'lib o'tdi. II. O'zaro munosabatlarni yanada yaqinlashtirish va rivojlantirish uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olgan holda, turmush o'rtoqlar yangi bosqichga - qarama-qarshilik bosqichiga o'tadilar. Ushbu bosqichda, endi pushti ko'zoynaklardagi mehribon ko'zlar bilan emas, balki adolatli tanqid bilan real ko'rinish bilan bir-biringizni yanada tanib olish mavjud. Turmush o'rtoqlar: "ko'zlaridan ko'r tushdi", "Men (a) sizning haqiqiy yuzingizni ko'rdim". Bu bosqich ko'pincha er-xotin birgalikda yashashni boshlagan vaqtga to'g'ri keladi. Har bir sherikning o'z hayotiy tajribasi, odatlari, stereotipik munosabatlari mavjud bo'lib, u ota-ona oilasidan va oldingi tajribadan olib keladi. Bir-biriga mos kelmaydigan qarashlarning to'qnashuvi, kelishuvga erisha olmaslik oila tizimida keskinlikni keltirib chiqaradi. Ushbu bosqichda nikoh munosabatlarining muvaffaqiyatsizligi sababi nikoh va bir-birining umidlari o'rtasidagi nomuvofiqlikdir. Birgalikda hayotlarini boshlagan yangi turmush qurganlar, ularning tanlangani ularning tasavvurida yaratilgan tasvirdan juda farq qilishini ko'rib hayron qolishadi. Bu davrda bir-birining qarindosh-urug'lari va do'stlari bilan chuqurroq tanishish bo'lib, ular nikohdagi nizolar oloviga "yoqilg'i quyishi" mumkin. Shuning uchun oila tizimining zarur elementi sifatida oila va tashqi dunyo o'rtasida aniq chegaralarni bosqichma-bosqich qurish va ularning o'zaro munosabatlari qoidalarini o'rnatish kerak. Busiz, harakat qilish deyarli mumkin emas. turmush o'rtoqlarning har birining do'stlari va qarindoshlarining doimiy aralashuvi nozik oilaviy dunyoni buzadi, turmush o'rtoqlarni yaqinlashmaslikka, balki bir-biridan uzoqlashishga majbur qiladi. Oila psixologlari shuni yaxshi bilishadiki, agar oilaning faqat bitta a'zosi psixologik maslahatga kelsa, hatto mutaxassis ham ziddiyatli vaziyat bo'yicha o'z nuqtai nazarini qo'llab-quvvatlamaydi. Ob'ektiv qarash faqat dolzarb muammoni birgalikda muhokama qilishda tug'ilishi mumkin va barcha bir tomonlama sub'ektiv fikrlarni keskin munosabatlar bilan aralashtirmaslik yaxshiroqdir. Bu bosqichning inqirozini sezmaslik qiyin, chunki bu turmush o'rtoqlarning egosentrizmi va ularning murosali echimlarni topa olmasliklari bilan bog'liq. Ushbu bosqichda, nizolarsiz, muayyan vazifalarga samimiy munosabatda bo'lish qiyin va samimiylik munosabatlarni yanada rivojlantirishda muhim element hisoblanadi. Shuning uchun har bir juftlikda munosabatlarni normallashtirishning turli vositalarini ishlab chiqish kerak - sabr-toqat, suhbat, hazil tuyg'usi, yaqinlik, birgalikda dam olish, sovg'alar qilish qobiliyati, bir-biridan oqilona dam olish va boshqalar. Misol uchun, ikkita katta bolali va 20 yillik turmushga ega bo'lgan bir turmush qurgan er-xotin 20 yildan keyin qarama-qarshilik bosqichiga qaytishi kerak edi, chunki. u o'tkazib yuborildi va munosabatlar oldinga siljiy olmadi. Bu turmush o'rtoqlardan biri ikkinchisi taklif qiladigan turmush tarziga to'liq rozi bo'lganda sodir bo'ladi. Ko'pincha bu "hamma narsa mos" emas, balki insonning o'zini va uning ehtiyojlarini noto'g'ri tushunishi bilan bog'liq. Biror kishi o'sib ulg'ayganida, o'ziga ishongan va ijtimoiy muvaffaqiyatga erishsa, u ikkinchi yarmining qarashlari bilan mos kelmaydigan shaxsiy ehtiyojlarini namoyon qilishi mumkin. Va ikkinchi turmush o'rtog'i uchun bunday uzoq barqaror hayot davridan keyin o'zgarishlar va murosaga kelish uchun kuch topish juda qiyin. Shunday qilib, qarama-qarshilik bosqichi 20 yillik kechikish bilan boshlanadi. III. Ushbu inqirozdan o'tib, turmush o'rtoqlar murosaga kelish bosqichiga o'tishadi. Qarama-qarshilik ba'zan asta-sekin, ba'zan esa to'satdan tugaydi. Ba'zan, yana bir mojarodan so'ng, odam to'satdan tushunadi, nima bo'lishidan qat'iy nazar, u o'z umr yo'ldoshini yo'qotishni xohlamaydi, u yon berish va echimlarni taklif qilishga tayyor. Vaqt o'tib, bir-birini tushunish bor, bu barqaror ravishda er-xotinning birligiga olib keladi. Turmush o'rtoqlarning ma'naviy yaqinligi darajasi oshadi. Agar oldingi bosqichda oila chegaralari qurilgan bo'lsa, bu bosqichda oilaning namunasi shakllanishi sodir bo'ladi. Tarixda bir nechta oila modellari mavjud: matriarxat, patriarxat va tenglik oilasi. Biz ushbu modellarni o'rganishga chuqur kirmaymiz, faqat zamonaviy shahar oilasi har ikkala turmush o'rtog'i teng imtiyozlar, huquqlar va majburiyatlarga ega bo'lgan munosabatlarning tenglik modeliga intilayotganini aytamiz. Yangi rollarni taqsimlash va qabul qilish oiladagi hayotni tartibga soladi, munosabatlar yanada konstruktiv bo'ladi. Bu davrda turmush o'rtoqlar bir-birlarini yaxshiroq tushunish va hurmat qilishni boshlaydilar. Ota-ona oilasini yangi munosabatlarda nusxalash samarasiz va ma'nosiz ekanligini aniq tushunish keladi. Yangi oilaning birgalikda qurilishi, hech kimdan farqli o'laroq, o'ziga xos marosimlar, an'analar, urf-odatlar va didlar bilan boshlanadi. Ushbu bosqichning eng yuqori cho'qqisi - bu munosabatlardagi barqarorlik bo'lib, u xorijiy tashqi ta'sirlarga kamroq va kamroq bog'liqdir. Bu bosqich juda uzoq bo'lishi mumkin, ammo munosabatlarni rivojlantirish uchun faqat tartibli va uyushtirilgan oilaviy hayot etarli emasligini tushunish intuitiv ravishda paydo bo'lsa, u inqiroz bilan yakunlanadi. Oilaviy munosabatlardagi qat'iylik, rollarning qat'iy birlashuvi his-tuyg'ularning energiyasini yo'qotishiga olib keladi va zerikish va tartibning gullab-yashnashi uchun sharoit yaratadi. Ammo munosabatlarning chuqurligi va boyligiga to'liq tushunilmagan ehtiyoj qolmoqda. Uchinchi bosqich inqirozi arafasida turmush o'rtoqlardan biri tez-tez aytadi: "Hammasi yaxshi, lekin biror narsa etishmayapti". "Biror narsa qilish kerak - yoki boshqa bola tug'ish yoki ishni o'zgartirish ..." Ba'zida g'alayonli fikr paydo bo'lishi mumkin: "Ammo men yangi romantikani boshlamasligim kerakmi?" Agar turmush o'rtog'idan birining bunday tajribalari ikkinchisiga befarq bo'lmasa, unda keyingi bosqichga o'tish tez orada sodir bo'ladi. IV. Ushbu inqirozning o'tishi er-xotinning nikoh munosabatlari rivojlanishining keyingi bosqichiga - etuk nikoh bosqichiga o'tishga yordam beradi. O'zaro munosabatlarning mazmunliligi qanchalik yorqinroq bo'lsa, er-xotinlarning bir-birlarining mavqeiga moslashish qobiliyati shunchalik to'liq namoyon bo'ladi. Aynan o'sha paytda ikkinchisi kimligi uchun qabul qilinadi. "Biz" etuk nikohning shakllanishi mavjud. Bundan tashqari, bu "Biz" oilaning shunday muhim a'zosiga aylanadiki, turmush o'rtoqlar unga alohida e'tibor berishadi va unga alohida vazifalar yuklaydi. Bu bosqichda oila tizimining yoki oilaning tizim sifatida shakllanishi sodir bo'ladi. Bunday tizimda barcha ijtimoiy vazifalar oila a'zolari tomonidan juda tartibli taqsimlanadi va hal qilinadi. katta e'tibor oilaning ichki iqlimi va shaxslararo munosabatlarga beriladi. Bu erda er-xotinlarning bir-biriga bo'lgan his-tuyg'ulari darajasi oshiq bo'lish bosqichiga qaraganda ko'proq chuqurlik, kuch va barqarorlikka ega (garchi qarama-qarshilik bosqichida oldingi his-tuyg'ular yo'qolgan va qaytmaydi degan tuyg'u paydo bo'lishi mumkin). . O'zaro munosabatlarning ushbu bosqichida er-xotinlarda kuchli his-tuyg'ularning manbai hatto munosabatlarning boshida ularni yo'q qilgan vaziyatlar bo'lishi mumkin, masalan, kundalik muammolarni hal qilish, bolalarni tarbiyalash va yaxshilash muammolarini bartaraf etish, uy-joy muammolari, va hokazo. Turmush o'rtoqlar ko'proq birga bo'lishni va bir-birlari bilan har qanday voqea va tajribalarni baham ko'rishni xohlashadi. Ushbu bosqichda munosabatlardagi ziddiyat amalda yo'qoladi. Turmush o'rtoqlar endi janjallashmaydilar va narsalarni tartibga solmaydilar - ular gaplashishadi, o'ta og'ir holatlarda - bahslashadilar. Ammo vaqt o'tadi va "Biz" dan tashqari, turmush o'rtoqlarning har birining "men" i ham borligini tushunish keladi. Bular. har bir turmush o'rtog'i ushbu "Biz" doirasida amalga oshirilmagan salohiyatga ega. Shunday qilib, inqiroz bir kishining shaxsiyatini rivojlantirish zarurati bilan yuzaga keladi va ko'pincha (bu munosabatlarning ushbu bosqichiga etganlar uchun xosdir) - har ikkala turmush o'rtog'i. V. Shaxsiy rivojlanishga bo'lgan bu ehtiyojni qabul qilish juftlikni keyingi bosqichga, mustaqillik bilan tajriba qilish bosqichiga olib boradi. Ko'pincha bu bosqich o'rta hayot inqiroziga to'g'ri keladi. Bu erda turmush o'rtoqlar energiyasining shaxsiy o'sish yo'nalishi bo'yicha yo'nalishi endi ular tomonidan er-xotin munosabatlarining rivojlanishiga og'riqli to'siq sifatida qabul qilinmaydi. Bundan tashqari, munosabatlarning rivojlanishi uchun asos har birining shaxsiy rivojlanishi ekanligi haqida tushuncha paydo bo'ladi. Turmush o'rtoqlar birgalikda kamroq vaqt o'tkazishlari mumkin va agar bu alohida vaqt bir turmush o'rtog'ini ijobiy to'ldirsa, ikkinchisi ham bundan kam qoniqish hosil qiladi. Bu odamlar bir-birlarining muvaffaqiyatlaridan chin dildan quvonishlari mumkin bo'lgan vaqt. Barqaror kuchli "Biz" mavjud bo'lganda va har bir turmush o'rtog'ining "men"i ham faol rivojlansa, inqiroz uchun oziq-ovqat hali ham mavjud. Ushbu bosqichning inqirozi oila ichidagi vazifalar er-xotin munosabatlari uchun juda kichik bo'lib qolishi bilan bog'liq - "Biz" kabi kuchli birlashma uchun ularning soni juda oz. O'zaro munosabatlar doirasini topish uchun so'rov mavjud. VI. Oxirgi bosqich - nikoh munosabatlarining "uyg'onish" (qayta tiklanish) bosqichi chuqur etuk munosabatlarni yaratish er-xotinning maqsadi bo'lishni to'xtatgandan so'ng boshlanadi, lekin ko'proq narsa uchun vositaga aylanadi. Qanchalik ulug'vor tuyulmasin, lekin aytishimiz mumkinki, bu bosqichda er-xotindagi munosabatlar ularning hayotiy missiyasini amalga oshirishga yaqinlashmoqda - ya'ni. ularning yaratilishining yuqori ma'nosi. Qoida tariqasida, bu ma'no oila chegaralaridan tashqarida yotadi va ijtimoiy ahamiyatga ega. Shubhasiz, siz o'z shahringizda va ehtimol qarindoshlaringiz orasida bunday turmush qurgan juftlarni uchratgansiz. Bular yoshi va kasbidan qat'i nazar, ular bilan birga bo'lish har doim yoqimli bo'lgan odamlardir. Ularning munosabatlari iliqlik va mehribonlikning kuchli zaryadiga ega. Ko'p odamlar uchun bunday juftliklar nikoh munosabatlarining madaniy standartidir, shuning uchun bunday munosabatlar tarbiyaviy va hatto tarbiyaviy funktsiyani bajaradi. Ular ertakdagi bolalik orzusiga juda yaqin: "ular abadiy baxtli yashashdi va o'sha kuni vafot etishdi". Bu qiyin va qiziqarli voqealar, siz nikoh munosabatlarini rivojlantirishga sarmoya kiritish orqali yashashingiz mumkin. Bu hayotda o'z-o'zini anglashning yagona yo'li emas, balki qalbingizda o'sib borayotgan sevgi tuyg'usi bilan yashashga imkon beradigan yo'ldir.

5.MAVZU: Oila rivojlanishining normativ inqirozlari

Oilaviy munosabatlar sohasidagi sotsiologik tadqiqotlarga ko'ra, har bir oila rivojlanishning ma'lum bosqichlarini bosib o'tganda, qoida tariqasida, inqirozlarga duch keladi. Oilaviy hayotning eng muhim asoratlari maishiy qiyinchiliklar ekanligiga ishoniladi. Biroq, kundalik hayotdan tashqari, oilaning mavjudligining har qanday bosqichida inqirozni keltirib chiqaradigan boshqa sabablar ham mavjud. Oilaviy hayotdagi muammolar, qoida tariqasida, turmush o'rtoqlardan biri psixologik inqirozga uchraganida, masalan, o'rta yoshdagi inqirozda paydo bo'ladi. Biror kishi o'z hayotini qayta ko'rib chiqib, o'zidan norozilikni his qiladi, bu uni har qanday o'zgarishlarga, shu jumladan oilaviy hayotga ham undaydi. Oilaviy hayotda jiddiy o'zgarishlar bolaning tug'ilishi, uning maktabga qabul qilinishi, bolaning o'tish yoshi, ota-ona uyini tark etishi, shuningdek ishdagi har qanday qiyinchiliklar, qarindoshlar bilan munosabatlardagi muammolar, moliyaviy ahvolning yomonlashishi yoki yaxshilanishi bilan sodir bo'lishi mumkin. vaziyat, boshqa shahar yoki mamlakatga ko'chib o'tish. Bundan tashqari, jiddiy kasallik, o'lim, ishdan bo'shatish, nogiron bolalar tug'ilishi oilaviy munosabatlarni o'zgartirish uchun jiddiy sabablar bo'lishi mumkin. Inqiroz belgilari: turmush o'rtoqlarning jinsiy aloqaga bo'lgan istagining pasayishi; bir-birini mamnun qilish istagi yo'qligi; bolalarni tarbiyalash bilan bog'liq savollar janjal va o'zaro haqoratlarga olib keladi; muhim masalalar bo'yicha fikrlarning juda aniq farqlari; turmush o'rtoqlar o'rtasidagi tushunmovchilik; er yoki xotinning harakatlari va so'zlarida g'azablanishning paydo bo'lishi; turmush o'rtoqlardan biri muntazam ravishda ikkinchisining istaklari va fikrlariga bo'ysunishga majbur ekanligiga ishonadi; er va xotin o'z muammolari va quvonchlarini baham ko'rishni to'xtatadilar. Odatda oilaning bir nechta xavfli "yoshlari" mavjud: Birinchi turmush qurgan yili yashagan. Ko'pchilik er-xotinlar birgalikda yashashning ushbu davrida ajralishdi, chunki oilaviy munosabatlar kundalik hayotning sinoviga dosh berolmaydi. Bundan tashqari, kelishmovchilikning sabablari mas'uliyatni taqsimlashni istamaslik, odatlarni o'zgartirish va hokazo, boshqa odamga moslashish bo'lishi mumkin.
Oilaviy hayotning 3 yildan 5 yilgacha bo'lgan davri. Ushbu davrda deyarli har bir oilada turmush o'rtoqlar o'zlarining kasbiy o'sishi bilan shug'ullanadilar, ular uy-joy muammosini hal qilishadi, shuningdek, bu davrda bolalar tug'iladi. Doimiy jismoniy va asabiy zo'riqish, bolalarga g'amxo'rlik er-xotinni bir-biridan uzoqlashtiradi, buning natijasida sevgi hissi nikoh do'stligiga aylanadi. 7 yoshdan 9 yoshgacha bo'lgan davrda turmush o'rtoqlarning bir-biriga ko'nikishi sabab bo'lishi mumkin bo'lgan inqiroz ham paydo bo'lishi mumkin. Bu davr barqarorlik, munosabatlarning barqarorligi bilan ajralib turadi, bolalar ulg'aygan, hamma narsa odatdagidek davom etadi. Biroq, er-xotinlar ko'pincha oilaviy hayotda umidsizlikka duch kelishadi, chunki bu nikohdan oldin ular tasavvur qilganidek emas. Ushbu davrda muntazamlik va monotonlik oilaviy munosabatlarni buzishning asosiy xavfiga aylanadi, chunki har ikkala turmush o'rtoq ham yangi, g'ayrioddiy his-tuyg'ularni xohlaydi. 16-20 yillik nikohdan keyin yana bir jiddiy inqiroz yuzaga kelishi mumkin, bu ko'p hollarda turmush o'rtoqlardan birining o'rta yoshdagi inqirozi bilan og'irlashadi. Turmush o'rtoqlar hayotda hamma narsa amalga oshirilganga o'xshaydi, ular xohlagan hamma narsaga erishiladi va shu daqiqada qo'rquv hissi paydo bo'ladi. Keyin nima qilish kerak? Ba'zi xorijiy sotsiologlar oilaviy hayotdagi yana bir inqiroz davrini ajratib ko'rsatishadi: kattalar bolalar ota-ona uyini tark etganda. Ayni paytda er-xotin o'zlarining asosiy birlashtiruvchi qiziqishlarini - bolalarni tarbiyalashni yo'qotmoqdalar. Endi ular yolg'iz qolishdi. Bu davrda ayollar uchun erkaklarnikiga qaraganda qiyinroq, chunki ular uy va bolalarni tarbiyalash bilan ko'proq band. Mamlakatimiz uchun inqirozning bu jihati unchalik ahamiyatli emas, chunki ko'pincha bolalar ota-onalari bilan qoladilar yoki ota-onalari ularning kelajak taqdirida faol ishtirok etadilar. Oilaviy hayot xavf omillari. O'zaro munosabatlarni saqlab qolish uchun chaqaloqqa ega bo'lish. Statistikaga ko'ra, hamma narsa aksincha sodir bo'ladi. Biroq, bolalar hali ham ota-onalar o'rtasidagi munosabatlarning mustahkamlanishiga ta'sir qilishi mumkin, chunki bolalar muammolari bilan shug'ullanayotganda, ota-onalar o'zlarining nizolarini unutib, yarashadilar. Bolalar ulg'ayganlarida, ota-onalar yana o'zlarining qarama-qarshiliklari bilan yolg'iz qolishadi, bundan tashqari, ular bir-birlari bilan qanday muloqot qilishni bilishmaydi. Ammo shunday bo'ladiki, turmush o'rtoqlar munosabatlarni buzish arafasida bo'lib, ular ota-ona bo'lishlarini bilib, munosabatlarni yangilash va yaxshilashga qaror qilishadi. Ko'pchilik muvaffaqiyat qozonadi. Erta nikohlar. Ular beqaror hisoblanadi, chunki yoshlar ko'plab moddiy, maishiy va boshqa muammolarni juda erta hal qilishlari kerak. Biroq, uzoq vaqt davomida yolg'iz yashaganlar uchun odatiy hayot tarzini o'zgartirish, shuningdek, boshqa birovga moslashish qiyinroq bo'lishi mumkin. Erta nikohlarda yoshlarga xos bo'lgan psixologik moslashuvchanlik tufayli o'zaro "silliqlash" kamroq og'riqli bo'ladi. Barqaror va o'lchovli munosabatlar inqirozni keltirib chiqaradi. Er-xotinlar to'plangan muammolar tufayli ajralishlariga ishoniladi. Biroq, ba'zi oilalar muntazamlik, zerikish tufayli ajralishdi, moliyaviy, kasbiy xarakterdagi muammolar allaqachon hal qilingan. Ko'p hollarda qiyinchiliklar faqat er-xotinni yaqinlashtiradi. hech qachon bir-biringizni haqorat qilmang; Agar turmush o'rtog'ingizni biror narsada ayblasangiz, hech qachon umumlashtirmang: "Siz har doim ...". Bunday hollarda o'zingiz haqida, qanchalik yomon va xafa bo'lganligingiz haqida gapirish tavsiya etiladi; hech qanday holatda begonalar oldida bir-biringizni tanqid qilmang; har doim o'z manzilingizda eshitishni istagan narsalarni boshqalarga ayting; o'zingizni er yoki xotinning o'rniga qo'ying; har qanday masala bo'yicha turli nuqtai nazarlar bilan, ziddiyatli vaziyatlarning oldini olish uchun ushbu masalalar bilan bog'liq mavzulardan qochish yaxshiroqdir. Rivojlanayotgan inqiroz bilan qanday kurashish kerak? Ko'pincha, bir oilada inqirozga sabab bo'lgan narsa, aksincha, boshqasini birlashtiradi. Barcha oilaviy nizolar va kelishmovchiliklarda tavsiya etilishi mumkin bo'lgan eng muhim narsa - kechirim so'rash va qabul qilish qobiliyatidir, chunki sherigiga bir necha kun davomida "so'kish" juda xavflidir, bu uni bezovta qilishi mumkin. Agar siz chidashni xohlamasangiz yoki bunga tayyor bo'lmasangiz, buni to'g'ridan-to'g'ri aytishingiz kerak. Barcha oilaviy inqirozlar aloqa inqirozidir. Er-xotinlar o'rtasidagi muloqotdagi qiyinchiliklar oilaviy munosabatlardagi birinchi raqamli muammodir. Keling, baland ohangda yoki undan ham yomoni, jim bo'lishni emas, balki normal muloqot qilishni o'rganaylik. Murosaga kelishga harakat qiling, bir-biringizning fikrini hurmat qiling va tinglang. Bundan tashqari, eringiz yoki xotiningizning hayoti va sevimli mashg'ulotlariga faol ishtirok eting va qiziqish ko'rsating. Eng muhimi, inqirozdan qo'rqmaslik kerak, chunki ko'plab juftliklar buni sezmasdan, yuzaga kelgan qiyinchiliklarni engib, ularni chetlab o'tishadi. Oilaning keyingi rivojlanishi turmush o'rtoqlar inqirozni qanchalik muvaffaqiyatli hal qilishiga bog'liq. O'zaro munosabatlardagi inqiroz nafaqat salbiy, balki erkak va ayolni birlashtiradigan va bog'laydigan qimmatli narsalarni ham ochib beradi. Bundan tashqari, oilaviy psixolog inqirozni engishga yordam beradi. Ko'pchiligimiz do'stimiz yoki ota-onamiz bilan chin dildan suhbatlashmasdan, bu holda qila olishimizga ishonamiz. Biroq, ular faqat sizni qo'llab-quvvatlashlarini bildirishlari mumkin va muammoning ildizini hal qilish yo'lini topa olmaydilar. Ehtimol, dunyoda hech qanday muammo bo'lmagan oila yo'qdir. Oilaviy inqiroz har bir er-xotinga umuman sezilmasdan kirib boradi. 3 yil, 7 yil, 10 yil birga - bu ko'pincha oila hayotida eng xavfli sanalgan sanalar - bu vaqtda odamlar janjallasha boshlaydilar va ba'zida ajralish keladi. Bundan tashqari, oilaviy hayot inqirozlari surunkali bo'lib, oylar, yillar, o'n yillar davom etadi. Biz bunday rasmni qanchalik tez-tez ko'ramiz. Yaqinda yangi juftlik paydo bo'lganga o'xshaydi: odamlar bir-birlarini sevib, oila qurishdi. Hammasi juda yoqimli va shirin edi: oq ko'ylak, sodiq bo'lishga va kunlarning oxirigacha bir-birini sevishga va'da, ehtirosli o'pish va umidlar. Ammo vaqt o'tadi va hikoya tugaydi. Doimiy janjallar, tushunmovchiliklar, haqoratlar boshlanadi. Har kimning o'z sabablari bor: bir oilada xotin juda ko'p pul sarflaydi, boshqasida er bolani xohlamaydi. Bundan tashqari, turmush o'rtoqlarning xatti-harakatlari o'zgarib turadi: kimdir tantrums va janjal bilan bo'ronli janjallarni uyushtiradi, boshqalari "iflos choyshabni jamoat joylarida yuvmaslikka" harakat qiladi va jimgina bir-birlariga qaraydi, gapirmaydi va xafa qiladi. Vaqt ta'siri ostida er-xotin bilan nima sodir bo'ladi? Va nega bir necha oy/yildan keyin bir vaqtlar bir-birini sevib qolgan go'zal odamlar o'rtasida juda ko'p psixologik muammolar paydo bo'la boshlaydi? Janjaldan keyin er-xotinning har biri o'z sherigi haqida qanday gapirishini kuzatish juda qiziq. Hech kim o'zini aybdor deb hisoblamaydi va barcha zarbalar boshqasiga tushadi. Bu yomon degani emas - bu shunchaki inson tabiati. Biz odamlarni o'zimiz orqali ko'ramiz va boshqalarni o'zimiz hukm qilamiz. Biror kishi bilan bir necha yil yashagan bo'lsak ham, biz sherigimizni o'zimiz orqali ko'ra olmaymiz.
Muammo shundaki, odamni o'zimiz orqali baholashda biz hammamiz global xatoga yo'l qo'yamiz - biz insonning haqiqiy istaklarini, uning afzalliklarini, sevimli mashg'ulotlarini ko'rmaymiz. Asta-sekin, yillar o'tib, bir-biriga nisbatan bunday tushunmovchilik oilaviy inqirozga olib keladi. Odamlar bir-birlari bilan qancha uzoq yashasalar, o'roq toshdan shunchalik ko'p topadi - axir, qarama-qarshi odamlar odatda istaklariga ko'ra juft bo'lib birlashadilar. 7 yil davomida oilaviy munosabatlarning mashhur inqirozi - bu er-xotinda sabr-toqat portlashi qachon sodir bo'lishini o'rtacha kuzatish va odamlar munosabatlardagi azob-uqubatlarni qanday qilib tugatish haqida jiddiy o'ylashadi. Birinchi inqiroz 3 yildan keyin sodir bo'ladi, keyin esa 7, 10, 15 yil - ammo zamonaviy dunyoda kim bunday oilaviy tajribaga mos keladi? Ammo azob-uqubatlar aslida haqiqiy emas, balki uzoqdir. Ko'p juftliklar oilaviy munosabatlarda yordam izlaydilar - ular shifokorlarga murojaat qilishadi, folbinlarga murojaat qilishadi, adabiyotlardan javob izlashadi. Ammo qayerga murojaat qilishmasin, er-xotinning har biri har doim bir-birini ayblaydi va e'tiborni o'ziga yarador tomon tortadi. Bunday yondashuv hech qachon hech narsaga olib kelmaydi. Albatta, o'zi bir paytlar o'ziga sovchi qilib tanlagan kishini ayblash oson. Ammo bu hech qaerga olib boradigan yo'l. Aslida, er-xotin munosabatlarning boshqa darajasiga o'tishlari juda oson - ta'na emas, balki turmush o'rtog'ining tabiatini, uning istaklarini tushunish. Axir, har bir er-xotin haqiqiy joziba bilan yaratilgan va biz bir-birimizning hayotiga biron sababga ko'ra kirib boramiz - shuning uchun muloqotning dastlabki bosqichlarida kuchli sevgi hissi mavjud.
Faqat vaqt o'tishi bilan biz bu tuyg'uni yo'qotamiz, lekin bu mohiyatni o'zgartirmaydi. Afsuski, odam boshqa odamning, hatto eng aziz va sevimli odamning istaklarini amalga oshira olmaydi - u shunchaki muvaffaqiyatga erishmaydi. U uzoq vaqt davomida dunyoni o'zi orqali ko'rdi. Bugungi kunda bizga boshqa odamning psixologiyasini ochib beradigan va dunyoni u his qilgandek ko'rish va his qilish imkonini beradigan yagona fan - bu Yuriy Burlanning tizim-vektor psixologiyasi. Agar siz ham sevgan insoningiz bilan boshqalar kabi nafaqat oilaviy hayotga, balki haqiqiy chuqur muhabbatga, uyg'unlik va baxt tuyg'usiga erishmoqchi bo'lsangiz, bepul treninglarga yoziling va ularni birgalikda tinglashni unutmang. Nikohning boshida, sevgining birinchi kunlarida bo'lgani kabi, hayot bizga juda oson va quvnoq, deyarli ideal bo'lib tuyuladi. Hatto shaxsiy muammolarga duch kelganlar ham, uchrashish paytida va nikohdan keyin darhol g'ayrioddiy yuksalishni boshdan kechirishadi. Biroq, oxir-oqibat, romantik lazzatlar muqarrar oilaviy muammolar bilan kundalik hayot bilan almashtiriladi. Jinsiy joziba susayadi, chunki ideallashtirilgan munosabatlar yanada real bo'ladi va jinsiy aloqaning o'zi oddiyroq bo'ladi. Vaqt o'tishi bilan turmush o'rtoqlar bir-birlarini odatdagidek qabul qila boshlaydilar. Sezuvchanlik, mehr-muhabbat, maqtovlar, minnatdorchilik izhorlari asta-sekin yo'qolib, o'zaro tanqidga o'rin beradi. Hamkorlar ko'pincha bir-biriga nisbatan kamroq e'tiborli bo'lib, nikohdan oldin ko'proq xudbin bo'lishadi. Sovuq his-tuyg'ular ko'plab oilaviy nizolarni keltirib chiqarishi mumkin va hech bo'lmaganda shuning uchun nikohda muhabbat doimo qadrlanishi kerak. Albatta, dunyoda hayot uchun muhabbat olovini saqlay oladigan odamlar kam, ammo bunga intilish har qanday nikohni mustahkamlashi mumkin. Barkamol oilalarda odamlar doimo bir-birining his-tuyg'ulari va ehtiyojlarini tinglaydilar, ular mehribon, yumshoq, sadoqatli va bag'rikengdir. Ularning munosabatlari hurmat, o'zaro yordam va kechirish qobiliyatiga asoslangan. Baxtli turmush o'rtoqlar hayotida har doim bir-biriga iliqlik va g'amxo'rlikni ifodalovchi e'tiborning ko'zga ko'rinmas belgilari uchun joy bo'ladi. E'tiborli bo'lish oson: masalan, qo'ng'iroq qilishingiz yoki bugun kechikishingiz haqida eslatma qo'yishingiz yoki kun davomida nima qilishni rejalashtirayotganingizni va uyga kelganingizda aytishingiz mumkin. Ishda o'zaro yordam va kundalik uy vazifalarini birgalikda bajarish nikoh munosabatlarini sezilarli darajada mustahkamlaydi. Sevimli insoningiz siz uchun qiladigan eng oddiy narsalarni, shuningdek, sizning ko'z o'ngingizda hurmatga sazovor bo'lgan hamma narsani qanchalik qadrlashingizni ko'rsatishni qoidaga aylantiring; Uning shaxsiy fazilatlarini maqtash. Bu sizning munosabatlaringizning yorqin tomoniga doimo e'tibor qaratishingizga yordam beradi. Minnatdorchilik va maqtov so'zlari sherigingizga uning xususiyatlari va xatti-harakatlari sizga yoqadigan narsalarni tushunishga imkon beradi va unga o'zingizni oson va qulay his qiladigan tarzda harakat qilishni davom ettirishga yordam beradi. Turmush o'rtog'ingizning kundalik hayotiga qiziqish bildiring, ikkalangiz ham qilishdan zavqlanadigan narsalarni toping va ularni birgalikda bajaring. Sevimli insoningizning kuni qanday o'tgani, u qanday his qilayotgani va nimani o'ylashini so'rash uchun har kuni bir oz vaqt ajratsangiz, talabning etishmasligi va foydasizlik hissi tufayli yuzaga keladigan ko'plab oilaviy muammolarni, ba'zan hech qanday sababsiz bartaraf etasiz. Birgalikda sayr qiling, tabiatga boring, pikniklarga boring, sport o'ynang, suzing, teatrlarga tashrif buyuring va hokazo. O'zingiz nima qilishni yaxshi bilishingizni sherigingizga o'rgating (pazandachilik, mashina haydash va hokazo) - bularning barchasi munosabatlaringizga yanada moslashuvchanlik va dinamiklik qo'shadi. Yaqin kelajak uchun ham, uzoq kelajak uchun ham qiziqarli narsalar va o'yin-kulgilarni o'ylab toping, kulgili ekspromtdan qo'rqmang - bularning barchasini keyinchalik hayotingizning ajoyib daqiqalari sifatida eslaysiz. Oilaviy hayot boshlanganidan bir muncha vaqt o'tgach, ko'p odamlar birga yashash va o'zaro qo'llab-quvvatlash haqiqati ularning sevgisini tasdiqlaydi, deb o'ylab, sevgan kishiga nisbatan muloyimlik bildirish zaruratini his qilishni to'xtatadilar. Ammo sherikning his-tuyg'ulariga shubha qilmaydiganlar ham mehr va e'tiborga muhtoj. Uchrashuvda, ajralishda, kechasi va shunga o'xshash sababsiz bir-biringizni quchoqlab, o'pishingiz mumkin; sayrda, televizor qarshisida qo'l ushlang, uyalmasdan bir-biringizga mehrli so'zlarni ayting. Bu oddiylik emas, balki haqiqiy zaruratdir. Doim sevgingizni ko'rsating. Agar ba'zi ichki sabablar yoki e'tiqodlar tufayli "Men seni sevaman" so'zlarini talaffuz qilish qiyin bo'lsa, ular haqiqatmi yoki yo'qligini o'ylab ko'ring va bunga ishonch hosil qilganingizdan so'ng, ularni sevganingizga takrorlashdan tortinmang. Menga ishoning, hatto yuzinchi marta aytilgan bu so'zlar har qanday kunni yorug'lik bilan to'ldiradi. Bir-biringizga telefon orqali qo'ng'iroq qiling, hatto "Salom!" Sevimli odamingizga yoqimli kutilmagan sovg'a bering, bu otkritka, arzon sovg'a, oqlangan gul, yotoqda taqdim etilgan nonushta, pishirilgan sevimli taom yoki gurme taomlari, kafedagi oqshomga taklifnoma bo'lishi mumkin. Turmush o'rtog'ingiz uchun eng yaxshi kiyimingizni kiying va ayniqsa jozibali ko'rinishga harakat qiling. Ikkingiz uchun sham yorug'ida kechki ovqat uyushtiring. Agar sherigingiz g'azablangan va charchagan ko'rinsa, uning boshi, bo'yni yoki butun tanasining orqa qismini massaj qilish orqali charchoqni ketkazing. Ko'p juftliklar birgalikda yotishni va yotoqda kechki suhbatni davom ettirishni yaxshi ko'radilar. Samimiy va hayajonli yotishdan oldin qo'shma dush bo'lishi mumkin. Bir nechta shamlar yorug'ligi bilan yaqinlik bilan maxsus joziba yaratiladi. Ba'zi turmush o'rtoqlar, xuddi to'ydan oldin bo'lgani kabi, bolasini enaga yoki bobo-buviga ishonib, bir-birlari bilan uchrashishda davom etadilar. Yosh, ertangi kunga umid to‘la yosh oshiqlar kabi bir-birlarining ishqiy o‘ylarini, his-tuyg‘ularini, his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. Ko'pgina juftliklar tug'ilgan kunlarni, to'y yubileylarini va boshqa unutilmas oilaviy tadbirlarni nishonlash orqali o'z oilalarining bayram an'analarini yaratishni juda hayajonli deb bilishadi. O'z his-tuyg'ularingizni bir-biringiz bilan baham ko'ring: bir tomondan, bu o'zaro hissiy qo'llab-quvvatlashni ta'minlaydi, boshqa tomondan, muloqot qilishda taxminlar yoki sezgilarga emas, balki aniq ma'lumotlarga tayanishga imkon beradi. Ba'zi tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, baxtsiz turmush o'rtoqlar bir-birlarini noto'g'ri tushunishadi, nikoh ittifoqi gullab-yashnagan odamlarga qaraganda. Agar o'z his-tuyg'ularingizni ochiq ifoda etishni qulay his qilmasangiz, har kuni mashq qilishni boshlang. Doimiy ravishda boshqa odamning yonida yashash muqarrar ravishda kelishmovchiliklar, g'azab va nizolarning to'planishiga olib keladi. Ko'p odamlar bu ko'rinishlarga shunchaki e'tibor bermaslik va salbiy his-tuyg'ularini unutish orqali qarshilik ko'rsatishga harakat qilishadi. Bunday strategiya juda aqlsiz va hech bo'lmaganda foydasiz. Darhaqiqat, muammoga e'tibor bermaslik ichki norozilikni oshiradi, bu bir muncha vaqt o'tgach, g'azab yoki isteriya uyg'unligida paydo bo'ladi. Badavlat turmush o'rtoqlar o'zaro kelishmovchiliklarni nizo sabablari haqida halol va ochiq suhbat orqali hal qilishga moyil bo'lib, birgalikda murosaga kelish yoki vaziyatdan chiqish yo'lini izlaydilar. Bunday suhbatlar alohida e'tibor va mehnat talab qiladigan sohalarni ochishga yordam beradi, oiladagi munosabatlarni yanada mustahkam va chuqurroq qiladi. Muloqotdagi qiyinchiliklar ko'pincha norozilik, janjal va o'zaro norozilikka olib keladi. Rivojlanayotgan kelishmovchiliklarni muvaffaqiyatli bartaraf etish uchun er-xotinlar o'zlarining xatti-harakatlarini qanday tuzatishni o'rganishlari kerak. Sizni muntazam ravishda ta'qib qiladigan qiyinchiliklarga alohida e'tibor bering. G'azab, qichqiriq va o'zaro haqorat bo'lmagan oilalar deyarli yo'q. Vaqti-vaqti bilan sodir bo'ladigan bunday janjallar psixologik yengillikni keltirib chiqaradi va to'siq bo'lib qolgan munozarali masalada har bir er-xotinning pozitsiyasini ochib beradi. Ular odamlarni bir muncha vaqt tinchlantirishga va hatto ba'zida ziddiyatli vaziyatni hal qilishga qodir, ammo ular muloqotdagi qiyinchiliklarni engishning samarali va eng yaxshi usuli emas. Muammoni hal qilishning ijobiy usullarini qo'llashni boshlaganingizdan so'ng, ular kelishmovchiliklar tufayli oilaviy janjallarga qaraganda ancha samaraliroq va kamroq asabiylashayotganini tezda ko'rasiz. Agar oilangizda vaqti-vaqti bilan janjal va shov-shuvli tortishuvlar ro'y bersa, kelishmovchiliklarni tahlil qilishga bag'ishlangan haftada bir marta oilaviy kengashlarni o'tkazishni qoidaga aylantiring. Ularda oilaning har bir a'zosi o'z his-tuyg'ulari haqida gapirishlari, oilaviy ishlarni amalga oshirish bo'yicha turli nuqtai nazarlarni muhokama qilishlari, o'zlarida salbiy xulq-atvor shakllarini aniqlashlari va (bu juda muhim!) paydo bo'layotgan taraqqiyotni qayd etishlari mumkin. Har bir oilaning hayotida turmush o'rtoqlar hazilsiz va sodir bo'layotgan voqealarga xotirjam munosabatda bo'lish qobiliyatiga ega bo'lmagan holatlar mavjud. Sizning nikohingiz faqat muammolar va qayg'ulardan iboratmi? O'zingizning sherigingizning odatiy ko'k yoki yomon kayfiyatini uning fe'l-atvorining dahshatli va chidab bo'lmas xususiyati sifatida qabul qilmaslikka harakat qiling - bu zerikarli, lekin tez orada o'tib ketadi. Ba'zi narsalarga rozi bo'lishingiz mumkin, ba'zi narsalarga rozi bo'lmaysiz, lekin har qanday holatda ham, oilaviy hayotning afzalliklarini qadrlash va ulardan foydalanish uchun kelishmovchilik va kelishmovchiliklarga dosh berishga arziydi. Turmush o'rtog'ingizdan yoki sherigingizdan nafratlanishingiz haqidagi buzg'unchi fikrlardan saqlaning va ular paydo bo'lganda, ularni yanada konstruktiv tasdiqlar bilan almashtiring. Bir-biringizni kechirish qobiliyati baxtli nikohning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Kechirim taranglikni engillashtiradi, o'tkir burchaklarni tekislaydi, og'riq va xafagarchilikni yumshatadi. Bir paytlar qilgan huquqbuzarligingiz uchun sevganingizga nisbatan nafratlanmang va hech qanday holatda turmush o'rtog'ingiz bilan oilaviy nizolarni muhokama qilayotganda buni eslamang. Og'ir o'tmishni o'ylamay yashagan odam bugunining og'irini yengil qiladi. Baxtli turmush o'rtoqlar bir-biriga teng darajada ta'sir qiladi. Ularning har biri ikkalasiga tegishli bo'lgan barcha muhim masalalar bo'yicha bir-biri bilan maslahatlashadi va o'z ta'sirini umuman nikoh ittifoqiga ham, birgalikdagi hayotning alohida sohalariga ham his qiladi. Biroq, ko'plab juftliklar an'anaviy vaziyatda o'zlarini ko'proq uyda his qilishadi, bu erda erkak dominant rol o'ynaydi va ayol o'zining yakuniy qarorlariga bo'ysunadi. Agar sezgir va g'amxo'r er har doim xotinining fikrlari va his-tuyg'ularini hisobga olsa, munosabatlarning bunday modeli juda maqbul bo'lishi mumkin. Ammo har qanday holatda, bir kishining irodasi va qarorlari boshqasidan ustun bo'lganda, ularning ittifoqiga potentsial tahdid mavjud, chunki itoatkor sherikning manfaatlarini to'liq hisobga olish qiyin. Har bir turmush o'rtog'ining o'z qiziqishlari va sevimli mashg'ulotlari, do'stlari doirasi bo'lishi kerak; ba'zan birga, bolalarsiz vaqt o'tkazish ham bir xil darajada muhimdir. Alohida sevimli mashg'ulotlar va ishlarning mavjudligi, bir tomondan, mustaqillik, boshqa tomondan, sherikning qiziqishlar dunyosini boyitish imkoniyatini beradi. Nima uchun turmush o'rtog'ingizning do'stlari bilan salomlashish kerakligini hech o'ylab ko'rganmisiz? Ularning siz tomondan rad etilishi sizga yaqin odam hayotining muhim qismini e'tiborsiz qoldirishni anglatadi. Axir, do'stlar unga nafaqat hissiy yordam berishadi, balki ular bilan muloqot qilishda o'z shaxsiyatini to'liq ifodalash imkonini beradi. Agar siz o'zingizni yolg'iz his qilsangiz, unda siz shunchaki yangi qiziqishlar, ishlar, tanishlar olishingiz kerak bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bu tuyg'u oilaviy munosabatlarda sizda muloqot, e'tibor, mehr, umumiy faoliyat va sevimli mashg'ulotlaringiz yo'qligi haqida signal bo'lishi mumkin. Ushbu kitobning tegishli boblari ushbu muammolarni engishingizga yordam beradi. Ba'zan sherigingizning do'stlariga yoki uning manfaatlariga nisbatan haddan tashqari hasad qilish, ko'pincha asossiz sherikni yo'qotishdan ongsiz qo'rquvdan boshqa narsa emas. Bunga boshqa tomondan qarang, masalan: “Xavotir olmang! U hech qachon meni aldamagan va men xotinimni erkinligidan mahrum qilishni xohlamayman. Unga shaxsiy vaqt kerak, bu bizning ittifoqimizni mustahkamlaydi. Turmush o'rtoqlardan biri o'z ishlari bilan band bo'lsa yoki do'stlariga ko'p vaqt ajratsa, ikkinchisi vaqtni behuda sarflamasligi, shuningdek, o'zi uchun qiziqarli mashg'ulot topishi, eski do'stlar topishi yoki yangi do'stlar orttirishi kerak. Nikohda baxtli bo'lishingiz uchun halol, ishonchli bo'ling va oila uchun mas'uliyatni hech qachon unutmang. Sizning harakatlaringizning bevosita va uzoq muddatli oqibatlari sog'lom fikrga bo'ysunishi kerak. Hech qachon sherigingizni sobiq turmush o'rtoqlaringiz, sevishganlaringiz, yaqin tanishlaringiz bilan solishtirmasligingiz kerak, ayniqsa bu taqqoslash uning foydasiga bo'lmasa. Oila a'zolaringizni omma oldida tanqid qilishdan saqlaning, aksincha, u haqida boshqalarga imkon qadar yaxshi gapiring - u bilan faxrlanishga haqqingiz yo'qmi? Ko'pincha turmush o'rtoqlardan birining yoki ikkalasining shaxsiy muammolari nikoh ittifoqiga tahdid solishi mumkin. Misol uchun, er yoki xotinning uzoq muddatli yomon kayfiyati doimiy ravishda oilaviy uyg'unlikni buzishi mumkin va tez-tez tushkunlik holatlari birgalikda hayotni bir qator zerikarli va monoton kunlarga aylantirishi mumkin. Shaxsiy muammolar ustida ishlash deyarli har doim oilaviy munosabatlarni yaxshilaydi. Ba'zida odamlar biron bir nizoni o'z vaqtida to'liq hal qila olmagani uchun ma'lum harakatlarni, xatti-harakatlarni takrorlaydilar, muayyan his-tuyg'ularni qayta boshdan kechiradilar. Nikoh munosabatlaridagi nizolarning muhim qismi er va xotinning oilalaridagi tarbiya an'analari va odatlarining farqidan kelib chiqadi. Misol uchun, bu oilalar turli dinlarga e'tiqod qilishi mumkin, ular turli xil his-tuyg'ularni ifodalashlari (yoki umuman bildirmasliklari), bir-biri bilan muloqot qilishlari va qarorlar qabul qilishlari mumkin. Er va xotinning ta'sir doiralari, rahbar va bo'ysunuvchi rollarining taqsimlanishi, erkinlik va qaramlik darajalari, er va xotinning har biri uchun oilaviy va tashqi manfaatlar nisbati va boshqalar bo'yicha qarashlar farq qilishi mumkin. Ushbu farqlar oila ichidagi munosabatlarga qanday ta'sir qilishini oddiy tushunish sizni ziddiyatli vaziyatlarda kamroq kategoriyali va boshqa nuqtai nazarga ko'proq moyil bo'ladi. Albatta, bunday nizolarni faqat muayyan muloqot va muammolarni hal qilish qobiliyatlari bilan hal qilish mumkin. Aksariyat er-xotinlarda sheriklar bir-biridan va umuman nikohdan norozilikni boshdan kechiradigan davrlar bor. Bunday pessimistik his-tuyg'ular juda normaldir. Shu bilan birga, o'zingizni qalbingizda "avvalgi sevgi ketdi, hammasi tugadi" deb ishontirmasligingiz kerak. Ko'p odamlar yaqin munosabatlarning boshida ularga ega bo'lgan qizg'in, ideallashtirilgan muhabbatni sevgi bilan aniqlaydilar. Afsuski, bunday tuyg'u, qoida tariqasida, taqdirning muqarrar zarbalari va birgalikdagi hayot qiyinchiliklari ostida muqarrar ravishda yo'qoladi, ayniqsa er-xotin o'zaro nozik his-tuyg'ularni saqlashga e'tibor bermasalar. Ha, ba'zida er-xotinlar endi bir-birlarini sevmasliklari yoki hatto chinakam nafratlanishlari kabi ko'rinishi mumkin. Ammo esda tutingki, bizning dunyomizda "sevgi" so'zi ko'p narsalarni - sevgining turli xil soyalarini, erkalashlarni, jinsiy munosabatlarni, qalblarning qarindoshligini va hatto ... hasadning namoyon bo'lishini va hokazolarni ifodalash uchun ishlatiladi. Xuddi shunday, "nafrat" ko'pincha g'azab orqali nomukammal sevgimizning namoyonidir. Har qanday er-xotin qiyin nikohni saqlab qolishi mumkin, agar ikkala sherik ham o'zgarish uchun etarli kuch sarflasa. Bundan tashqari, inqirozni muvaffaqiyatli yengib o'tgan nikoh ittifoqlari, ularni birlashtirgan sevgi kuch sinovidan o'tganini bilishda yanada mustahkamlanadi. Qiyin davrni boshdan kechirgan turmush o'rtoqlar xatoga yo'l qo'yadigan odamlar sifatida bir-birlarini chuqurroq idrok etishadi. Psixologlar ko'pincha odamlarni muloqotning ijobiy tomonlarini rivojlantirishga yo'naltirish orqali nikoh hayotini normallashtirishga yordam beradi. Yillar davomida bir-biriga bo'lgan muhabbat va muloyimlikni saqlashga yordam beradigan xulq-atvor tamoyillari o'zaro qo'llab-quvvatlash va yordam, minnatdorchilik izhorlari, tez-tez samimiy iltifotlar, mehr-muhabbatning namoyon bo'lishi, turmush o'rtog'ining kundalik hayotiga samimiy qiziqish va boshqalardir. Yaxshiyamki, mehribonlik va sezgirlik deyarli har doim boshqa odam bilan rezonanslashadi. Sizning sherigingizga qanday munosabatda bo'lishingiz ko'p jihatdan u sizga qanday munosabatda bo'lishini belgilaydi. Agar sizda yuqorida sanab o'tilgan xatti-harakatlaringiz bo'lmasa, bir yoki ikkitadan boshlab, asta-sekin ko'proq qo'shib, ularga o'zingizni ko'niktirishga harakat qiling. Avvaliga bu harakatlar majburiy, g'ayritabiiy va hatto xudbin bo'lib tuyulishi mumkin. Biroq, xatti-harakatni o'zgartirish muayyan his-tuyg'ularni o'zgartirishning eng tez va eng oson usuli hisoblanadi. Agar yangi xulq-atvor bilan tajriba bir necha hafta davom ettirilsa, juda tez orada ko'p narsalar mutlaqo tabiiy va tabiiy ravishda o'zgara boshlagani va nikoh munosabatlari haqiqatan ham uyg'unlashgani ma'lum bo'ladi. O'zaro muloqot qilish va muammolarni hal qilish texnikasi ustida ishlang, g'azabingizni samarali boshqarishga intiling; turmush o'rtog'ingiz va umuman nikoh haqida faqat yaxshi narsalarni o'ylashga odatlaning. Turmush o'rtog'ingizning xulq-atvorida ijobiy o'zgarishlarni ko'rsangiz, unga buni sezganingizni va qadrlaganingizni bildiring, e'tibor, maqtov, minnatdorchilik va mehrni kamaytirmang - bunday fikr-mulohaza munosabatlaringizdagi taraqqiyotni mustahkamlaydi. Agar faqat bitta sherik nikoh ittifoqini yaxshilash uchun ishlayotgan bo'lsa ham, u mavjud munosabatlarga yangi fazilatlarni kiritish, muloqotdagi salbiy ko'rinishlarni bartaraf etish, nizolarni hal qilishni o'rganish va g'azabni nazorat qilish orqali sezilarli muvaffaqiyatlarga erishishi mumkin. Yodda tutingki, muloyim so'rovlar va xotirjam ishonch g'azabdan ko'ra ko'proq narsani beradi. Achchiqlanishning namoyon bo'lishi odatda faqat tikanlar almashinuviga, o'zaro haqoratlarga va g'azablanishga olib keladi, bu sizning turmush o'rtog'ingizning nomaqbul xatti-harakatlarini kuchaytiradi. Sizning sherikingizning muntazam salbiy harakatlari uchun qat'iy oqibatlarni aniqlash juda foydali. Misol uchun, agar er o'z xotinini omma oldida haqorat qilsa yoki, aytaylik, uyga mast holda kelsa, u ertasi kunini uydan uzoqda, do'sti yoki ota-onasi bilan birga o'tkazishi mumkin. Biroq, ijobiy muloqotni rivojlantirish, kelishuvlar tuzish, xatti-harakatlardagi o'zgarishlar uchun mukofotlash va boshqalar kabi konstruktiv usullardan foydalanish yaxshiroqdir. Salbiy choralarni qo'llash faqat oxirgi chora sifatida mumkin, chunki ular oilaning mustahkamligiga jiddiy ta'sir qilishi mumkin. Shunday qilib, uzoq vaqt davomida yaqinlikdan voz kechib, turmush o'rtog'ini "jazolash" orqali xotin uni zinoga undashi mumkin. Ba'zi muammolar borki, ularni tuzatish juda qiyin bo'lib, siz ularga qaramay baxtli bo'lishni o'rganishingiz kerak (agar siz, albatta, ajralishni afzal ko'rmasangiz). Alkogolizmning turmush o'rtoqlari ko'pincha bu holatda bo'lishadi. Hech kim hissiy yoki jismoniy tahqirlashga dosh berishga majbur emas. Oilaviy munosabatlarning rivojlanishi ko'p jihatdan oila a'zolarining munosabatlaridagi muammolarning mavjudligi va murakkabligi, ularni hal qilish qobiliyati bilan belgilanadi. Oilani yaratishda va uning uzoq yo'lining boshida, yoshlarga endi ularning butun hayoti quvonchli va g'amxo'rliksiz bo'lib tuyuladi. Ular o'ylamaydilar oilaviy munosabatlardagi muammolar juda tez orada keladi. Shubhasiz oila baxt manbaidir, lekin kundalik qiyinchiliklar, turli manfaatlar to'qnashuvi, oila a'zolari o'rtasidagi murakkab munosabatlar, odamlarning murosaga kela olmasliklari nizolar, janjallar, umidsizliklarga olib keladi. Hayotda turli hodisalar ro'y beradi: quvonchli va qayg'uli, yaqin odamlar rozi bo'lishi va xafa bo'lishi, orzu qilishi va rad qilishi, aldashi va kechirishi, sevgi va nafratlanishi mumkin. Bularning barchasi oiladagi munosabatlarda o'z izini qoldiradi. Oilaviy nizolar inson mavjudligining ajralmas qismidir. Etarli vaqt davomida yashagan, kelishmovchiliklar bo'lmagan va biron bir masalada nizo bo'lmagan oilani topishingiz dargumon.

6.MAVZU:Oila qurishdan avvalgi davrning о‘ziga xos xususiyatlari

Oila qon-qarindoshlik, qarindoshchilik (nikoh orqali) yoki birga istiqomat qilish orqali bogʻlangan odamlardan iborat ijtimoiy guruhdir. Koʻp jamiyatlarda oila bolalar ijtimoiylashuvi uchun asosiy institut vazifasini oʻtaydi. Antropologlar oilalarni matrilokal (ona va uning bolalari), er-xotin (bolalari boʻlsa, nuklear oila deyiladi) va qon-qarindosh (nuklear oila va qaynata-qaynana birga yashovchi) tiplarga ajratishadi.
Oila — nikoh yoki tugʻishganlikka asoslangan kichik guruh. Uning aʼzolari roʻzgʻorining birligi, oʻzaro yordami va maʼnaviy masʼuliyati bilan bir-biriga bogʻlangan. Oilaning eng muhim ijtimoiy vazifalari — inson zotini davom ettirishdan, bolalarni tarbiyalashdan, oila aʼzolarining turmush sharoitini va boʻsh vaqtini samarali uyushtirishdan iboratdir. Oilaviy munosabatlar nisbatan mustaqil hodisa sanalsa-da, jamiyatdagi mavjud ijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviy munosabatlar bilan belgilanadi va ular taʼsirida oʻzgarib boradi. Shunga muvofiq, har bir jamiyat oʻzgarib mos oila tipini, oilaviy munosabatlarni oʻrnatadi.
Oila jamiyat tarixida azaldan mavjud boʻlmagan. Ibtidoiy jamoa tuzumining birinchi bosqichida, kishilar toʻda-toʻda boʻlib yashayotgan davrda jinslar orasidagi munosabatlar muayyan tartib-qoidaga ega boʻlmay, toʻdadagi barcha erkaklar va ayollar bir-birlariga umumiy er-xotin hisoblangan. Tarixiy taraqqiyot jarayonida jinsiy munosabatlar asta-sekin muayyan tartibga solina boshlandi. Dastlab ota-ona bilan farzandlar, soʻngra aka-uka va opa-singillar orasidagi jinsiy munosabatlar taqiqlanib, guruhli oila paydo boʻlgan, lekin bu oilalarda hali er-xotin nikohi barqaror alohida xoʻjalikka ega boʻlmagan. Bu davrda tabiiy omil oʻz vazifasini tugalladi, yaʼni jinsiy munosabatlar doirasidan qon-qarindoshlar istisno qilindi, jinsiy munosabatlar faqat bir erkak va bir ayol munosabatiga aylandi (yana qarang: Patriarxal oila, Poliandriya, Poligamiya, Poliginiya).
Ijtimoiy ishlab chiqarish — chorvachilik va dehqonchilikning rivojlanishi bilan erkaklar mehnatining qadri oshdi, mahsulot ishlab chiqarishda ulushi ortdi, binobarin, ularning ijtimoiy mavqei ham tubdan oʻzgardi. Mavjud qoida tartiblar — farzandlarning onagagina tegishli boʻlishi, ona mulkiga merosxoʻr sanalishi erkaklarning yangi mavqeiga zid kelib qoldi. Natijada ota huquqiga asoslangan patriarxal oila vujudga keldi. Shunday qilib, hozirgi individual oilaning oʻtmishdoshi — monogam oila vujudga kelgan (qarang: Monogamiya).
Oila xalqning, jamiyatning hayoti, turmushiga oid urf-odatlarni oʻzida sinovdan oʻtkazadi. Yaxshilarini oʻz bagʻrida asrab-avaylab kelajak avlodlarga yetkazadi. Oila oʻz farzandlarini tarbiyalab, ularga umuminsoniy qadriyatlarni singdirish bilan ularga boshlangʻich ijtimoiy yoʻnalish beradi. Oʻz farzandlarini katta oqimga — jamiyatga qoʻshish bilan esa oila jamiyat yoʻnalishi, iqtisodiyoti, madaniyati va maʼrifatini ham belgilashga oʻz taʼsirini koʻrsatadi. Shuning uchun ham Sharqda oila qadim-qadimdan muqaddas qoʻrgʻon hisoblanib kelingan. Xususan, oʻzbek oilalarining serildizlik, serbutoqlik xususiyatlari hozir ham saqlanib turibdi. Oʻzbeklarda oilalarning muayyan turmush tarzi shakllanib hayotiy tajriba orttirib borishi, tejamli va sarishta roʻzgʻor tutishi, farzandlarni odobli, maʼnaviy yetuk boʻlib kamol topishida keksalar, ota-onaning roli katta. oʻzbek oilalari oʻzlarining mustahkamligi, saranjom-sarishtaligi, bolajonligi, qarindosh-qondoshlik rishtalarini hurmat qilishi, mehr-oqibatli va boshqa qadriyatlari bilan ajralib turadi (qarang Oila tarbiyasi).
Oʻzbekistonning davlat mustaqilligi tufayli xalqimizning azaliy milliy urf-odat va marosimlari qaytadan tiklana boshlandi, bu udumlar oilani mustahkamlashda muhim oʻrin egallaydi. Oʻzbekiston hukumati oila masalalariga davlat siyosati darajasida bajarilishi lozim boʻlgan ustuvor vazifa sifatida qaraydi. Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasiga ko'ra, oila jamiyatning asosiy boʻgʻini hisoblanadi, u jamiyat hamda davlat tomonidan muhofazada boʻlish huquqiga ega. Onalik va bolalikni muhofaza qilish boʻyicha boshqa qonuniy hujjatlar ham qabul qilinib, amaliy tadbirlar belgilangan. Jumladan, "Kam taʼminlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilish choralari toʻgʻrisida" 1994-yil 22-avgustda farmon chiqarilib, muhtoj oilalarga moddiy va maʼnaviy yordam berishning koʻlami kengaytirildi. Oilani jamiyatning ravnaq topilishidash tutgan oʻrni va ishtirokini yanada oshirish, oilalarning huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy, maʼnaviy-axloqiy manfaatlarini va farovonligini yaxshilashni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashni kuchaytirish hamda izchil taʼminlash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti 1998-yilni "Oila yili" deb eʼlon qildi. Shunga asosan, oila manfaatlarini taʼminlash borasidaamalga oshiriladigan tadbirlar toʻgʻrisida davlat dasturi ishlab chiqildi. Oʻzbekiston Respublikasi Xotin-qizlar qoʻmitasi huzurida Respublika "Oila" ilmiy-amaliy markazi tashkil etildi. Oilaviy hayot masalalarini huquqiy tartibga solishga bagʻishlangan Oʻzbekiston Respublikasining Oila kodeksi qabul qilingan.

7:MAVZU:Ota-onalik ustanovkalari va tarbiya shakllari

Ш
Шундай қилиб, ижтимоий тарбиянинг дастлабки ўчоғи оила бўлиб, айнан ота ва она дастлабки ижтимоий кўникмаларни бола онгига сингдирувчи, унинг иродасини чарҳловчи инсонлардир. Оилавий муносабатлар болани нақақат шахс сифатида ўзлигини англаш, балки ўзини у ёеки бу жинс вакили сифатида идрок этиш ва шахсий фазилатларини такомиллаштиришга ҳам ёрдам беради. Бизнинг кузатишларимиз шуни исботладики, оиланинг тўлиқ бўлиши, яъни, унда ҳам ота, ҳам онанинг тинчлик-тотувликда яшашлари ва унда нормал инсоний муносабатлар, соғлом маънавий муҳитнинг мавжудлиги боланинг ҳар томонлама яхши ривожланиши, соғлом, ақлли, кучли ирода соҳиби бўлиб етишига имкон беради. Болага ҳам отанинг ҳам онанинг бўлишининг зарурати шу билан изоҳланадики, масалан, қиз бола онаси ва унинг оилада ўзини тутишига қараб, ўзини аёллар жинсига тааллуқли эканлигини англашдан ташқари, келажакда қандай она бўлишини тасаввур қилса, отасига, унинг онасига бўлган муносабатига қараб, ўзини келажакда оила қурганда қандай оила соҳибаси бўлиши лозимлигини англаб боради. Худди шундай, ўғил бола онасининг фазилатлари, оиладаги тутими ва отасига муносабатини идрок қилиб борар экан, келажакда қандай қиз билан турмуш қуриш мумкинлиги, танлайдиган қизи қандай сифатлар соҳибаси бўлиши лозимлигини билиб борса, отаси ва унинг оилада мавқеига қараб, ўзини эркак сифатида келажакда тасаввур қилиш билан биргаликда турмуш ўртоғига қандай муносабатда бўлиш лозимлиги тўғрисида билим ва тасаввурларини орттириб боради. Бу психологик қонуният бўлиб, шахснинг оиладаги шахсий ва жинсий социализациясининг етакчи тамойили ҳисобланади. Шу боис ҳам боланинг том маънода яхши тарбия олиб, жамиятда ва оилавий муносабатларда муносиб мавқега эга бўлиши учун оила муҳити соғлом, барқарор, эр ва хотин бир-бирларига ғамхўр, меҳрли в асадоқатли бўлишлари ўта муҳимдир.
Демак, оила боланинг ижтимоий муносабатларга тайёр бўлишида муҳим аҳамият касб этган педагогик муҳитдир. Шу боис ҳам олимлар оиланинг энг муҳим ва дастлабки вазифаларидан ҳам бирини тарбияловчи функция эканлигини доимо эътироф этадилар.
Оилавий социализация жараёнини бир томонлама, яъни, фарзандлар тарбиясидаги роли билан чеклаш тўғри бўлмайди. Чунки айниқса, ёш оилада никоҳдан сўнг эр ва хотин бошқа оила аъзолари жамиятида хоҳласа-хоҳламаса ўз-ўзидан тарбияланиб, характер хислатларини ўзгартириб борадилар. Масалан, илгари тортинчоқ, уятчан, иккиланувчан йигит, уйлангач, турмуш ўртоғи нигоҳида обрўси меҳр-муҳаббат туфайли ошган сари, ўзида куч-қудратни, иродани сезиб, дадил, фаол, ўзига нисбатан ижобий фикрли, ақлли, босиқ бўлиб бориши табиий. Келинчак ҳам янги хонадон шароитига кўникиб борган сари, унинг анъаналарини муваффақият билан ўзлаштириб борган сари, турмуш ўртоғининг меҳрли муҳаббати, қайннона ва қайнотанинг ғамхўрлиги, эътиборлилиги оқибатида янада иффатли, сермулоҳазали, зийрак ва фаросатли бўлиб, ўзидаги илгари мавжуд айрим салбий характер сифатларидан қутулиши ҳам мумкин. Бу – эр ва хотин учун оила муҳитининг янги босқичдаги ижтимоийлашув маскани сифатидаги ўрнини исботлайди.
Лекин айрим оилаларда эр ва хотин ўртасида самимий, илиқ муносабатларнинг йўқлиги, ташқи томондан номига оила қурганликлари, маънан эса бир-бирларига нисбатан беганодай қолганликлари боис бу ерда ўзаро муносабатлар ҳамиша таранг, юзаки бўлиб боради. Табиий, бундай муносабатлар нафат уларнинг ўзига балки уларни ўраб турган бошқа қариндошлар, айниқса, фарзандларга фақат салбий таъсир этади , ёшларнинг ижтимоийлашув жараёнига тўғаноқ бўлиши ҳам мумкин. “Кўча болалари”, “тарбияси оғир болалар”, вояга етмай туриб жиноятга қўл урган ўсмирлар аксарият ҳолатларда айнан шундай оилавий муҳитнинг қурбонлари ҳисоблаанди.
Шу ўринда таъкидлаш жоизки, боланинг ижтимоийлашуви жараёнида мактабгача тарбия масканлари, мактабнинг роли ва аҳамияти ҳам бор. Лекин улардаги таълим-тарбия жараёнининг самарадорлиги энг аввало, оилавий тарбияга боғлиқ эканлигини, “Қуш уясида кўрганини қилади” мақолининг моҳиятини ҳамма билади. Махсус тарбия масканлари олдида оиладаги ижтимоийлшаувнинг афзаллиги шундаки, оиладаги барча ўзрао муносабатлар табиий муҳитда, иносний муносабатлар тамойилига асосланиб амалга оширилади. Қолаверса, ўртача Ўзбекистондаги оилаларда 3-4 нафардан фарзанд бўлса, икки ота ва она учун уларга етарли эътибор бериш учун имконият кенгроқ, мактаб ёки боғчада эса гуруҳлардаги болалар сони кўп ва таълим-тарбия жараёни махсус дастурлар ва аниқ режим асосида амалга оширилгани учун болаларнинг бир текисда ривожланиши ва камол топиши учун етарли бўлмайди. Демак, оилавий социализациянинг самарадорлиги оила билан бошқа тарбия масканлари ўртасида ўрнатилган ҳамкорлкидаги уйғунликка бевосита боғлиқ.
8.Мавзу: Oila psixoterapiyasi asoslari
Psixoterapiya (psixo... va terapiya) — ruhiy kasal bemorlarni davolash maqsadida soʻz, xushmuomala bilan hamda qulay sharoit yaratish orqali ular ongiga psixik taʼsir etish. Umu-miy va xususiy (yoki maxsus) P. farqlanadi. Umumiy P. bu vrachning bemor bilan boʻlgan muloqotlari jarayoni, bunda turli ruxiy taʼsirotlar bemor shaxsiga, uning tuzalishiga ishonch hosil qilish, uni tinchlantirishga tibbiy xodimlarning (vrachlar) notoʻgʻri hara-katlari tufayli paydo boʻladigan holatlarni (yatrogeniya) oldini olishga qara-tiladi. Bu barcha davolash choralari ichida yordamchi tadbir hisoblanadi.
Xususiy P.ning tushuntirish, suhbat oʻtkazish, ishontirish (bedorlik va gipnoz holatlarida), oʻz-oʻzini ishontirish (autogen mashq) va boshqa xillari bor. P.da asosiy qurol soʻz hisoblanadi. Soʻzning qudrati, uning shifobaxsh taʼsiri qadim zamonlardan maʼlum. I. P. Pavlov soʻzning oliy nerv faoliya-tida qudratli qoʻzgʻatuvchi taʼsir eka-nini ilmiy jihatdan asoslab berdi. Gipnoz vaqtida psixoterapevtning soʻzi bosh miya poʻstloq qismining maʼlum bir yerida kuchli qoʻzgʻalish oʻchogʻini vujudga keltiradi va bu turlicha ifodalangan tormozlanish holatiga olib keladi. Bemor bilan vrach oʻrtasida olib boriladigan tushuntirish suhba-ti P.ning yetakchi usuli boʻlib u toʻgʻri olib borilganda har qanday bemor ham tinchlanadi, ham dardi yengillashadi. Ishontirish usuli eng keng tarqalgan. Muhimi bemorni ishontirish, suh-bat oqilona va mulohaza bilan olib borilishi lozim. Tushuntirish va ishontirish, odatda, birgalikda olib boriladi. Bunda vrach bilan bemor oʻrtasida oʻrnatilgan munosabat muhim oʻrin tu-tadi. Taʼsir qilish va oʻz-oʻziga taʼsir etish P.ning muhim usullaridan hisoblanadi. Bedorlik holatida taʼsir etishdan maqsad u yoki bu kasallik holatini bartaraf etishgina emas, balki bemorni bu holatdan tuzalib ketishiga ishontirish va bunda oʻz organizmining kuchiga ishonchini mustahkamlashdan iborat. Ayrim psixoterapevtlar ruhiy taʼsir etishni uxlatadigan vositalar (dorilar)dan foydalanib ba-jaradilar. Gipnoz P.ning koʻp qoʻlla-nadigan usulidir.
Psixologiyadagi klassik yondashuv to'g'ridan-to'g'ri mijoz bilan ishlashni o'z ichiga oladi. Nisbatan yangi maktab-tizim oilasi psixoterapiyasi butun oilaga ta'sir ko'rsatadi va bu bizni shaxslararo munosabatlarni va munosabatlarni ko'rib chiqishga imkon beradi. Ushbu turdagi terapiya AQSh, Finlyandiya, Italiya, Polsha, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shveytsariya va Avstriyada ilmiy jihatdan tan olingan. Nemis tilida so'zlashadigan mamlakatlarda eng keng tarqalgan qabul qilinadigan dastur - bu oilaviy muhitning tizimli tuzilishi, bu kabi psixoterapiya M. Varga, G. Weber va I. Shparrer tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.
Tizimli oilaviy psixoterapiya printsiplari
Oila psixoterapiyasi quyidagi asosiy printsiplarga asoslanadi
Haqiqiylik. Odatda muammolar bilan shug'ullanishganda odamlar lineer mantiqdan foydalanadilar, ammo oiladagi hamma narsa dumaloq mantiqqa muvofiq bo'ladi. Voqealar doirasidagi sabablarni ko'rishni o'rganish oson emas, lekin terapevt buni amalga oshirishni o'rganganidan so'ng, uning harakat qilish usullarini tanlash vazifasi ancha soddalashtirilgan.
Neytrallik. Terapevtga samarali ta'sir ko'rsatish uchun neytral pozitsiyani egallashi va barcha oila a'zolari bilan teng ravishda xayrixoh bo'lish, har bir insonni tushunish va eshitishga imkon berish kerak.
Hipotetik. Mutaxassis va uning oilasi o'rtasidagi aloqaning maqsadi oilaviy muammolarning ma'nosi haqida gipotezasini sinab ko'rishdir. Gipotezaga muvofiq, psixoterapevarning kommunikatsiya strategiyasi qurilgan.
Tizimli oilaviy psixoterapiyaga kirish A. Varga
Ushbu usulning mahalliy ommalashtiruvchilari orasida A. Varga va uning tizimli oilaviy psixoterapiyasi haqidagi kitoblari keng tarqalgan. Uning asarlarida u oilaning tuzilishiga, uning rivojlanish bosqichlariga qaraydi, misollarni namoyish qiladi va rus oilasining hayot aylanish jarayonini tahlil qiladi, bu juda muhim, chunki mentalitetni chegirib bo'lmaydi. Shuningdek, adabiyotda oilaviy tizimning xususiyatlari o'rganilib, ular bilishmasdan, shaxslararo munosabatlarni baholash mumkin emas. 
Ko'pchilik psixoterapiya so'zini eshitishganda, ular darhol divanda yotadigan bemorni terapevtning yonidagi stulda o'tirgan sariq daftarni o'ylab o'tirganda tasavvur qilishadi. Psixoterapiyada ishlatiladigan turli texnika va amaliyotlar mavjud. Har bir vaziyatda qo'llaniladigan aniq usul har xil omillarga, shu jumladan terapevtning o'qitish va malakasiga, mijozning afzalliklariga va mijozning mavjud muammosining aniq xususiyatiga qarab o'zgarishi mumkin.
Psixoterapiyaga oid asosiy yondashuvlardan ba'zilari quyidagilardir:
Psikanalitik Terapiya : Psixoterapiya turli xil shakllarda qadimgi yunonlarning vaqtlari qadar qo'llanilganda, Sigmund Freyd bemorlar bilan ishlash uchun nutq terapiyasidan foydalanishni boshlaganda, rasmiy ravishda boshlandi.
Freyd tomonidan keng qo'llaniladigan ba'zi texnikalar transference, tush tushunchasi va erkin aloqalar tahlilini o'z ichiga olgan. Bu psixoanalitik yondashuv behushlikka ta'sir qilishi mumkin bo'lgan ongsiz fikrlarni, his-tuyg'ularni va xotiralarni qidirish uchun bemorning fikrlarini va o'tmishdagi tajribalarini tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Behavioral terapiya : Yigirmanchi asrning boshida xatti-harakatlar yanada mashhur bo'lgan maktabga aylanganda, har xil turdagi konditsioneriya usullari psixoterapiyada muhim rol o'ynamoqda. Behaviorizm bir paytlar bo'lgani kabi hukmron bo'lmasligi mumkin bo'lsa-da, bugungi kunda ko'p usullari bugungi kunda juda mashhur. Behavioral terapiya odatda mijozlarga muammoli xatti-harakatlarni o'zgartirishga yordam berish uchun klassik konditsionerlik , operativ shamollatish va ijtimoiy o'rganishni qo'llaydi.

Gumanitar terapiya: 1950 yillardan boshlab, insoniy psixologiya deb nomlanadigan fikr maktabi psixoterapiyaga ta'sir qila boshladi. Gumanist psixolog Karl R. Rogers mijoz-markazlashgan terapiya deb ataladigan yondashuvni ishlab chiqdi va terapevtga mijozga so'zsiz ijobiy munosabat ko'rsatdi.

Bugungi kunda bu yondashuvning aspektlari keng qo'llanilmoqda. Psixoterapiyaga insonparvarlik yondashuvi odamlarga ularning salohiyatini oshirishga yordam berishga qaratilgan. Bunday yondashuvlar o'z-o'zini kashf qilish, erkin iroda va o'z-o'zini anglashning ahamiyatiga urg'u beradi.
Kognitif Terapiya: 1960 yillarning kognitiv inqilobi psixoterapiya psixoterapiya amaliyotiga katta ta'sir ko'rsatdi, chunki psixologlar inson fikrlash jarayonlarining xatti-harakatlarga va faoliyat yuritishiga qanday ta'sir ko'rsatayotganiga tobora ko'proq e'tibor berishni boshladilar. Kognitiv terapiya bizning fikrimiz aqliy farovonligimizga kuchli ta'sir ko'rsatadigan fikrga asoslangan. Misol uchun, agar siz har qanday vaziyatning salbiy tomonlarini ko'rishni istasangiz, ehtimol sizda umidsiz ko'rinish va umumiy kayfiyat paydo bo'ladi. Kognitiv terapiyaning maqsadi bunday fikrlash tarziga olib keladigan bilimlarni chayqatishlarni aniqlash va bunday fikrlarni yanada aniqroq va ijobiy bo'lgan narsalar bilan almashtirishdir. Shunday qilib, odamlar o'z kayfiyatlarini va umumiy farovonligini oshirishga qodir.
Kognitiv-xatti-harakatlar : Kognitiv-davranitiv terapiya (CBT) deb ataladigan yondashuv bemorlarga xatti-harakatga ta'sir qiluvchi fikrlar va his-tuyg'ularni tushunishga yordam beradigan psixoterapiya usullaridan biri hisoblanadi.
CBT odatda fobiya , giyohvandlik, depressiya va xavotirlik kabi turli xil kasalliklarni davolash uchun ishlatiladi. CBT - bu salbiy fikrlarni va yomon xulq-atvorni o'zgartirish uchun bilim va xulq-atvorli metodlarni o'z ichiga olgan psixoterapiya turi. Ushbu yondashuv bu fikrlardan kelib chiqadigan muammoli xatti-harakatlarni o'zgartirish va o'zgartirishga yordam beruvchi asosiy fikrlarni o'zgartirishni o'z ichiga oladi.
Psixoterapiya terapevt uslubiga va bemorning ehtiyojlariga qarab turli xil shakllarni ham qabul qilishi mumkin. Bunga quyidagilar kirishi mumkin:
Shaxsiy terapiya , psixoterapevt bilan birgalikda ishlashni o'z ichiga oladi.
Er- xotin bilan ishlaydigan terapevtni o'z ichiga olgan juftlarni davolash , o'zaro munosabatlardagi ikkita funktsiyani yaxshilashga yordam beradi.
Oiladagi dinamikani yaxshilashga qaratilgan va oilada bir nechta shaxsni qamrab oladigan oilaviy terapiya .
Umumiy maqsadga ega bo'lgan kichik bir guruhni o'z ichiga olgan guruh terapiyasi . Ushbu yondashuv guruh a'zolariga boshqalardan yordam berish va ularni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi, shuningdek qo'llab-quvvatlovchi va qabul qiluvchi guruh ichida yangi xatti-harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi.
Agar siz psixoterapiyani sinab ko'rishdan oldin ko'rib chiqiladigan ba'zi narsalar
Terapevt va mijozlar uchun bir qator muammolar yoki tashvishlar mavjud. Terapevtni tanlayotganda terapevtga o'zingizning shaxsiy ma'lumotingizni tushuntirishni qulay his qilasizmi. Shuningdek, terapevtning malakasini, shu jumladan, o'z darajasini va yillik tajribasini ham baholang.
Psixoterapiya bilan shug'ullanadigan odamlar qator turli darajalar yoki darajalarga ega bo'lishi mumkin. "Psixolog" yoki "psixiatr" kabi ba'zi nomlar himoyalangan va maxsus o'quv va litsenziya talablariga ega . Psixoterapiya bo'yicha malakaga ega bo'lgan ayrim shaxslar orasida psixiatr, psixolog, maslahatchi, litsenziyali ijtimoiy xodimlar va ilg'or psixiatriya hamshiralari mavjud.
Mijozlarga xizmat ko'rsatayotganda, psixoterapevtlar eskirgan rozilik , bemorning maxfiyligi va ogohlantirish majburiyati kabi masalalarni ko'rib chiqishi kerak. Bilgilendirilmiş rozilik, mijozga, davolash bilan bog'liq bo'lgan barcha mumkin bo'lgan xavf va foyda haqida xabar berishni o'z ichiga oladi. Bunga davolanishning aniq xususiyatini, har qanday yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflarni, xarajatlarni va mavjud bo'lgan muqobillarni tushuntirish kiradi.
Mijozlar tez-tez tabiatda juda shaxsiy va sezgir bo'lgan masalalarni muhokama qilganlari uchun, psixoterapevchilar bemorning maxfiylikka bo'lgan huquqini himoya qilish uchun qonuniy majburiyatga egadirlar. Biroq, psixoterapevtiklarning bemorning shaxsiy maxfiyligini buzish huquqiga ega bo'lgan bir misol, mijozlar o'zlariga yoki boshqalarga xavf tug'dirishi mumkin. E'tirof etilish majburiyati maslahatchi va terapevtlarga mijozning boshqa shaxsga xavf tug'diradigan bo'lsa, maxfiyligini buzish huquqini beradi.

9.Мавзу: Tizimli oila psixoterapiyasi texnikasi

Oilaviy terapiyaning kamida to'rtta ta'rifi mavjud. Birinchidan, oilaviy psixoterapiya - bu ma'lum bir oilaning muammolariga (analitik oilaviy psixoterapiya, xulq -atvor va boshqalar) nisbatan psixoterapiyaning asosiy usulini o'tkazish shakli.
Ikkinchidan: oilaviy psixoterapiya - bu mijozning oiladagi psixologik, ijtimoiy va biologik holatini oilaning yordami bilan tuzatishga qaratilgan psixoterapiya usullari va usullari majmui. Bu ta'rifga ko'ra, oila sanogen va patogen salohiyatga ega.
Uchinchidan: oilaviy psixoterapiya - muayyan nazariyalarga (tizimlar, kibernetika, aloqa kanallari va boshqalar) asoslangan mustaqil yo'nalish doirasidagi psixoterapiya usullari.
To'rtinchidan: oilaviy tizimli psixoterapiya - bu har birining faoliyatini optimallashtirish maqsadida ikkita tirik ochiq tizim - oila va psixoterapevt o'rtasidagi psixologik o'zaro ta'sirlar tizimi [Eidemiller EG, 2002].
Oilaviy psixoterapiya tizimli oilaviy psixoterapiya, oilaviy strategik psixoterapiya, oilaviy xulqli psixoterapiya va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Strukturaviy yondashuvda o'smirga "alomat tashuvchi", oila esa bemor sifatida qaraladi. Strukturaviy tadbirlar oilaning barcha a'zolari faoliyatini yaxshilash va yanada muvozanatli oila tizimini yaratish uchun oila tuzilishini o'zgartirishga qaratilgan. Masalan, qattiq oilada ochiq muloqot va muzokaralarni tashkil qilish, tartibsiz oilaga ierarxik tuzilmani qurishda yordam berish, oilaning quyi tizimida ota -ona nazorati va hamkorligini tiklash, bu esa oilaning etakchi rahbarligi va bolalar tarbiyasini ta'minlaydi. Parchalangan tizimda terapevt "aniqlangan bemorga" yordam berish va oilaning barcha a'zolari uchun mumkin bo'lgan imtiyozlarni aniqlash orqali oilani birlashtirishga yordam beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, oilaviy tuzilmalarni o'zgartirish uchun qo'yilgan maqsadlar oilaning fikr -mulohazalarni qabul qilish tezligiga mos kelishi kerak.
Ko'pincha, disfunktsiyali oilalar, mumkin bo'lgan o'zgarishlarni ko'rib chiqayotganda, umuman yoki umuman yo'q. Ko'pincha, agar ular oilada o'zgarishlar ro'y bersa, tabiatan haddan tashqari bo'lishidan qo'rqishadi. Masalan, "chalkash tizim" da o'smirga mas'uliyatni topshirish qiyin bo'lishi mumkin, chunki onaning oiladan butunlay ajralib ketishidan va oilaviy muammolarga duch kelishidan qo'rqishi mumkin.
Strategik oilaviy psixoterapiyada oilaviy ierarxiya buzilishlarini tahlil qilishga asosiy ahamiyat beriladi. Ushbu psixoterapevtik yondashuvda qo'llaniladigan strategiya kuch manipulyatsiyasiga asoslangan. Boshqacha aytganda, terapevt oila a'zolari o'rtasida hokimiyatni qayta taqsimlaydi. Xulq -atvor anormalliklarini keltirib chiqaradi, deb ishoniladi Yosh yigit Oila ierarxiyasi zinapoyasida ota -onalarga qaraganda yuqori mavqega ega. Oiladagi ierarxiya har doim takrorlanadigan ketma -ketlik bilan belgilanadi, bunda bir oila a'zosi boshqasiga nima qilish kerakligini aytadi. Bolalarning xulq -atvori jiddiy burilishlar bilan tavsiflangan oilalarda, terapevt o'smirlar iqtisodiy va hissiy jihatdan ota -onalariga qaram bo'lib, kattalaridan talab qilgan narsani qilishdan bosh tortadigan vaziyatga duch keladi. Ushbu maktab vakillari tomonidan qo'llaniladigan psixoterapevtik tadbirlar oilada shunday ierarxiyani o'rnatishga xizmat qiladi, bunda ota -onalar yoshlarga nisbatan yuqori o'rinni egallay boshlaydilar. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi muloqotning mazmuniga ota-onalarning bolalarga bo'lgan umidlari, shuningdek, oqsoqollar rioya qilishlari kerak bo'lgan qoidalar va nihoyat, belgilangan qoidalar buzilgan taqdirda kuzatuvlar to'g'risida xabarlar kiradi. O'smir ota -onasi ustidan hokimiyatni yo'qotganda, u o'zini ijtimoiy talablarga muvofiq tuta boshlaydi.
Oilaviy psixoterapiyaning xulq -atvor yo'nalishi o'rganish nazariyasi tamoyillariga asoslanadi. Klassik, operativ va boshqa turdagi o'qitish usullari va usullari qo'llaniladi (shartnomalar, tokenlar tizimi, ota-onalarning kompetentsiyasini o'rgatish, muammolarni hal qilish yondashuvi).
Zamonaviy oilaviy psixoterapiyada konstruktiv yoki hikoyaviy psixoterapiyaning rivojlanishi asosiy tendentsiya hisoblanadi. Bu so'zning ingliz tilidan to'g'ridan -to'g'ri tarjimasi bor - hikoya (so'zma -so'z - aytib berish, tasvirlash, hikoya qilish, vizual -majoziy). Oxirgi yondashuv ko'proq "insonparvar" deb hisoblanadi. Mijoz aytgan hikoyalar qayg'uli va kulgili bo'lishi mumkin va xulosalar bema'ni bo'lishi mumkin. Bu bo'linish, bizning fikrimizcha, shartli. Ko'pincha bitta psixoterapiya mashg'ulotida ko'plab kombinatsiyalangan usullar qo'llaniladi. Mingyillik o'zgarganda, oilaviy psixoterapiyaga turli yondashuvlar orasidagi chegaralar xiralashadi. Masalan, tizimli psixoterapiyada, xulq -atvor terapiyasida bo'lgani kabi, oila a'zolarining xatti -harakatlarini kuzatish psixoterapevtik aralashuvning boshlang'ich nuqtasidir. Strategik oilaviy terapiyada psixoterapevt tomonidan gipoteza va vazifalarni shakllantirish uning pozitsiyasini xulq -atvor yondashuvining direktivligiga yaqinlashtiradi. Masalan, oila tarixini yig'ishda genogrammadan oila tarixi tuziladi, "metafora", "belgilar" va "mavzular" hisobga olinadi. Oilaviy psixoterapiyaning har bir sohasida siz ma'lum ijobiy strategiyalarni topishingiz va ulardan bolalar va o'smirlar bilan ishlashda foydalanishingiz mumkin.
Umuman olganda, qaysi disfunktsional oilaviy naqshlarni o'zgartirish mumkinligini aniqlash kerak. Har bir oila a'zosining affektiv, xulq -atvor va kognitiv umidlari hisobga olinadi. Qaysi yondashuvdan qat'i nazar, oila davolanishda faol ishtirok etishi kerak.
Intervensiyaning maqsadi nafaqat buzilgan oila, balki inqirozga uchragan oila hamdir. Disfunktsional oila - ma'lum bir funktsiyalarni bajarish buzilgan oila. Odatdagidek ishlaydigan oila-bu har bir oila a'zosi va umuman oila o'zini namoyon qilish, o'sish, o'zgarish, qabul qilish va ma'qullash ehtiyojlarini qondiradigan qoidalarni yaratadigan yoki qarz oladigan oila. O'zgarish uchun oilaviy resurslarni, qobiliyat va motivatsiyani topish va dolzarb muammolarni hal qilishga e'tibor qaratish lozim.
Oilaviy psixoterapiyaning turli usullarining umumiy maqsadlarini quyidagicha ko'rsatish mumkin: oilada taqdim etilgan muammo haqidagi bir qancha g'oyalar (munosabat, taxminlar) o'zgarishi; oila a'zolarining o'z muammolari haqidagi qarashlarini individual-shaxsiy yondashuvdan tizimli yondashuvga o'tkazish; quyi tizimlar orasidagi chegaralarning o'tkazuvchanligini o'zgartirish; muammolarni bevosita yoki bilvosita aralashish yo'li bilan hal qilishning muqobil modellarini yaratish; oila a'zolarining hissiy hissiyotlarining uning a'zolaridan birining simptomatik xatti -harakatlarida pasayishi; ierarxik nomuvofiqlikning turli shakllarini tuzatish; ota -ona oilasidan olingan noto'g'ri xatti -harakatlarning stereotiplarini to'xtatish, muhim "tugallanmagan biznes" ni ochish, oilaviy sirlarni ochish, oila a'zolari o'rtasidagi muloqot uslubini yaxshilash.
Oilaviy psixoterapiya - bu shaxslararo munosabatlarni to'g'rilashga qaratilgan va oiladagi emotsional buzilishlarni bartaraf etishga qaratilgan psixoterapiyaning alohida turi bo'lib, ular oilaning kasal a'zosida ko'proq namoyon bo'ladi. Oilaviy terapiya odatda bir nechta oila a'zolariga qaratilgan, garchi u davolanish davomida oila a'zolaridan biri bilan shug'ullansa.
Tizimli oilaviy psixoterapiyaning rivojlanish tarixi shuni ko'rsatadiki, amaliyotning bu sohasi ko'pchilik psixoterapiya maktablari va yondashuvlari kabi rivojlanmagan. Ko'pgina psixoterapevtik yondashuvlar er-xotinlar bilan ishlash yoki ota-onalar o'rtasidagi nizolarni tasvirlaydi. Oilaviy maslahat va psixoterapiya bo'yicha qo'llanma (Horne, Ohlsen, 1982) turli psixoterapiya maktablarida oilalar bilan ishlashni tavsiflaydi: tranzaktsion tahlil, gestalt terapiyasi, mijozga yo'naltirilgan yondashuv, Adlerian va ratsional-emotsional psixoterapiya, xulq-atvorli psixoterapiya va NLP.
Shu bilan birga, oilaviy tizimli psixoterapiyaning rivojlanishi rivojlanish bilan bog'liq emas individual psixoterapiya... "Oilani tizim sifatida o'rganish na tarixga, na umumiy qabul qilingan tushunchalarga, na aniqlangan kashfiyotlarga ega" (Spiegel, Bell, 1959). Erikson va Xogan (1972) o'z monografiyalarida, adabiyotlarni tahlil qilish, oilaviy tizimli terapiya psixoterapiyada ilgari mavjud bo'lgan nazariy pozitsiyalardan "o'sib chiqqanligi" haqida hech qanday dalil topmaganligini ta'kidlaydilar.
Tizimli oilaviy psixoterapiyaning kontseptual asosini kibernetika, aniqrog'i tizimlarning umumiy nazariyasi shakllantirdi. Umumiy tizimlar nazariyasi asoschilaridan biri L. fon Bertalanffi, tizim tushunchasi "dunyoga organik qarash" dan kelib chiqishini ko'rsatdi. Bu qarash ikki pozitsiya bilan tavsiflanadi: a) butun uning qismlari yig'indisidan katta; b) butunlikning barcha qismlari va jarayonlari bir -biriga ta'sir qiladi va bir -birini shart qiladi. Shunday qilib, oilaviy tizimli psixoterapiyaning asosiy g'oyasi shundaki, oila - bu ijtimoiy tizim, ya'ni bir -biri bilan dinamik aloqalar va munosabatlarda bo'lgan elementlar va ularning xususiyatlari majmuasidir. Oila - "billurga emas, olovga o'xshash tirik organizm" (Chernikov, 1997).
Oila tizimi - bu ochiq tizim, u atrof -muhit bilan doimiy aloqada. Oila tizimi-bu o'z-o'zini tashkil etuvchi tizim, ya'ni tizimning xulq-atvori maqsadga muvofiqdir va tizimni o'zgartirish manbasi uning ichida yotadi (Chernikov, 1997). Shunga asoslanib, aniqki, oilani tashkil etuvchi odamlar u yoki bu tarzda ularning ehtiyojlari va motivlari ta'sirida emas, balki ushbu oilaviy tizimning ishlash qoidalari ta'siri ostida harakat qilishadi. Tizim unga kiritilgan elementga nisbatan birlamchi hisoblanadi. Shubhasiz, psixoterapevtik ta'sirning ob'ekti bu tizim elementi bo'lgan individual shaxs emas, balki butun oilaviy tizimdir. Oilaviy tizimlarning ishlashining umumiy tamoyillarini ko'rib chiqing.
Oilaviy tizimlarning ishlash qonunlari
Oila tizimining hayoti ikkita qonunga bo'ysunadi: gomeostaz qonuni va rivojlanish qonuni. Gomeostaz qonuni shunday deydi: har bir tizim barqarorlikka, barqarorlikka intiladi. Oila uchun bu shuni anglatadiki, u mavjud bo'lgan har bir vaqtda uni saqlab qolishga intiladi joriy vaziyat... Bu maqomni buzish har doim hamma oila a'zolari uchun og'riqli bo'ladi, garchi voqealar ham quvonchli, ham uzoq kutilgan bo'lishi mumkin, masalan, bola tug'ilishi, alamli nikohning buzilishi va boshqalar. Doimiylik qonuni nihoyatda kuchli. Jey Xeyli (1980) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, voyaga etgan bolaning oilani tark etishining oldini olish va shu tariqa oila tuzilishini saqlab qolish istagi tufayli ota -onalar o'spirinning har qanday psixopatologik xatti -harakatlariga toqat qila oladilar. Shu bilan birga, rivojlanish qonuni ishlaydi: har bir oilaviy tizim hayotning to'liq tsiklidan o'tishga intiladi. Aniq bo'lishicha, oila o'z rivojlanishida ba'zi muqarrar ob'ektiv sharoitlar bilan bog'liq bo'lgan muayyan bosqichlardan o'tadi. Bu holatlardan biri jismoniy vaqt... Oila a'zolarining yoshi har doim o'zgaradi va majburiy ravishda oilaviy vaziyatni o'zgartiradi. Erik Erikson ko'rsatganidek, inson hayotidagi har bir yosh davri, odam bajarishga intiladigan ma'lum psixologik ehtiyojlarga mos keladi. Yosh bilan birga, umuman hayotga va yaqinlaringizga bo'lgan talablar o'zgaradi. Bu muloqot uslubini va shunga mos ravishda oilaning o'zini belgilaydi. Bolaning tug'ilishi, keksa odamning o'limi - bularning barchasi oila tuzilishini va oila a'zolarining bir -biri bilan o'zaro munosabatlar sifatini sezilarli darajada o'zgartiradi.
Oila daryoga o'xshaydi, uni hech qachon ikki marta kiritish mumkin emas. Oddiy amerikalikning varianti hayot sikli oilalar (Karter, MakGoldrik, 1980).
1. Birinchi bosqich - moddiy jihatdan mustaqil, yolg'iz yigitning hayoti, ota -onasidan alohida yashaydi. Bu bosqich "monad davri" deb nomlangan. Ota -onadan mustaqil hayotga mustaqil nuqtai nazarni shakllantirish juda muhimdir.
2. Ikkinchi bosqich bo'lajak turmush o'rtog'i bilan uchrashish paytidan boshlanadi. Sevgi, romantika, nikoh ittifoqi g'oyasining paydo bo'lishi, ya'ni uzoq va barqaror munosabatlar - bularning barchasi unga tegishli. Agar hayot tsiklining bu bosqichi muvaffaqiyatli o'tadigan bo'lsa, unda sheriklar kelajak haqida umidlar almashishga muvaffaq bo'lishadi. birgalikda hayot va ba'zida ular haqida kelishib oladilar.
3. Uchinchi bosqich - nikoh tuzish, oshiqlarni bir tom ostida birlashtirish, birgalikdagi uy xo'jaligining boshlanishi, umumiy hayot... Bu bosqich "halokatli vaqt" deb nomlangan. Bu birinchi oilaviy inqiroz davri. Yoshlar birgalikda yashash haqida shartnoma tuzishlari kerak. Ixtiyoriy ravishda yoki ixtiyoriy ravishda hayotni tashkil qilish uchun oilada qanday vazifalar taqsimlanishi, kim o'yin -kulgi uyushtirishi va uyushtirishi, pulni nimaga sarflash to'g'risida qaror qabul qilishi, turmush o'rtog'i qaysi biri ishlamasligi, qachon bo'lishini hal qilish kerak. bola, qanday xulq -atvori va tashqi ko'rinishi jinsiy jozibali va shunga o'xshash ko'plab muhim narsalar. Ba'zi masalalarni muhokama qilish va kelishish oson, ba'zilarini esa ochiq muhokama qilish qiyin, chunki afzalliklar ko'pincha aniq emas va ifodalanmagan. Bu, ayniqsa, jinsiy xatti -harakatlar uchun to'g'ri keladi. Yosh xotin tashqi bo'shashish kutilmagan oilada o'sgan. Onam xalat kiymagan, uyda poyabzal kiygan va dadasining cherkovi uchun bo'yanish qilgan. Dadam buni qadrlashdi. Yosh er baland poshnali ayolini yomon ko'rardi. Uning eslashicha, baland poshnali oyoq kiyimlarini u nafratlanadigan o'qituvchi kiygan. U ishlamaydigan, uyda xalat va shippak kiygan onasini yaxshi ko'rar edi. Xotin, erining ko'nglini olishni xohlab, kechqurun uyda muhabbat o'tkazishni orzu qilib, ostonada bo'yanish va baland poshnali bilan uchrashadi. Uni ko'rib, u ketishga tayyor deb o'ylaydi. U kechqurun uyda sokin o'tkazishni o'ylagan bo'lishi mumkin, lekin xotinini yaxshi ko'rar va uni so'zsiz tushunsa, darhol u bilan restoranga, masalan, do'stlariga boradi. U hayron. Xotinimdan "men bilan bo'lishni xohlamaydi" degan dahshatli fikr. Ammo u kasal bo'lib qoldi va o'z nafratiga to'la uyda xalat va tufli kiyib yurdi. Bu vaqtda er ishtiyoq bilan yonadi. Xotin bajarishga tayyor emas: u o'zini yomon his qiladi va o'zidan nafratlanadi. Erning dahshatli fikri bor: "U men bilan bo'lishni xohlamaydi". Bu jinsiy nomutanosiblikning boshlanishi bo'lishi mumkin.
4. To'rtinchi bosqich uchinchi bosqich inqirozi bartaraf etilganda, nikoh saqlanib qolganda va eng muhimi, birinchi bola paydo bo'lganda paydo bo'ladi. Bu bosqichda vujudga keladigan inqiroz yanada jiddiyroq. Uchinchi oila a'zosi paydo bo'ldi, oila tarkibi o'zgardi. Bir tomondan, u barqarorlashdi, boshqa tomondan, bu yangi tizim a'zolari bir -biriga nisbatan uzoqlashib ketdi. Yangi shartnoma kerak, chunki rollarni, vaqtni, pulni va boshqalarni qayta taqsimlashga ehtiyoj bor. Kechasi kim bolaning oldiga keladi? Ota -onalar uyda birga o'tirishadimi yoki navbat bilan tashrif buyurishadimi, yoki xotini bola bilan bo'ladimi, er esa yolg'iz yashaydimi? Agar chaqaloq nikoh munosabatlariga begonalikni olib kelmagan bo'lsa, bundan tashqari, u ota -onasini yig'di, bu bosqich muvaffaqiyatli o'tdi. Bolaning hayotning odatiy va monotonligini his qilishi ham shunday bo'lishi mumkin; Er -xotinlarga yoshlik va bayram tugagan va cheksiz kundalik hayot boshlanganga o'xshaydi, er o'zini tashlandiq his qiladi va xotini chaqaloq bilan aldayotganidan shubhalanadi. Xotini aniq biladiki, uni qo'lida bolasi bilan tashlab ketishgan va to'satdan u beparvo o'smirga uylanganini va qiyinchiliklarni tushunib yetgan. oilaviy hayot umurtqa pog'onasini sindirmoqchi. Bularning barchasi to'rtinchi bosqichning muvaffaqiyatsiz o'tishi belgilaridir. Bu ajralishga olib kelmaydi, lekin odatda gomeostaz qonuni oila tizimini murakkab va xayoliy stabilizatorlar bilan ta'minlaydi. Masalan, befarqlik bilan yashiringan odatiy xiyonatlar mos keladi, shunda janjallar va ularning ortidan yarashish yaqinlik xayolotini keltirib chiqaradi va oilani saqlab qoladi. Turmush o'rtog'idan birining surunkali kasalligi yoki shaxsiy hayotiylikning boshqa shakllari - alkogolizm, kasbiy muvaffaqiyatga erisha olmaslik va hk.
5. Oilaviy hayot tsiklining beshinchi bosqichi ikkinchi bolaning paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi. Bu juda oddiy, chunki avvalgi bosqichda bo'lgani kabi, bolalar bilan qanday yashash va kim nima uchun javobgar bo'lishi haqida yangi shartnoma tuzishning hojati yo'q. Albatta, ikkitadan ko'p bola bo'lishi mumkin, lekin ikkita bolaning modeli oilaviy tizimning barcha zarur rivojlanish modellarini ko'rsatishi mumkin. Oilaning roli va bolaning tug'ilish tartibi o'rtasidagi bog'liqlik borligini isbotlovchi dalillar mavjud. Masalan, oilaning to'ng'ich qizi ersatz ona, keyingi farzandlar uchun enaga bo'lib qolishi odatiy hol emas; u kichiklar uchun mas'uldir va ko'pincha o'z hayoti imkoniyatidan mahrum bo'ladi, bundan tashqari u o'zi uchun qanday javob berishni bilmaydi. O'rta bola ko'pincha oilada eng badavlat bo'lib, oilaviy stsenariylardan va qarzlardan xoli. Bolalar o'rtasida raqobat muqarrar deb ishoniladi. Ota -onalar bolalikdagi rashk muammolariga duch kelishadi va ularni qandaydir yo'l bilan hal qilishlari kerak. Bu vaqtda, vaqtlarning aloqasi yuzaga keladi, chunki aynan shu muammoni hal qilishda ota -onalar ko'pincha bolalik tajribalarini bugungi kunga loyihalashtiradilar. Bolalar munosabatlarining haddan tashqari nazorati, hakamning doimiy pozitsiyasi o'zini o'zi tasdiqlash zarurligiga va shuning uchun bolalikdagi tahqirlanish tajribasiga xiyonat qiladi. Bolalarning paydo bo'lishi bilan oilaviy tizimda yangi quyi tizim paydo bo'ladi. Funktsional oila bo'lsa, uning tuzilishida oilaviy kichik tizim va bolalar quyi tizimi ajratiladi. Disfunktsion oilada "noto'g'ri" quyi tizimlar bo'lishi mumkin: bir bolali onaning, ikkinchisining dadasiga, yoki bir tomondan bolali onaning, boshqa tomondan otaning koalitsiyalari. Oilaviy quyi tizimlar orasidagi chegaralar tizim a'zolarining hayoti va ruhiy salomatligini tashkil qilishda muhim nuqta hisoblanadi. Agar quyi tizimlarning chegaralari juda qattiq bo'lsa (masalan, bola yotqizilgandan keyin, ular ertalabgacha, nima bo'lishidan qat'i nazar, unga yaqinlashmaydilar), u holda bolalarda psixosomatik kasalliklar paydo bo'lishi mumkin, chunki faqat juda kuchli ogohlantirishlar ( ajoyib ko'rinishdagi kasalliklar) ular sizning quyi tizimingiz chegarasini kesib o'tib, ota -onangizga yaqinlasha oladimi? Agar quyi tizimlarning chegaralari juda o'tkazuvchan bo'lsa, unda tizimning barcha a'zolari ingliz tilida aytilganidek, shaxsiy hayotini o'tkazish imkoniyatidan mahrum bo'lishadi. maxfiylik, birlashma bor, dushmanlik, rollarning chalkashligi, "unumdor" bolalar va chaqaloq ota -onalar. Kim qaror qabul qilishi, kim kim uchun javobgarligi va boshqa ko'p narsalar aniq emas.
6. Oltinchi bosqich - bolalarning maktab yillari. Bu vaqtda oila tashqi hayot qoidalari va me'yorlari bilan yuzma -yuz keladi, ular oilaviy hayot qoidalaridan farq qiladi. Bu erda nima muvaffaqiyat deb hisoblanadi va nima muvaffaqiyatsiz bo'ladi, qanday qilib muvaffaqiyat qozonish mumkin, oila tashqi muvaffaqiyat va ijtimoiy me'yorlar va standartlarga rioya qilish uchun qancha narx to'lashga tayyor degan savollar hal qilinadi. Masalan, giper-sotsializatsiya qiluvchi oila muvaffaqiyat uchun hech qanday narxni yuqori deb hisoblamaydi va yutqazgan, albatta, yig'lab yuboradi va oilaviy yordamidan mahrum bo'ladi. Giper-sotsializatsiya qiluvchi oila-bu tashqi chegaralari juda o'tkazuvchan bo'lgan oila. Tashqi chegaralar qanchalik o'tkazuvchan bo'lsa, oilaviy quyi tizimlarning chegaralari shunchalik past bo'ladi. Oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlar o'z -o'zidan paydo bo'ladi va asosan o'zgarishi qiyin bo'lgan me'yorlar, qoidalar, urf -odatlar bilan boshqariladi. Dissident oilasi, ya'ni tashqi me'yor va qoidalarga zid bo'lgan oila, tashqi chegaralarni yopib qo'ygan va ko'pincha juda o'tkazuvchan ichki chegaralarga ega. Bunday oilalarda sodiqlik muammosi paydo bo'lishi mumkin, bu nikohda emas, balki oilaviy me'yorlar va qadriyatlarga sodiqlik, gildiya yoki aristokratik birodarlikning bir turi bo'lib, uning qoidalari buzilishi ostracizmga tahdid soladi.
Shunday qilib, oilaning hayot tsiklining bu bosqichida oila tizimining chegaralari, me'yorlar, afsonalar, qoidalar va o'yinlarning eksport qilinishi tekshiriladi.
7. Oilaviy hayot tsiklining ettinchi bosqichi bolalarning balog'atga etishish davri bilan bog'liq. Bu birinchi bola balog'at yoshidan boshlanadi. Hozirgi vaqtda bolaning asosiy ehtiyoji - bu o'z shaxsini shakllantirish, savolga javob berish: men kimman va qayerga ketyapman. "Men ota -onamning farzandiman" degan javob, shaxsni aniqlash uchun etarli emas. Misollar oiladan tashqarida, tengdoshlari orasida, qarindoshlari emas. Bu vaqtda oila qaror qabul qilishi kerak eng muhim vazifa: bolani ajralishga, mustaqil hayotga tayyorlash. Aynan shu nuqtai nazardan, oilaviy tizimning hayotiyligi va samaradorligi sinovdan o'tkaziladi. Agar oila bu vazifani muvaffaqiyatli uddalasa, u Skylla va Charybdis orasidan o'tib, hayot safarining sokin maydoniga suzadi.
Keling, oilaviy hayotning ushbu davrini batafsil ko'rib chiqaylik. Odatda, bolaning balog'at yoshi ota -onaning o'rta yoshdagi inqiroziga to'g'ri keladi. Bu shuni anglatadiki, bola oilaning ta'siridan qochmoqchi bo'lsa, taqdirini yoki hech bo'lmaganda hayot tarzini o'zgartirmoqchi bo'lsa, ota -onasi haqiqatan ham odatdagi barqarorligini saqlab qolishi kerak. O'rta hayot inqirozi, agar odam o'z hayotidagi ba'zi voqealar va faktlar qaytarilmasligini anglasa, paydo bo'ladi: kasb tanlangan va ma'lum natijalarga erishilgan yoki erishilmagan, oila qurilgan, bolalar katta bo'lgan. oldindan bo'lsada, lekin natijalarni jamlash vaqti keldi. Buni qilish qo'rqinchli, chunki ular umidsizlikka tushishi mumkin. Shu bilan birga, hayotga ko'p vaqt qolmaganligi, kuch -quvvat kamayib borayotgani, o'zini muvaffaqiyatsizlik deb tan olish o'lik va tuzatib bo'lmaydigan bo'lib tuyuladi. Muvaffaqiyatsiz bolalar - yaxshi bahona: "Men muhim kasbga ega bo'lmadim, chunki menda juda qiyin (kasal) bolalar bor edi va ko'p vaqtimni ularga sarfladim". Ota-onalarning o'zini o'zi qadrlashini saqlab qolish uchun, bolalar o'zini tuta olmasliklari yaxshiroqdir. Ko'rib turganingizdek, hayot tsiklining bu bosqichida bolalar va ota -onalarning manfaatlari to'g'ridan -to'g'ri qarama -qarshi.
Oila tizimining xususiyatlari
Oila tizimini bir necha usul bilan ta'riflash mumkin. Oltita ma'lumotli parametr mavjud:
· Oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarning xususiyatlari;
· Oila hayotining ochiq va aytilmagan qoidalari;
· Oilaviy afsonalar;
· Oilaviy chegaralar;
· Oilaviy tizim stabilizatorlari;
· Oila tarixi.
Birinchi parametrni ko'rib chiqaylik. Oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarning xususiyatlari muloqotda namoyon bo'ladi; bu erda muloqot oilada sodir bo'ladigan mutlaqo har qanday hodisani bildiradi. Kechikish va sukunat, ochiq suhbatlar va umumiy o'yin -kulgi, xarid qilish va ovqat tayyorlash - bularning barchasi bu tizim uchun ma'lumotli, maxsus, o'ziga xos muloqotdir. Hatto aloqa etishmasligi, sukunat - bu kuchli ma'lumot beruvchi xabar. Siz odam bilan (bola, turmush o'rtog'i, turmush o'rtog'i) gaplashishni to'xtatishingiz mumkin, va bu hamma norozilik va norozilik ifodasi va aybdorni chetlab o'tish istagi ekanligi hammaga ayon bo'ladi.
Muloqot og'zaki va og'zaki bo'lmagan bo'lishi mumkin; ko'pincha bu birdaniga sodir bo'ladi. Dürtüsel, o'tkir harakatlar, eshikni taqillatish, qozonlarning so'zsiz gumburlashi odamning ruhiy holatini bildiradi va u oila a'zolari bu holat haqida bilishini xohlaydi. Ehtimol, bu yordam chaqiruvi, shikoyat yoki tanbeh: "Meni nimaga olib kelganingga qara" va hokazo. Agar unga tegishli matn qo'shilsa, rasm to'liq va to'liq bo'ladi. Xabarning og'zaki va og'zaki bo'lmagan qismlari bir-birini to'ldiradi, uyg'unlikda.
Ko'pincha xabarning bu qismlari umuman bir -biriga mos kelmaydi, bundan tashqari ular bir -biriga zid keladi. Bunday holatlar har qadamda sodir bo'ladi. Masalan, noz -karashma. Ko'rinib turibdiki, odamlar jiddiy va munosib mavzularda, hatto ishbilarmonlik haqida ham gapirishmoqda. Shu bilan birga, og'zaki bo'lmagan, qarashlar, pozitsiyalar, imo-ishoralar, shaxslararo masofa bilan ular butunlay boshqacha "suhbat" o'tkazadilar. Vaziyat hayajonli va xavfsizdir, chunki siz og'zaki bo'lmagan matnni e'tiborsiz qoldirishingiz yoki og'zaki xabarlarga e'tibor bermasligingiz mumkin. Bu holat zararsizdir. Og'zaki va og'zaki bo'lmagan rejalarning qarama-qarshiliklari oilaviy kontekstga tushib, u erda muloqot qilish qoidasiga aylanishi bilan oila a'zolari, ayniqsa bolalarning xulq-atvori va farovonligining jiddiy buzilishi yuzaga keladi. Geytson va boshqalar "Shizofreniya aloqa nazariyasi to'g'risida" nomli mashhur asarida, bolalarda autizm, agar u o'z oilasida ziddiyatli xabarlarga duch kelsa, qanday rivojlanadi, ko'rsatdi. Bunday muloqot sharoitida bola o'zini to'g'ri tuta olmaydi, chunki xabarning biron bir qismiga reaktsiya avtomatik ravishda xabarning ikkinchi qismi hisobga olinmaydi va bolani ayblaydi. U o'zini qanday tutishidan qat'i nazar, u etarli emas va voqelikka moslasha olmaydi, o'zini to'g'ri tuta olmaydi. Ish beradi yorqin misol: shizofreniya bilan og'rigan bola kasalxonada. Onam uni ziyorat qilish uchun keladi. Bola unga koridorga chiqadi va uning yoniga o'tiradi. Onam uzoqlashadi. Bola tushkun holatda qotib qoladi va indamaydi. Onam norozi bo'lib so'raydi: "Meni ko'rishdan xursandmisan?" Bu aloqa holati "er -xotin tuzoq" deb nomlangan: bola nima qilsa ham, unga ayb qo'yiladi. Haqiqatga moslashish mumkin emas - o'z -o'zidan chekinish, avtizatsiyalash yaxshiroqdir, chunki bola haqiqatan ham muloqot sharoitidan chiqib ketolmaydi, masalan, o'zboshimchalik bilan oilani o'zgartira oladi.
Shunday qilib, oilada sodir bo'layotgan hamma narsa xabar. Masalan, kasallik - bu oilaviy vaziyatni samarali tartibga soluvchi kuchli va ma'lumotli xabar. Aytaylik, dadam o'g'lining kuchli, jasur, ya'ni haqiqiy erkak bo'lishini xohlaydi. Uning fikricha, haqiqiy erkak tavakkal qiladigan, mustaqil va hokazo. Onam o'g'lining sog'lig'ini xavf ostiga qo'yishini va umuman mustaqil bo'lishini xohlamaydi. Ko'rinib turibdiki, u uyda bo'lsa, unga yanada yoqimli bo'ladi. U ochiqchasiga eriga qarshi chiqa olmaydi. Bola, albatta, erkinlikni ham xohlaydi. Shu bilan birga, u erkin parvozni boshlashdan biroz qo'rqadi. Qanday bo'lish kerak? Bola yoshlar kompaniyasi bilan tog'larga ketmoqda. Dad xursand va o'g'lining niyatini qo'llab -quvvatlaydi. Bola xohlaydi va xohlamaydi. Onam bunga mutlaqo qarshi. Agar u ochiq norozilik bildirsa, janjal muqarrar. Tasodifan, o'g'li ketish arafasida, u juda og'ir kasal bo'lib qoladi. Bola qolishga majbur bo'ladi. Hamma baxtli. Shunday qilib, kasallik ko'plab muammolarni hal qilishning bir usuli va munosibiga aylanadi. Agar ular aloqa vositasi bo'lmaganida, bu mumkin emas edi. E. Bern tomonidan chiroyli tasvirlangan barcha o'yinlar, muloqot shakllari bo'lgan xatti -harakatlarning ba'zi stereotiplari; ular gapirmaydigan, lekin hamma tushunadigan xabarlarni olib yurishadi.
Ikkinchi parametr - oila tizimining hayot qoidalari. Qoidalar jamiyat va madaniyat tomonidan belgilanadi, keyin ularni ko'plab oilalar bo'lishadi, lekin ular har bir oila uchun o'ziga xosdir. Oilaviy hayotning madaniy qoidalari hammaga ma'lum: masalan, hamma biladi, ota -onalar farzandlari oldida sevishmasligi kerak. Noyob qoidalar faqat oila a'zolariga ma'lum.
Qoidalar - bu oilani qanday qilib dam olish va uy xo'jaligini boshqarish, pulni qanday sarflash va kim buni oilada qila oladi va kim qila olmaydi, kim sotib oladi, kim kir yuvadi, kim pishiradi, kim maqtaydi va kim asosan ta'qiqlaydi va kim ruxsat beradi. Bir so'z bilan aytganda, bu oilaviy rollar va funktsiyalarning taqsimlanishi, oilalar ierarxiyasidagi joylarning taqsimlanishi, nima ruxsat etilgan va nima taqiqlangani, nima yaxshi va nima yomonligi haqidagi qaror.
Faqat katta yoshli katta oilada kech va sevimli bola voyaga etmoqda. Bu oilaning eng tez -tez amal qiladigan qoidasi: hech qanday holatda bolani hech narsaga tanbeh bermang, balki har fursatda maqtang, qoyil qoling va jim va baland ovozda, yakka va guruhli harakatlaning. Bu xatti -harakatlar, bu oilaning qoidasiga ko'ra, bolaga bo'lgan muhabbatning ifodasidir. Agar kimdir, mehmon yoki uzoq qarindoshi bu qoidani buzsa - bolani maqtamaydi, qoyil qoldirmaydi, yoki undan ham yomoni, tanbeh beradi, demak u bu oilaning hayotining asosiy qoidasini buzadi, hammani noqulay ahvolga soladi. kelajakda xush kelibsiz mehmon bo'lmang. Gomeostaz qonuni oilaviy qoidalarni doimiy saqlashni talab qiladi. Oila qoidalarini o'zgartirish oila a'zolari uchun og'riqli jarayondir.
"Stepanchikovo qishlog'i va uning aholisi" - bu oilaviy qoidalar buzilganda nima bo'lishining ajoyib, badiiy namunasi. Qoidalar juda oddiy edi: uydagi hamma narsa Foma Fomich Opiskin xohlagan tarzda bo'lishi kerak. Bu oila ierarxiyasini tuzish, maqomlarni joylashtirish qoidasi. Bu oddiy qoida buzilganida sodir bo'lgan voqealar ko'p sahifalarda F.M. Dostoevskiyning ajoyib hikoyasida tasvirlangan. Aslida, oilalarda juda murakkab, bezatilgan qoidalar, unli tovushlar (masalan: "Agar siz kech qolsangiz - meni ogohlantiring"), aytilmagan qoidalar bizning hayotimizga singib ketgan. Oilaviy psixoterapevt oila tizimining ishlashi uchun ba'zi muhim qoidalarni tezda hisoblay olishi kerak. Albatta, oila tizimining barcha parametrlari o'zaro bog'liqdir. Xususan, qoidalar to'g'ridan -to'g'ri bog'liq va ko'pincha oilaviy afsona bilan belgilanadi.
Shunday qilib, oila tizimining uchinchi parametri - afsona. Oilaviy afsona-bu oila a'zolarining g'oyasi yoki qiyofasini yoki tarixini, agar xohlasangiz, mafkurani shakllantiruvchi va birlashtiradigan o'ziga xos shakl. Bu bilim oilaviy tizimning barcha a'zolari tomonidan tarqatiladi va savolga javob beradi: "Biz kimmiz?" Misol uchun, umumiy javob: "Biz ahil oilamiz". Bu shuni anglatadiki, bu oilada ochiq mojarolar bo'lishi mumkin emas, bundan ham ko'proq bolalar bilan. Axlat hech qachon kulbadan olib chiqilmaydi. Aloqalar ochiq -oydin aniqlanmagan, barcha qarama -qarshiliklar xiralashgan. Hamma joyda bo'lish odat tusiga kiradi, chunki afsona jamiyatda tarqatishni, o'ziga xos nashrni talab qiladi. Oila a'zolarining bir -biriga bo'lgan har qanday xatti -harakati, nima bo'lishidan qat'iy nazar, yaxshi his -tuyg'ularning namoyon bo'lishi sifatida tushuniladi. "Sizga yaxshilik tilayman" yoki "Bu men sevaman" yoki klassik: "Xitlar, bu sevishni anglatadi". Afsona his qilish standartini belgilaydi. "Birlashgan oilada" sevish, pushaymon bo'lish va minnatdor bo'lish odat tusiga kiradi. Boshqa his -tuyg'ular - g'azab, g'azab, umidsizlik va boshqalar e'tiborga olinmaydi yoki bostirilmaydi. Muammolar oilada kimdir qarindoshlariga nisbatan odatiy va muqarrar salbiy his -tuyg'ularini e'tiborsiz qoldirolmaganda boshlanadi. U aniqlangan bemorga aylanadi. Anksiyete-depressiv kasalliklar, tajovuzkor xatti-harakatlar, anoreksiya-"yaqin oila" ning odatiy muammolari.
Afsona qoidalar va marosimlarni keltirib chiqaradi. Qoidalarni buzish, ayniqsa tizimli, afsonani yo'q qilishi mumkin. Afsona - bayroq, uning ostida oila yig'iladi, bu shior, bu imon. Agar oilada kimdir oilaviy afsonaga qo'shilmasa, u bu tizimning a'zosi bo'la olmaydi; tizim uni haydab chiqaradi. Bu mumkin bo'lgan yagona narsa, agar oilada isyonchi afsonasi bo'lsa. Keyin asosiy afsona bilan kelishmovchilik boshqa afsonani tasdiqlaydi va tizim o'zgarmaydi.
Oilaviy afsonaning yana bir misoli - bu qutqaruvchi haqidagi afsona: "Biz qilmasak nima qilardik ..." Oilada butun oilani cho'zilgan qo'llarida ushlab turadigan ma'lum bir odam bo'lishi kerak. Hammaga yordam berish uchun ularning hammasini biroz nogiron qilish kerakligi aniq, aks holda hech kimga qutqaruvchi kerak emasligi ayon bo'ladi. Qutqaruvchi axloqiy gipostazda bo'lishi mumkin, balki jismoniy holatda ham, lekin ikkalasi ham birga bo'lishi mumkin. Axloqiy qutqaruvchi gunohkorlarga muhtoj. Uning oilasi ko'pincha yomon ish qiladigan odamlardan iborat bo'lishi kerak: ichish, o'g'irlash, yurish, yomon hikoyalarga kirish. Qutqaruvchi yordam beradi va faqat shu holatda u o'zini qutqaruvchi kabi his qila oladi. Gunohkorlar minnatdorchilik bildiradilar, yaxshilanishga va'da beradilar va ... yana gunoh qiladilar. Jismoniy qutqaruvchi hamshiralar, davolaydi, ovqatlantiradi, ovqat olib keladi va hokazo. Shuning uchun, uning oilasi kasal, ojiz, nogironlardan iborat, aks holda ularni qanday qutqara olardi?
Men misol sifatida bitta holatni keltiraman.
O'rta yoshli erkak xotini bilan qiyin munosabatlar haqida murojaat qildi. Ular birinchi muhabbatda bo'lgan birinchi nikohda edilar. Uch yillik turmushdan so'ng, ular, afsuski, og'ir tug'ilish jarohati bilan farzand ko'rishdi. Xotin ishini tashlab, o'zini bolaga bag'ishladi. Er o'zini butunlay pul topishga bag'ishladi. Ular birgalikda oila qurishdi, o'g'lini sevishdi va umuman birga yashashdi. Bola ulg'aygan, shifokorlar doimiy nazoratida bo'lgan, bolalar bog'chasiga ham, maktabga ham bormagan. Murojaat paytida u o'n ikki yoshda edi, u maktabga bormagan, onasi ishlamagan. Ba'zi shifokorlar bolaning maktabga borishi mumkinligini aytishdi, boshqalari iloji bo'lsa uni uyda o'qitishni maslahat berishdi. Bir so'z bilan aytganda, ona va o'g'il har doim birga bo'lishgan, dadam ko'p mehnat qilishgan. Dadam faqat o'g'lini qutqarayotganda, vaziyat chidab bo'lmas edi. Dinni qabul qilishdan bir yil oldin, bizning qahramonimizning onasi buvisi beva qolgan.
U butunlay yolg'iz qoldi va o'g'li unga xotirjam qarilik berishga harakat qildi. Bir marta qishda buvim novvoyxonaga borib yiqilib ketishdi, shundan so'ng hamma ovqatni o'g'li olib kelishiga qaror qilindi. U uydan chiqishni butunlay to'xtatdi. Ular alohida yashar edilar va mening mijozim onasini ziyorat qilish uchun ancha uzoqqa borishi kerak edi. Endi yoz uchun hech qayerga borish imkonsiz edi. Telefon aloqasi kuniga ikki marta ertalab va kechqurun, mutlaqo qat'iy amalga oshirildi. Taxminan olti oylik shunday hayotdan so'ng, mening mijozim negadir uning kuchi kamligini, xotini esa doim bezovta bo'lishini payqay boshladi.
Tizimli oilaviy psixoterapiyaning metodologik tamoyillari
Eng mashhur va keng qo'llaniladigan evristika - aylana, neytrallik va farazlik (Palazzoli va boshqalar, 1980).
· Dumaloqlik. Bu tamoyilda: oilada sodir bo'layotgan hamma narsa chiziqli emas, balki aylana mantiqqa bo'ysunadi. Chiziqli mantiqdagi holatdan dumaloq mantiqdagi holatga o'tish jarayonini ko'rib chiqing.
Ona to'qqiz yoshli o'g'lining maktabda yaxshi o'qimayotganidan shikoyat qiladi. Chiziqli mantiqda bolaning buzilishining sababi bolada ko'rinadi. Bola yaxshi o'qimaydi, chunki u yuqori aqliy funktsiyalarni rivojlanishida buzilishlarga ega va xotira, e'tibor, fikrlash va boshqalar buzilganligi sababli maktab talablarini bajara olmaydi. Yoki bola yaxshi o'qimaydi, chunki u maktab nevroziga ega. Ikkalasi ham mumkin.
Psixologik diagnostika bitta va boshqa chiziqli gipotezani sinab ko'rishga imkon beradi. E'tibor bering, chiziqli mantiq "nima uchun" savoliga asoslanadi va "chunki" javobini oladi. Ko'p holatlarda, biz akademik muvaffaqiyatsizlik yuqorida aytilganlar bilan bog'liq emas yoki to'liq tushuntirilmaganini ko'ramiz. mumkin bo'lgan sabablar... Keling, dumaloq nedensellik tomon birinchi qadamni qo'yaylik. Abituriyentlardan so'raganimizdan so'ng, onasi har doim bola bilan uy vazifasini bajarishini bilib olamiz. Shunday qilib, bolada mustaqil ishlash ko'nikmalari shakllanmagan, u darsda ishlashda foydalanishi mumkin. Kamdan -kam uchraydigan ona buni tushunmaydi, lekin shunga qaramay u bolasi bilan soatlab uy vazifasini bajaradi. Bu bosqichda "nima uchun" degan savol ma'nosiz bo'lib chiqadi. O'zingizga savol bering: "Nega?" Nega ona bolasini darsda ojiz qiladi? Nega u o'qishga shunchalik ko'p vaqt sarflashi kerak? Keyin, bu vaqtda u o'zini zarur va zarur deb hisoblaydi. Nega onam buni his qilishi kerak? Keyin, ota va dad o'rtasidagi munosabatlar unchalik yaxshi emas, onasi ko'pincha eriga keraksiz his qiladi, uning hissiy bo'shligi bor, u buni o'g'li bilan muloqotda to'ldiradi. Agar o'g'lining ahvoli yaxshi bo'lsa, onaning oiladagi muammolari haqida o'ylashga ko'proq vaqt topishi bilan ota -onaning janjallari kuchayadi. Janjal oilaviy barqarorlikka tahdid soladi. Hech kim ularni xohlamaydi.
Shunday qilib, aylana tugadi. O'g'il maktabda qanchalik yomon bo'lsa, onasi va o'g'li uyda qancha ko'p vaqt o'tkazsa, ota -onasi shunchalik kam narsalarni tartibga soladi, oila mustahkam bo'ladi. Shubhasiz, terapiya boshlanishida aylana qaramlikni faqat psixolog ko'radi. Asta -sekin, davra suhbati uchun maxsus ishlab chiqilgan usul yordamida hamma bu qaramlikni ko'ra boshlaydi. Bu sodir bo'lishi bilan oilada o'zgarishlar bo'lishi mumkin, oila psixoterapevtik ta'sirga ega bo'ladi. Agar psixolog chiziqli mantiqda qolsa, yoki u qisqa vaqt ichida bolaning maktabdagi o'qishini tuzatishi mumkin, yoki bolada akademik muvaffaqiyatsizlik o'rniga oilaviy tizimni barqarorlashtiradigan boshqa xatti -harakatlar buzilishi paydo bo'ladi. Eng yomon holatda, bolaning muvaffaqiyati oilaning buzilishiga olib keladi. Bu jarayonlar Jey Xeyli va Klu Madanes kabi mualliflar tomonidan ko'p marta va batafsil tasvirlangan (Xeyli, 1980, Madaness, 1984).
Ko'p yillik tizimli oilaviy terapiyani o'rgatish tajribamda, eng qiyin narsa - aylana mantig'idan foydalanishni o'rgatish, hodisalarning aylana sabablarini ko'rib chiqish, oila a'zolarining bir -biri bilan o'zaro ta'sirini qayd etish. Psixoterapevtning boshida aylana mantiq paydo bo'lishi bilan, oilaviy tizimga ta'sir qilish usulini tanlash oddiy texnik vazifaga aylanadi.
· Neytrallik. Neytrallik printsipiga ko'ra, samarali psixoterapiya terapevtdan neytral pozitsiyani saqlashni talab qiladi. U barcha oila a'zolari bilan bir xilda hamdardlik bildiradi, hech kimga qo'shilmaydi va hamma oila a'zolariga gapirish, eshitish va tushunish uchun teng imkoniyatlar yaratadi.
Bu tamoyilga amal qilish oson emas. Uning buzilishining eng tez -tez uchraydigan varianti - ayol psixoterapevtlarni o'ta ona lavozimiga olish. Nosoz oilada hamma azob chekadi, lekin bolalarning azoblari yaqqol ko'zga tashlanadi, ayniqsa bizning bolalarga yo'naltirilgan madaniyatimizda. Aftidan, beparvo ota -onalar bolalarni nohaq xafa qilishadi. Psixoterapevt kichkina va himoyasizlarni himoya qilib, shu bolalarning ota -onalariga yoki onalariga: "Men bu bolalar uchun sizdan ko'ra yaxshiroq ona bo'lardim", deb xabar beradi. Bu xabarni o'qish juda oson va ona tabiiy ravishda himoyalanadi va qarshilik ko'rsatadi. Terapevtning xatti -harakati bilan qo'zg'atilgan bu qarshilik ko'pincha uning barcha harakatlarini inkor etadi. Oila terapiyani to'xtatadi.
· Gipotetik. Terapevtning oila bilan muloqotining asosiy maqsadi - oilaviy disfunktsiyaning maqsadi va ma'nosi haqidagi farazni tekshirish. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, oilaviy psixoterapevt o'zlariga beradigan asosiy savollar: nima uchun oilada nima bo'ladi? Kuzatilgan disfunktsiya tizimda qanday ishlatiladi?
Terapevtning asosiy gipotezasi uning oila bilan muloqot strategiyasini belgilaydi. Agar terapevt birlamchi gipotezani tuzmagan bo'lsa, uning oila bilan suhbati tartibsiz bo'ladi; ko'pincha suhbatdoshning eng rag'batlantiruvchi a'zosi. Shuni yodda tutingki, bir vaqtning o'zida butun oila bilan suhbatlashish oson emas. Shaxsiy terapiya (suhbat) da suhbat butun oila bilan gaplashishga o'xshamaydi (polilog). Shuningdek, guruh bilan ishlash - bu model emas, chunki oila bilan ishlashda biz odatdagi guruh dinamikasiga tayanolmaymiz. Har xil yoshdagi oilaviy guruh bilan samarali muloqot o'rnatishning yagona usuli-bu asosiy gipotezada berilgan ma'lum meta-maqsadga tayanish.
Tizimli oilaviy terapiya- bu bizning davrimizda mashhur tur psixologik yordam, individual psixoterapiyadan ko'ra muammolarni ko'rish va hal qilishning boshqa usuli. Tizimli yondashuvda, odamning psixologik qiyinchiliklari oilaviy tizimning alomatlari sifatida qaraladi, ular yashirin foyda keltiradigan alohida holatlarga emas, balki butun oilaga qanday ta'sir qiladi.
Tizimli oilaviy terapiyaning asosiy maqsadi Mijozning shaxsiy tushunchasida, aniq munosabatlar tizimini tuzish orqali, buzilgan aloqalarni tiklashda va bunday buzilish bilan bog'liq his -tuyg'ularni ozod qilishda oilaviy tizimni tartibga solishdan iborat. O'zgarishlar tashuvchisi sifatida mijoz o'z tizimiga qaytadi va tizim o'z ishtirokchisining o'zgarishi bilan o'zgara boshlaydi.
Bu yo'nalish oilaviy to'quvlarning mijozga va uning oila a'zolariga ta'sirini ko'rish va o'zgartirish imkonini beradi, shu bilan birga, barcha oila a'zolarining ishtirokini talab qilmasdan, muammoli joylar va yashirin manbalarni tezda aniqlash imkonini beradi.
Tizimli oilaviy terapiyada munosabatlar psixologiyasi, sevgi va rashk, ziddiyatlar va ularni hal qilish usullari va boshqa ko'plab mavzular ko'tariladi.
Tizimli oilaviy terapiya yordam beradi:
Oila tizimi nima ekanligini, uning qoidalari, aloqalari, ishlash tartibi, chegaralarini bilib oling;
O'zini oilaning bir qismi sifatida anglash, yo'qolgan barcha qarindoshlarini qaytarish, oilaviy tizimda tartibni tiklash va buning natijasida Bert Xelinger aytgan "sevgi oqimlari" ni tiklash;
Yaqinlaringiz bilan munosabatlarni uyg'unlashtirish;
Oiladagi nizolarni hal qilish va ularni hal qilish mumkinligini aniqlash;
Oilaning eng "dahshatli" hikoyalari bilan tanishing va ularda yashiringan manbalarni, shuningdek ularni o'tmishda qoldirish, haqiqiy hayotga ta'siridan xalos bo'lish imkoniyatini kashf eting;
Birinchi muhim odamlar - onangiz, dadangiz bilan bo'lgan munosabatingizni o'rganing va bu hozirgi vaqtda munosabatlarni o'rnatishga, munosabatlar mavjudligiga, sifatiga yoki yo'qligiga qanday ta'sir qilishini tushunib oling;
Aka -uka va opa -singillar bilan munosabatlarni yaxshilash, aka -uka va opa -singillar bilan munosabatlarning to'g'ri tartibini tiklash;
Jinsiy nikohdagi nomutanosiblik bilan shug'ullaning, ehtiros qayerga ketishini va qayerdan kelib chiqqanini tushuning;
"Sevgi uchburchagi" ning haqiqiy mazmunini bilib oling va zinoning barcha yashirin ma'nolari, har bir partiyaning ishlash mexanizmlari va afzalliklari haqida bilib oling;
Nega ba'zi odamlar ko'pincha "uchinchi" sifatida munosabatda bo'lishlarini bilib oling, "uchinchisi ortiqcha emas", u qanday yaxshi odam va u oilaga qancha foyda keltiradi;
"Edip" bosqichini to'g'ri yakunlang, bu sizning juftligingizni yanada rivojlantirish kalitidir;
Har bir munosabatlar qanday bosqichlardan o'tishi, har bir bosqichdan o'tish naqshlari va vazifalari, munosabatlar rivojlanishining har bir bosqichida er -xotinni saqlab qolish xavfi va imkoniyatlari haqida bilib oling;
Ota -onadan ajralish nima ekanligini, nima uchun kerakligini bilib oling, bu jarayonda ota -onalar bilan erkin va "kattalar" munosabatlariga o'ting;
Oilaviy gunohkor bo'lishni bas qiling, bolangizni bu roldan ozod qiling;
Bolalarning to'liq o'sishi va rivojlanishi uchun nima kerakligini bilib oling va bolalarni ular hal qila olmaydigan kattalar muammosidan ozod qiling;
O'zaro hurmat, o'zaro tushunishni qaytaring, nizolarning mohiyatini va noto'g'ri tushunish sababini tushuning;
Hamkoringizni ham, o'zingizni ham tushunish yaxshiroq;
Bir -biringizni qo'llab -quvvatlashni va yo'qolgan ruhiy yaqinlikni qayta tiklashni o'rganing;
Ota -onalar bolasida kundalik hayotda yashiringan narsalarni ko'rish, o'zaro aloqani yaxshilash, munosabatlarni yangi bosqichga ko'tarish imkoniyati;
Ota -onalar, turmush o'rtoqlar, bolalar bilan munosabatlarni yaxshilash, yo'qolgan muhabbatni qaytarish orqali o'zingizni qon tomirlari va yurak xurujlarining oldini olish bilan ta'minlang;
Oila abadiy ekanligini va uning yaxshi ekanligini (qo'llab -quvvatlash, poydevor, ildizlar, tuproq) tushunish;
Oilangizda yaxshi yashashingiz uchun nima kerakligini va oilangizni har doim qaytmoqchi bo'lgan joyga aylantirishni bilib oling.
Tizimli oilaviy terapiya bir necha usul va yondashuvlarga asoslangan.
Birinchidan, bu A.Bayserning fenomenologik yondashuvi va paradoksal o'zgarish nazariyasiga asoslanib, bu yo'nalishni mukammal to'ldiruvchi gestalt yondashuvidir.
Ikkinchidan, bu tizimli yondashuv bo'lib, mijozning murakkabligini uning oilaviy tizimida hayotni tashkil etish usuli deb biladi. Keyin siz quyidagilarni qidirishingiz mumkin: tizimli qonunbuzarliklar va "buzilishlar", vaziyatdan naf oluvchilar, yo'qolgan oila a'zolari, tizimda o'z joyidan nohaq mahrum etilganlar, oilaviy travmatik hikoyalar, keyingi avlodlar va boshqalarda aks etadi. qiziqarli xususiyatlar oila tizimining ishlashi.
Uchinchidan, bu guruh terapiyasi, barcha afzalliklari bilan, guruh jarayoni har bir guruh a'zosining muammolari va savollarini o'rganishni kuchaytirishni, guruhning resurslaridan foydalanish imkoniyatiga ega, masalan, fikr -mulohaza, qo'llab -quvvatlash, boshqa a'zolarni oshkor qilish orqali oshkor qilish. , yulduz turkumini o'tkazish yoki psixodrama elementlari bilan ishlash qobiliyati. Guruh ishi, shuningdek, boshqalar bilan muomala qilishning noto'g'ri usullarini ko'rish imkoniyatini beradi (masalan, tanbeh, ayb, g'azab, nazorat). Shuningdek, odamlarning bunday usullarga haqiqiy munosabati nima ekanligini bilish uchun, va bu erda guruhda sog'lomroq, boshqa o'zaro ta'sir usullarini sinab ko'rish.
Va, albatta, oilaning boshqa a'zosini bezovta qilish imkoniyati sifatida o'lish istagiga qadar oilaviy tizimdagi munosabatlarni tartibga solish usuli sifatida psixosomatik alomatlarga katta e'tibor qaratiladi. Oila tizimidagi o'z joniga qasd qilish turtki har doim mijozning raqamidan tashqarida bo'lgan bir yoki bir nechta sabablarga ega va bu sabablarga erishish qobiliyati ham kimningdir hayotini saqlab qolish uchun imkoniyat bo'lishi mumkin. Shu ma'noda, oilaviy tizimli terapiya o'z joniga qasd qilish muammolarini hal qilishning eng istiqbolli usullaridan biridir.
Ish asboblaridan biri sifatida tizimli oilaviy terapiya B. Xellinger uslubiga ko'ra tizimli burjlardan foydalanadi.
Burjlar - bu hayotiy vaziyatga haqiqiy nuqtai nazardan qarash, vaziyatning rivojlanishini, uning yashirin dinamikasini ko'rish, vaziyatda ishtirok etayotgan odamlarning his -tuyg'ularini bilish va yechim topishga urinish. Burjlar orqali siz oiladagi, hamkasblaringiz bilan, xo'jayiningiz bilan, erkaklar bilan, ayollar bilan, pulingiz bilan, kasallikning kelib chiqish sababini ko'rish uchun va hokazolarni yaxshilashingiz mumkin.
10. MAVZU:Psixoterapiyaning asosiy usullari
uy » Ruhiy buzilishlar » Davolashning psixoterapevtik usullari. Psixoterapiya usullari va shakllari.
Davolashning psixoterapevtik usullari. Psixoterapiya usullari va shakllari.
Agar psixoterapiya yuqori malakali mutaxassislar tomonidan amalga oshirilsa, bu postmodern amaliyot, akademik psixologiyaga muqobildir. Terapevtlar tadqiqotda kamdan-kam hollarda foydali ma'lumotlarni topgani uchun ular o'zlarining bilimlarini rivojlantirishga majbur bo'lishadi. Ular buni akademik psixologiyada qo‘llaniladigan malakalar asosida emas, balki atrof-muhitni kuzatish asosida, o‘z sxemalaridan foydalanib, amaliyotda qo‘llash mumkin bo‘lgan bilimlar tizimini yaratadilar.
Psixoterapiya psixologiyaning nazariy va amaliy yo'nalishi sifatida
Psixoterapiya quyidagi ta'riflarga ega:
yo'nalishi amaliy psixologiya bolaga va uning kattalar muhitiga psixologik ta'sir qilish imkoniyati to'g'risidagi ob'ektiv (ilmiy) bilimlar tizimiga asoslangan;
og'ishlarni (tartibsizliklar, nuqsonlar, buzilishlar) tuzatishga (o'zgartirishga) qaratilgan faol choralar va ta'sirlar tizimi aqliy rivojlanish shaxsiyat, uning individualligini saqlash, bolaning va uning atrofidagi kattalar a'zolarining xatti-harakatlarini tuzatish;
bemorlarning (mijozlarning) normal hayotiga xalaqit beradigan omillarni o'zgartirish, o'zgartirish, zaiflashtirish bo'yicha yordam ko'rsatish uchun ular bilan ishlash usuli.
Psixoterapiyaning predmeti, maqsadi va vazifalari
Mutaxassisning maslahat faoliyati mavzusi mijozning rivojlanishi va xatti-harakatlaridagi og'ishlarning belgilari va sabablari bilan belgilanadi, shuning uchun psixoterapiya quyidagilarga qaratilgan:
inson rivojlanishi (psixomotor, hissiy, kognitiv, shaxsiy, kompetentsiya, kommunikativ va boshqalar);
xulq-atvor reaktsiyalari, harakatlar, harakatlar, ko'rinishlar;
o'zboshimchalik bilan tartibga solishni kuchaytirish;
ta'lim muassasasiga moslashish ko'rsatkichlarini yaxshilash (shu jumladan maktab, litsey yoki kollejga tayyorgarlik);
shaxsiy hissiy holatni barqarorlashtirish;
fikrlashning tuzilishi;
xotirani faollashtirish;
radioeshittirishni rivojlantirish;
psixomotor funktsiyalarni tartibga solish va boshqalar.
Psixoterapiyaning umumiy maqsadi insonni ichki farovonlikka qaytarishdir. Наиболее важная задача, которую подразумевает психотерапия, заключается в том, чтобы помогать людям, которые столкнулись с собственной неспособностью достигать целей и которые переживают в связи с этим фрустрацию, депривацию, уныние и тревогу, составить собственные активы и пассивы и учить эффективно использовать свои возможности, aynan:
o'z salohiyatingizni tan oling;
undan foydalanish;
uni amalga oshirishdagi to'siqlarni olib tashlang (xususan, zavq, quvonch va baxt hissi bilan yashashingizga to'sqinlik qiladigan narsalarni tashlang).
Psixoterapiyaning vazifalari ro'yxat shaklida taqdim etilishi mumkin:
psixika va xulq-atvorning ayrim psixologik hodisalari va xususiyatlari haqida ma'lumot berish;
yangi harakatlar, qaror qabul qilish usullari, his-tuyg'ularini ifodalash va boshqalarni o'rgatish (o'rgatish) (bular hayotiy ko'nikmalarni faollashtirish, insoniy munosabatlar sohasida muloqot qilish, muammolarni hal qilish, sog'lom turmush tarzini tanlashda yordam ko'rsatishga qaratilgan dasturlar);
shaxsning faoliyat komponentini rivojlantirish: uning ko'nikmalari, qobiliyatlari va qobiliyatlari;
yoshga bog'liq psixologik neoplazmalarning shakllanishiga yordam berish (shaxsni shakllantirishda va shaxsiy rivojlanishda yordam berish);
his-tuyg'ularni va xatti-harakatlarni tuzatish;
rivojlanishning ijtimoiy holatini optimallashtirish;
tashvishni bartaraf etish (kamaytirish), depressiyani, stressni va ularning oqibatlarini bartaraf etish.
Psixoterapiyaning asosiy usullari
Psixoterapevtlarning ishiga hech qachon duch kelmagan oddiy bemor, sessiyada nima sodir bo'layotganini juda noaniq tushunadi. Psixoterapiyaning ko'plab usullari mavjud. Keling, asosiylarini bilib olaylik.
Art terapiya. Bugungi kunda bu juda mashhur usul. Art-terapiya bemor va psixoterapevt o'rtasida psixologik aloqa o'rnatish uchun javob beradi. Bu usul deyarli har qanday og'ish uchun juda samarali. Ayniqsa, ko'pincha chaqaloqlar bilan ishlashda qo'llaniladi. Art-terapiya yordamida bemor terapevtga barcha yashirin muammolarini ochib beradi. Texnika dinamik sintetik chizma, metaforik chizish, obsesyonlarni ramziy yo'q qilish va boshqalar kabi turli xil usullardan foydalanadi.
Avtotrening. Ushbu usulni qo'llashning boshlanishi o'tgan asrning 30-yillariga to'g'ri kelishi mumkin, ammo asoslar qadimgi sharqona rivojlanishlardan olingan. U faqat kattalarni davolashda qo'llaniladi.
Taklif. Ushbu usulni davolashning asosi deb atash mumkin. Psixoterapevtik amaliyotda deyarli hech bir holat taklifsiz tugallanmagan. Taklifni qo'llashda maslahatchi bemorning turli individual xususiyatlarini hisobga olishi kerak. Bolalar uchun fiksatsiya deb ataladigan maxsus usul mavjud.
O'z-o'zini gipnoz qilish. Bu usul ko'plab diniy marosimlar va meditatsiya texnikasi bilan bog'liq. Bemor o'z-o'zini gipnoz qilishni boshlashdan oldin, terapevt taklif qilish texnikasidan foydalangan holda u bilan ishlaydi.
Gipnoz. Psixoterapiyaning bu usuli eng ko'p tortishuvlarga sabab bo'ladi, lekin u juda samarali. 20-asrning o'rtalaridan beri ishlatilgan. Psixoterapiyada gipnoz va gipnoz o'rtasida farq bor. Klassik va Erikson usullari ham mavjud. Gipnoterapiya kontrendikatsiyalarning juda keng ro'yxatiga ega.
O'yin psixoterapiya. O'yin terapiyasi ko'pincha chaqaloqlarni davolash uchun ishlatiladi. Bunday holda, quyidagi o'yinlar qo'llaniladi: ijtimoiy-madaniy, biologik, shaxslararo.
Ratsional psixoterapiya. Bu maslahatchi mijozni biror narsaga ishontiradigan, mantiqiy tushuntirishlarni qo'llagan holda, faktlarni keltirib chiqaradigan usul. Ba'zan taklif usullari o'rniga ratsional psixoterapiya qo'llaniladi. Ushbu texnikaning samaradorligi bevosita shifokorning xarizmasiga bog'liq. Katta yoshdagi bemorlarni davolashda ratsional psixoterapiya ko'proq qo'llaniladi.
Nutq terapiyasi. Sessiya davomida bemor unga kuchli his-tuyg'ularni keltirib chiqaradigan muammolar haqida baland ovozda gapiradi. Nutqni aytish jarayonida sodir bo'layotgan voqealarni qayta ko'rib chiqish mavjud.
Desensitizatsiya. Psixoterapiyaning bu usuli o'rganilgan manipulyatsiyalar boshqalar bilan almashtirilishiga asoslanadi. Boshlash uchun mijoz dam olish texnikasini o'zlashtiradi. So‘ng xayolida uni qo‘rqitadigan tasvirni tasavvur qiladi. Shundan so'ng, fikrlarda ham xotirjamlik tasviri taqdim etiladi. Bu taxminan 30 daqiqa davom etadi. 10 yoshdan boshlab bemorlar desensitizatsiya bilan davolanishi mumkin.
Psixoterapiya ko'plab kasalliklarni, shu jumladan somatik kasalliklarni davolashning samarali usuli hisoblanadi. Shuningdek, u shaxsiy va ijtimoiy muammolarni engillashtiradi. Biroq, mutaxassisdan yordam so'ragan kishi, mo''jizaviy shifo olmasligini tushunishi kerak. Psixoterapiya sehrli dori emas. Istalgan natijaga erishish uchun siz o'zingiz ustida ishlashingiz kerak.
Psixoterapiya - bu aqliy va jismoniy muammolar uchun individual yoki guruh terapiyasi sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan turli usullarning umumiy ta'rifi. Uning muhim xususiyati shundaki, yordam ko'rsatuvchi, ya'ni. malakali psixoterapevt, bemorga yordam berish uchun aniq va batafsil tavsiflangan psixologik usullarni qo'llaydi. Shunday qilib, psixoterapiya nafaqat ruhiy jarayonlar va simptomlarning o'zgarishiga qanday ta'sir qilishi bilan tavsiflanadi (chunki bunga dori vositalari yordamida ham erishish mumkin), balki Ko'proq bunda terapevt va bemor o'rtasida mustahkam o'rnatilgan ishonchli shaxslararo munosabatlar asosida ishlab chiqilgan suhbatlar va mashqlar kabi muayyan vositalardan foydalanadi. Shuning uchun psixoterapevtik usullar somatik kasalliklarning kechishini o'zgartirish uchun ham qo'llanilishi mumkin (26-bobga qarang).
Qadim zamonlarda ham oldini olish yoki yordam berish maqsadida odamlarga psixologik usullar bilan ta'sir o'tkazishga urinishlar qilinganligi isbotlangan. Masalan, antik davr tarixidan ma'lumki, musiqa va raqs melanxolik yoki hozir aytganimizdek, og'ir ruhiy tushkunlik bilan og'rigan odamlarni davolash uchun ishlatilgan. 18-asrda aqliy dietetika bilan shug'ullanadigan "Psixo" keng harakati mavjud edi. Zamonaviy ma'noda psixoterapiyaning ilmiy rivojlanishi faqat 19-asrning oxirida Avstriya-Vengriyada Zigmund Freyd, AQSHda Lightner Vitmer, Rossiyada Ivan Pavlov, Germaniyada Emil Kraepelin tomonidan nisbatan mustaqil ravishda boshlangan. O'shandan beri kamida 400 xil usullar ishlab chiqilgan. So'nggi o'n yilliklarda psixoterapevtik jarayonning kontseptsiyasi va samaradorligi chuqur ilmiy tadqiqotlarga duchor bo'ldi va aniq chegaralandi. 6-bobda batafsil aytib o'tilganidek, ruhiy kasalliklarga psixologik davolanishning engillashtiruvchi yoki davolovchi ta'siri "azob chekayotgan" bemor va "shifo beruvchi" psixoterapevt o'rtasidagi murakkab aloqa jarayonlaridan kelib chiqadi. Bu jarayonlar odatda emotsional bo'shashishni, shuningdek, qayta ishlash orqali bemorning o'zini va tashqi dunyoni qayta ko'rib chiqishni o'z ichiga oladi. yangi ma'lumotlar va shifokor bilan suhbatlar natijasida olingan bilimlar. Davolash psixoterapevt bilan ishonchli munosabatlarga asoslanadi, u bemorga yordam va tushunish, umid va ishonch beradi va bemor aniqlay oladigan buzilishlar modelini taqdim etadi.
Samarali psixoterapiya bemorning hayotida keng ko'lamli o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Psixoterapiyaning barcha turlari bemorga o'zini yangi nuqtai nazardan ko'rishga yordam beradi va uning azoblari va hayotidagi qiyinchiliklarga boshqacha munosabatda bo'ladi. Hatto ko'p yillar davomida o'z-o'zini cheklaydigan xatti-harakatlar, zararli xatti-harakatlar yoki surunkali qo'rquvdan azob chekayotgan odamlar ham ushbu kasalliklardan xalos bo'lishlari yoki hech bo'lmaganda qo'llab-quvvatlanganini va yengilligini his qilishlari mumkin.
Muayyan ruhiy kasalliklar va hissiy qiyinchiliklarni davolash uchun psixoterapiyadan foydalanish ushbu kitobning tegishli boblarida batafsil bayon qilinadi.
Psixoterapiyaning maqsadlari
Psixoterapiya har doim juda aniq maqsadlarni ko'zlaydi. Birinchi va, ehtimol, eng muhimi, azob-uqubat insonga ta'sir qiladigan bosimni yumshatishdir. Bu bosim og'riq, qo'rquv va tushkunlik shaklida bo'lishi mumkin yoki obsesif fikrlar va harakatlar, cheklovlar, vahima hujumlari, aqliy shartli somatik qiyinchiliklar, jinsiy muammolar va ish faoliyatini jiddiy cheklaydigan ruhiy "blokadalar".
Ikkinchi maqsad - og'irlashtiruvchi xatti-harakatlardan, shuningdek, shubhali xarakter xususiyatlaridan va shaxsiy xususiyatlardan xalos bo'lishdir. Bu qiyinchiliklar, qoida tariqasida, uzoq vaqt davomida hayotning ikkita muhim sohasida namoyon bo'ladi: boshqa odamlar bilan hissiy munosabatlarda va ishda (ta'limda, kundalik hayotda). O'zaro munosabatlardagi qiyinchiliklar, o'z-o'zini hurmat qilish bilan bog'liq muammolar, o'z-o'zini hurmat qilmaslik, chuqur o'ziga ishonmaslik, o'z-o'zidan nafratlanish va o'ziga zarar etkazuvchi xatti-harakatlar turli psixoterapevtik yondashuvlarning diqqat markazida bo'ladi.
Ko'pgina psixoterapevtik usullarning eng ulug'vor maqsadi bemorning o'zini o'zi qadrlashi va o'zini o'zi bilish qobiliyatini oshirishdir.
Bu insonning hissiy moslashuvchanligini yaxshilaydi va uning oqilona fazilatlarini rivojlantirishga hissa qo'shadi, bu esa hayot qo'yadigan talablarga muvaffaqiyatli moslashish uchun etarli asos yaratadi.
Davolash uchun ko'rsatmalar
Zamonaviy ilmiy psixoterapiya ko'plab ruhiy kasalliklarni samarali davolash usuli sifatida o'zini namoyon qildi. Darhaqiqat, deyarli har bir turdagi psixoterapiyaning ma'lum bir usuli mavjud - ba'zi hollarda davolanishning yagona imkoniyati, boshqalarida somatik usullar bilan kombinatsiya sifatida. Hech qanday ruhiy kasallikdan aziyat chekadigan, lekin o'zini ishonchsiz yoki hayotdan norozi bo'lgan shaxslar ham psixoterapiyadan foyda olishlari mumkin. O'z-o'zini bilishni chuqurlashtirish orqali ular uyg'unlik va hissiy qoniqish holatini topishlari mumkin.
Psixoterapiya shakllari
Psixoterapiya bemorlar bilan individual, bemorlar guruhlari, juftliklar yoki oilalar bilan amalga oshiriladi. Bu cheklangan, oldindan belgilangan vaqtgacha davom etadi, lekin ba'zida, kamdan-kam hollarda, shifokor va bemor davolanish maqsadiga erishilganiga rozi bo'lmaguncha, juda uzoq vaqt, hatto yillar davomida davom etishi mumkin.
Psixoterapiya yakka tartibda yoki guruhda, statsionar yoki ambulatoriya sharoitida amalga oshiriladimi, malakali mutaxassislar tomonidan taklif qilinadigan psixoterapevtik usullar uchta keng toifaga bo'linadi, xususan:
• o'ziga xos bo'lmagan, qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiya (suhbatlar);
• psixodinamik, yoki chuqur psixologik (psixoanalitik) terapiya;
• xulq-atvor psixoterapiyasi;
• «psixoterapiyaning insonparvarlik usullari» deb ataladigan ko'plab texnikalarni o'z ichiga oladi, ularning ba'zilari hali yetarlicha ilmiy asoslanmagan. Ushbu usullar sog'lom odamlarga shaxsiy o'sish va qoniqishda yordam berishga intiladi va muayyan psixopatologik kasalliklarni davolash uchun mo'ljallanmagan.
Xulosa qilib aytganda, professional psixoterapevtlar bilan hamkorlikda psixoterapevtik yordam ko'rsatishda ishtirok etadigan o'z-o'ziga yordam guruhlari va bemorlar guruhlarining ahamiyati ortib borayotganini ta'kidlash kerak.
Turli xil psixoterapevtik usullar bemorga ko'rsatilishi mumkin bo'lgan yordam turini aniqlaydi. Qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiyani o'tkazishda shifokor birinchi navbatda bemorga o'z his-tuyg'ulari haqida gapirish va ochiq gapirish imkoniyatini berishdan manfaatdor. U asosan bugungi kunning voqealari va hayotiy muammolariga, ularni bartaraf etish imkoniyatlariga e’tibor qaratadi. Xulq-atvor terapiyasida shifokor bemorga taklif qiladigan muayyan mashqlar va vazifalar, shuningdek, so'rovlar uchun ayniqsa muhimdir. Shifokor bemorga qandaydir salbiy xatti-harakatlar, odatlar, fikrlash tarzi fikrlarga, his-tuyg'ularga, umuman tanaga qanday ta'sir qilishini va ruhiy kasalliklarga olib kelishi mumkinligini tushuntiradi. Bunday hollarda shifokor odatda kerakli o'zgarishlarni ishlab chiqish uchun tegishli kognitiv (ya'ni kognitiv) va amaliy xatti-harakatlar mashqlarini o'tkazadi.
Chuqur psixologik yondashuvlar bilan, aksincha, shifokor hissiy qiyinchiliklarning yashirin sabablarini aniqlashga harakat qiladi, ular bolalikdan kelib chiqqan, ongsiz deb ataladigan narsada. Shu bilan birga, kelajakda muammolarni bartaraf etish uchun yangi yondashuvlarni ishlab chiqish uchun bemorga o'tmishdagi his-tuyg'ular va munosabatlar hozirgi holatiga qanday ta'sir qilishi tushuntiriladi.
Ideal holda, 2-bobda aytib o'tilganidek, shifokor bemorning muammolari va hayotiy sharoitlarini to'liq baholagandan so'ng, davolanishning eng maqbul shaklini topadi. Biroq, tavsiya etilgan davolash usuli ko'pincha shifokorning malakasiga yoki unga mavjud bo'lgan variantlarga bog'liq. Ba'zi psixoterapevtlar o'zlarini psixoterapiyaning to'rtta shaklidan faqat bittasi bilan cheklashsa-da, ko'pchilik etarlicha malakaga ega, turli terapevtik maktablar tomonidan ishlab chiqilgan barcha usullarni o'zlashtiradi va ularni amaliyotda muvaffaqiyatli qo'llaydi.
Shaxsiy va guruh terapiyasida qo'llaniladigan psixoterapiyaning eng keng tarqalgan va chuqur o'rganilgan usullari quyida batafsil ko'rib chiqiladi.
psixoterapiya texnikasi

Sizga taqdim etamiz qisqa Tasvir psixoterapiyaning eng ko'p qo'llaniladigan ba'zi usullari. Ushbu cheklangan ro'yxat bizning psixoterapevtlarimiz faqat ushbu texnikada malakali ekanligini anglatmaydi. Amaldagi usullar doirasi juda keng.

ijobiy psixoterapiya: eklektik yondashuv uchun asos sifatida - bemorlarni muammolarni o'zlari hal qilishga o'rgatish).
Kompyuter testi - maxsus davolash va diagnostika dasturi yordamida test nazorati o'tkaziladi va parallel ravishda ruhiy holat tuzatiladi.
Gestalt terapiyasi- his-tuyg'ularni, his-tuyg'ularni, tajribalarni ifodalash.
Tranzaksiya tahlili- Ota-ona, kattalar, shaxs va bola davlatlarining o'zaro ta'sirini tahlil qilish va yangi hayot stsenariysini qurish.
ekzistensial psixoterapiya- hayotning maqsadi va ma'nosini izlash.
Pravoslav psixoterapiya- oilada ma’naviy-axloqiy tarbiya asoslari va dunyoqarash.
Art-terapiya - bu his-tuyg'ularni chizmalar, yozuvlar va ijodiy o'zini namoyon qilishning boshqa turlari orqali ifodalash.
Integratsiyalashgan psixoterapiya- tibbiy amaliyotda aniq klinik voqelik muammolarini eng samarali tarzda hal qilish uchun qo'llaniladigan turli xil psixoterapevtik yo'nalishlar texnikalarining sintezi.
Ratsional psixoterapiya- P.Dyubois tomonidan taklif qilingan va bemor bilan ishlashda mantiqiy fikrlashga tayanadi, ularning yordami bilan ular buzilgan "kasallikning ichki rasmini" izchil ravishda yo'q qiladi, g'oyalardagi qarama-qarshiliklar va nomuvofiqliklarni tuzatadi. Ratsional psixoterapiyada muhim o'rin kasallikning mohiyatini, uning paydo bo'lish sabablarini tushuntirish bilan bog'liq.
Neyro-lingvistik dasturlash (NLP)- 20-asrning uchta eng yirik psixoterapevtlarining tajriba modellarini o'rganish, tizimlashtirish va qo'llashga asoslangan neo-xatti-harakat yo'nalishining fanlararo integrativ kontseptsiyasi.
Virjiniya Satir (oilaviy terapiya), Frits Perls (Gestalt terapiyasi) va Milton Erikson (qisqa muddatli strategik psixoterapiya va Erikson gipnozi), shuningdek, ajoyib antropolog Gregori Beytson va tilshunos Noel Xomskiy (transformatsion grammatika muallifi) ishlanmalari haqida. tilning chuqur tuzilmalarini, inson nutqida xabarlarni tashkil qilish va o'zgartirish qoidalarini ta'kidladi).
Emil KUE tomonidan ongli o'z-o'zini taklif qilish- usul Z.Freydning engil qo'li bilan ishlab chiqilgan, inson psixikasini ongli va ongsiz qismlarga ajratadigan taniqli nazariyaga asoslanadi. Ma'lumki, ongsiz psixika (ongsiz) miya orqali barcha a'zolarimizning faoliyatiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi.
Trans psixoterapiyasi- terapevtik va profilaktika usullarida ongning o'zgargan holatlaridan foydalanadigan psixoterapevtik usullar. Bunday holatlarning imkoniyatlari o'z-o'zini bilish, o'z-o'zini gipnoz qilish va psixoterapevtning bemorga terapevtik ta'siri, ongsiz ma'lumotlarga kirish imkoniyatini oshirish, ichki organlarning kengayishi va o'zgarishi tufayli xatti-harakatlar modellarini shakllantirish va buzish uchun keng qo'llaniladi: tajriba. Ko'pincha individual psixoterapiyada trans holatlari keyingi psixo-tuzatish aralashuvi uchun dastlabki yoki yordamchi qadam sifatida qo'llaniladi.
Avto-trening - bu tananing o'zini o'zi boshqarishning keng tarqalgan usuli bo'lib, unda bemor davolanish jarayoniga nisbatan faol (gipnozdan farqli o'laroq) pozitsiyani egallaydi va ichakni bo'shashtirish mashg'ulotlari, o'z-o'zini gipnoz va uzoq muddatli o'z-o'zini tarbiyalashdan iborat.
Avtojenik ta'lim ikki bosqichdan iborat:
1) standart dam olish mashqlari;
2) trans tajribasini olishga qaratilgan autogenik meditatsiya.
Imagoterapiya - bemor tomonidan terapevtik maqsadlarda tasvirlarning xarakterli majmuasini ko'paytirishga qaratilgan psixoterapiya usuli. Imagoterapiyaning vazifasi - "men" ning istalgan qiyofasini shakllantirishga asoslangan turli xil hayotiy vaziyatlarda psixologik jihatdan adekvat xatti-harakatlarni doimiy ravishda o'rgatish. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, turli xil texnikalarning uyg'un kombinatsiyasi kasallikning klinik ko'rinishini to'liq o'rganib chiqqandan so'ng, har bir bemor uchun uning ehtiyojlari va imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda individual davolash usulini loyihalash imkonini beradi. Xususan, agar kerak bo'lsa, davolanishning bir bosqichida bilim doirasini kengaytirishga olib keladigan psixoterapiya usullari majmuasidan foydalanish mumkin, boshqasida esa bemorga yangi, yanada konstruktiv va etuklikni rivojlantirishga yordam beradigan xulq-atvor yondashuvi. xulq-atvor.
Saytda to'liq ro'yxatni taqdim etishning iloji yo'q, chunki ularning soni juda ko'p, bu sizning charchashingizga olib kelishi mumkin. Agar siz ushbu muammoga qiziqsangiz, maxsus adabiyotlarni o'qish yaxshiroqdir.

11.MAVZU: Oilaviy xulq-atvor terapiyasi

Psikanalitik nazariya asosan nevrolog Zigmund Freydning nazariyasiga asoslanadi. Bu gʻoyalar koʻpincha bemorning bolaligidan bostirilgan his-tuygʻulari va xotiralarini ifodalaydi. Psixoanalitik nazariyaga koʻra, bu repressiyalar odamlarning kundalik hayotida boshdan kechiradigan tartibsizliklarni keltirib chiqaradi va bu buzilishlarning manbasini topib, inson bu bezovtalikni bartaraf eta olishi kerak. Bunga turli usullar bilan erishiladi, ular orasida erkin assotsiatsiya, gipnoz va tushunish mashhur.
Ushbu usullarning maqsadi bemorda katarsis yoki hissiy boʻshashishni qoʻzgʻatishdir, bu muammoning manbai aniqlanganligini koʻrsatishi kerak va keyin unga yordam berish mumkin. Terapiyaning ushbu shaklida psixoseksual bosqichlar ham asosiy rol oʻynadi, chunki Freyd koʻpincha bemor duch keladigan muammolar uning maʼlum bir bosqichda qolib ketishi bilan bogʻliq deb hisoblardi. Terapiyaning ushbu shaklida tushlar ham muhim rol oʻynadi, chunki Freyd tushlarni ong ostini tushunish usuli sifatida koʻrgan.
Xulq-atvor terapiyasi
Xulq-atvor terapiyasi klassik va operant konditsionerlik kabi bixeviorizm tamoyillariga asoslanadi. Bixeviorizm 20-asr boshlarida Jeyms Uotson va B. F. Skinner kabi psixologlar faoliyati orqali paydo boʻlgan. Behaviorizm, insonning barcha xatti-harakatlari ragʻbatlantirish va kuchaytirish bilan bogʻliq deb daʼvo qiladi, garchi bu mustahkamlash odatda yaxshi xulq-atvor uchun boʻlsa-da, u notoʻgʻri xatti-harakatlar uchun ham sodir boʻlishi mumkin. Ushbu terapevtik nuqtai nazardan, bemorlarning notoʻgʻri xatti-harakatlari kuchaytirildi, bu esa notoʻgʻri xatti-harakatlarning takrorlanishiga olib keladi. Terapiyaning maqsadi kamroq mos kelmaydigan xatti-harakatlarni kuchaytirishdan iborat boʻlib, vaqt oʻtishi bilan bu adaptiv xatti-harakatlar bemor uchun markaziy oʻrinni egallaydi.
Gumanistik terapiya
Gumanistik terapiya oʻz-oʻzini anglashga erishishga qaratilgan (Karl Rojers 1961). Terapiyaning ushbu uslubida terapevt bemorning muammosiga emas, balki bemorning oʻziga eʼtibor qaratadi. Ushbu terapiyaning umumiy maqsadi bemorga mijoz emas, balki „shaxs“ sifatida munosabatda boʻlish muammoning manbasini topishga va uni samarali hal qilishga yordam beradi.
Soʻnggi yillarda insonparvarlik terapiyasi koʻplab ijobiy natijalar bilan rivojlanmoqda. Bu terapevtik samaradorlik uchun zarur boʻlgan asosiy elementlardan biri hisoblanadi va nafaqat bemorning farovonligiga, balki butun jamiyatga katta hissa qoʻshadi. Ayrimlarning aytishicha, bugungi kunda barcha terapevtik yondashuvlar insonparvarlik yondashuviga asoslangan va insonparvarlik terapiyasi bemorni davolashning eng yaxshi usuli hisoblanadi.
Kognitiv xulq-atvor terapiyasi[
Kognitiv xulq-atvor terapiyasi fikrlash va bilishga taʼsir koʻrsatishga qaratilgan (Beck, 1977). Terapiyaning ushbu shakli nafaqat yuqorida aytib oʻtilganidek, xulq-atvor terapiyasining tarkibiy qismlariga, balki kognitiv psixologiya elementlariga ham tayanadi. Bu nafaqat konditsionerlik natijasida paydo boʻlishi mumkin boʻlgan mijozlarning xulq-atvori muammolariga bogʻliq, balki salbiy sxemalar va ularning atrofidagi dunyoni buzilgan idrok etish ham mavjud. Ushbu salbiy sxemalar bemorning hayotida tashvish tugʻdirishi mumkin, masalan, sxemalar ularga oʻz ishlarini qanchalik yaxshi bajarishi yoki jismoniy koʻrinishi haqida haqiqiy boʻlmagan taxminlarni berishi mumkin.
xulq-atvor psixoterapiyasi. Xulq-atvor psixoterapiyasining mohiyati yengillik emas, ya'ni psixopatologik alomatlarni davolash, kasallikning etiopatogenezi jarayoniga kiritish, balki o'rganish va o'qitishdir. Kognitiv psixoterapiya terapiyadan ko'ra maslahat berish usuli sifatida to'g'ri tasniflanadi. Bu bemor (mijoz) va terapevt o'rtasidagi muloqot va hamkorlik usullari orqali ko'proq darajada shaxsiy pozitsiyani shakllantirish bilan bog'liq.
Fenomenologik-gumanistik yo'nalish. Psixoterapiyaning fenomenologik-gumanistik yo'nalishi psixologik maslahatga yaqin. Texnik jihatdan eng rivojlangani gestalt terapiyasidir. Gestalt terapiyasining asosiy usullariga quyidagilar kiradi: "bu erda va hozir" tamoyilidan foydalangan holda xabardorlikni kengaytirishga qaratilgan mashqlar; qarama-qarshiliklarni birlashtirish orqali to'liq gestaltlarni shakllantirish; orzular bilan ishlash va hokazo.Vegetativ tizim orqali endokrin apparati markaziy asab tizimi bilan bog'langan.
Pravoslav e'tiqodiga, Yagona, Katolik va Apostol cherkovining ruhiy, astsetik va adabiy tajribasiga asoslangan dunyoqarashga asoslangan ruhni davolash uchun shakllar va yondashuvlar to'plami (konfessiya pravoslav deb ta'riflangan).
Mustaqil yo'nalishga ajratilgan pravoslav psixoterapiyasi diniy-konfessiyaviy tonallik bilan belgilanadi, chunki u pravoslav antropologiyasi, gomiletizm, ruhiy hayot haqidagi astsetik va patristik ta'limotlar, kasallik manbai sifatida ehtiroslar, asketizm haqidagi eksperimental va nazariy bilimlarga asoslangan. ruhiy urush sifatida, shuningdek, Muqaddas Xushxabar ruhidagi axloqiy nasroniylik burchini maslahat berish va tushunish bo'yicha cherkovning ko'p asrlik ijobiy tajribasi.
Pravoslav psixoterapiya Psixoterapevtik nazariy va uslubiy yondashuvlarning xilma-xilligi orasida tabiiy ravishda o'z o'rnini egallaydi, chunki ularning barchasi, birinchi navbatda, inson tabiatini va uning maqsadini tushunishning o'ziga xos xususiyati, shuningdek, ushbu tabiatdan kelib chiqadigan insoniy munosabatlar bilan bog'liq. Ushbu yo'nalishning o'ziga xosligi shundaki, uning markazida inson bo'lgan, uning omon qolishiga va uni saqlab qolishiga yordam beradigan fanlararo muammo 3 jihat yig'indisida, nafaqat tibbiy-ijtimoiy, balki soteriologik ham hal qilinadi.
Klinik, psixologik, ijtimoiy va biologik omillar yig'indisining ahamiyatini to'liq e'tirof etgan holda, nasroniy taqvodorligining astsetlari, cherkov otalari va o'qituvchilari haqidagi tajribali bilimlar, ularning ijodida so'zlar shaklida muhrlangan. homily, suhbatlar yoki ta'limotlar, uni zamonaviy ilmiy psixoterapiya va psixologiyadan ham, pravoslav bo'lmagan diniy tizimlardan ham o'xshash bilim sohalaridan ajratib turadigan toifalar va tushunchalarni o'z ichiga oladi, masalan: insonning tarkibi (ruh, ruh, tana), Xudoning surati va o'xshashligi, inoyat, hushyorlik, ilohiylik, najot sifatida inson. Psixoterapiyaning diniy-konfessional belgisi uning ijtimoiy-psixologik tushunishida umuman diniy tajribadan foydalanishni emas, balki faqat pravoslav ma'naviyatining o'ziga xos tajribasini ko'rsatadi. Pravoslav antropologiyasi va asketizm tadqiqotchisi Arximandrit Kiprianning so'zlariga ko'ra, "inson haqidagi pravoslav ta'limoti asosan uchta bilim manbasidan kelib chiqadi: Muqaddas, Muqaddas Yozuvlar, to'g'ridan-to'g'ri mistik tushunchalar va teologik aqlning mustaqil taxminlari".
Ilohiyotda eng muhimini ishonch bilan inson haqidagi empirik bilim deb hisoblash mumkin, astsetik tajribalar, homiletika, amaliy maslahatlar va diniy tafakkurning o'ta muhim dogmatik va kanonik yo'nalishlari inson qalbining dindorligini tuzadigan diniy masalalarda muhim ahamiyatga ega.
Xristianlikning birinchi asrlaridan boshlab insonning tarkibi Xudoning surati va o'xshashligi, unda harakat qiluvchi kuchlarning aqliy mexanizmi sifatida tushunilgan, ko'proq ichki o'z-o'zini chuqurlashtirishga, o'rganishga asoslangan inson haqidagi ta'limot shakllangan. ilohiyot dialektikasi va antik falsafaning asoslaridan ko'ra qalbning ichki dunyosi.
Najot va astsetiklar yo'lini va'z qilish uchun asos bo'lgan ijobiy tajriba to'plangan. Zamonaviy ilm-fan Najotkor Masihning izdoshlari tomonidan erishilgan qimmatli psixologik va antropologik bilimlar orqali o'tdi. Astsetik tajribalar, amaliy ishlar yangi va cherkovning o'zi tomonidan to'liq meros bo'lib o'tmagan zamonaviy zamonlar(tarixiy davrlashtirishga ko'ra) va ilmiy jamoatchilik tomonidan ular nafaqat o'rganilmagan, balki tanqid qilinmagan va umuman e'tiborga olinmagan.
Pravoslav psixoterapiyasining o'ziga xos xususiyati shundaki, uning ikkita shakli, sof cherkov va ilmiy va amaliy haqida gapirish kerak.
Birinchi holda, bu havoriylik davridan beri o'rnatilgan, vatanparvarlik davrida rivojlangan va cherkov tarixi davomida biroz tuzatilgan cherkov maslahati, marosimlar, marosimlar va tartib-intizom amaliyotining psixoterapevtik ta'siri haqidagi bayonotdir.
Ikkinchi holda, yordamning barcha turlari (konsultatsiya, diagnostika, profilaktika, davolash) psixoterapevtik va umumiy tibbiy faoliyat doirasidagi professional shifokorlar va psixologlar tomonidan amalga oshiriladi, shu bilan birga ular pastoral maslahat va inoyatli harakatlar o'rnini bosmaydi. cherkov marosimlari va marosimlari, lekin ularning uslubiy va nazariy bazasida ham ilohiyot, ham tabiiy fanlar bo'yicha chuqur bilimlar to'planadi.Bu pravoslav ma'naviyati nuqtai nazaridan diniy tajriba bilan o'zaro aloqani o'rnatish tendentsiyasining ifodasidir, boshqacha aytganda, tushunish. Bu tajriba psixoterapevtning o'zi tomonidan shaxsiy cherkov va faol xushxabardan keyin uyg'un ravishda tibbiy kasb orqali amalga oshiriladi.
Ikkala shakl ham, birinchi holda, Xudo xalqining ma'naviy "oziq-ovqatlari" va ikkinchidan, uning ijtimoiy xizmati orqali cherkovning dunyodagi missiyasini bajarishdir, chunki pravoslav shifokori cherkovning farzandi va tajribasi. Jamoatning ota-bobolari va o'qituvchilarining insoniy bilimlarini cherkovdan tashqarida o'stirilgan psixotexnika turiga aylantirib bo'lmaydi.
Yepiskop Varnava (Belyaev) cherkov ongiga muvofiq, shifokorni chaqirish tartibini shunday belgiladi: 1) hech qanday o'zini oqlamasdan va fidokorlik qilmasdan, avvalgi barcha gunohlari uchun qalbida tavba qilish; 2) hayotingizni yaxshi tomonga yaxshilashga tantanali va'da bering; 3) ruhoniyni chaqiring va tavba qilish, moy bilan moylash va muqaddas birlashish marosimlarida bu yangi ruhiy xususiyatlarni mustahkamlang, muqaddaslang; 4) nihoyat, Rabbiyni ochiq-oydin mo''jizaga majburlamaslik va yomon bema'nilik va mag'rurlikni keltirib chiqarmaslik uchun ("Xudo menga yordam beradi"), Qodir Tangrining kuchli qo'li ostida o'zingizni kamtar tuting va er yuzidagi shifokorni chaqiring.
pravoslav psixologiyasi, vaqt talab qiladigan, bu tartibdan oldin bo'ladi, u odamni idrok etishga tayyorlaydi, uning vazifasi kasallikning psixologik ehtirosli mexanizmlarini bilish, muhim hissiy tajribalarni faollashtirish, uyg'onish orqali azob chekayotgan odamni tavba qilishga olib borishdir. Unda Xudoning qiyofasini tiklash uchun imkoniyatlarni zaxiralang.
Psixoterapiya usullari
Psixoterapiyadagi psixologik ta'sir usullari, birinchi navbatda, lingvistik muloqotni o'z ichiga oladi, bu, qoida tariqasida, psixoterapevtning bemor yoki bemorlar guruhi bilan maxsus tashkil etilgan uchrashuvi paytida amalga oshiriladi. Og'zaki bo'lmagan aloqa vositalariga ham katta ahamiyat beriladi. Umuman olganda, psixoterapiyaning psixologik vositalariga bemorning intellektual faoliyati, uning hissiy holati va xatti-harakatlariga ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan ta'sir ko'rsatish vositalari va shakllari kiradi.
Aleksandrovichga ko'ra psixoterapiya usullarining tasnifi: 1) texnika xarakteriga ega bo'lgan usullar; 2) psixoterapiya maqsadlariga erishish va optimallashtirishga yordam beradigan shart-sharoitlarni aniqlaydigan usullar; 3) biz psixoterapevtik jarayon jarayonida foydalaniladigan vosita ma'nosida usullar; 4) terapevtik aralashuvlar (aralashuvlar) ma'nosida usullar.
Psixoterapiyaning nizolarning sabablarini ochib beradigan usullari va ularni ochib bermaydigan usullar mavjud (psixoterapevtlarning ongsiz komplekslar va to'qnashuvlarga nisbatan turli pozitsiyalarini anglatadi). Mojarolarning sabablarini ochib beradigan usullar asosan psixoanaliz yoki psixoanalizga yo'naltirilgan usullar bilan bir xil; ular shaxsning ongsiz komponenti muhim rol o'ynashini taklif qiladi.
Psixoterapiyaning muayyan usullarini amaliy qo'llash uchun ularni maqsadlariga ko'ra tasniflash muhimdir. Uolberg psixoterapiyaning 3 turini ajratib ko'rsatadi: 1) qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiya, uning maqsadi bemorning himoya kuchlarini mustahkamlash va qo'llab-quvvatlash va xotirjamlikni tiklash uchun o'zini tutishning yangi, yaxshiroq usullarini ishlab chiqish; 2) psixoterapiyani qayta tayyorlash, uning maqsadi xatti-harakatlarning ijobiy shakllarini qo'llab-quvvatlash va tasdiqlash va salbiyni rad etish orqali bemorning xatti-harakatlarini o'zgartirishdir. Bemor o'zi uchun mavjud imkoniyatlar va qobiliyatlardan yaxshiroq foydalanishni o'rganishi kerak, ammo bu ongsiz nizolarni chindan ham hal qilishni maqsad qilmaydi; 3) rekonstruktiv psixoterapiya, uning maqsadi shaxsiyat buzilishlarining manbai bo'lib xizmat qilgan intrapsixik to'qnashuvlarni anglash va xarakter xususiyatlarida sezilarli o'zgarishlarga erishish va shaxsning individual va ijtimoiy faoliyatining to'liq qiymatini tiklash istagi.
Eng mashhur va keng tarqalgan psixoterapevtik usullar quyidagilardir: individual, jamoaviy va guruh shakllarida qo'llaniladigan taklif (gipnoz va taklifning boshqa shakllari), psixoanalitik (psixodinamik), xulq-atvor, fenomenologik-gumanistik (masalan, gestalt terapiyasi).
12.MAVZU: Postmodern nazariy modellar