Ot. Otning grammatik kategoriyalari. Moslashmagan aniqlovchi
106-guruh talabasi Salimboyev Muhammad
Predmetning ma'nosini ifodalaydigan va grammatik son, egalik, rod, kelishik kategoriyalarga ega bo‘lib kim? nima? so‘roqlariga javob beradigan mustaqil so‘z turkumiga ot –SUBSTANTIVUM deyiladi.
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Otlarda uch xil grammatik rod bo‘lib, ular quyidagicha:
Rod -Genus
Genus Masculinum (genus maskulinum) -mujeskoy rod
Genus Femininum (genus femininum) -jenskiy rod
Genus Neutrum (genus neutrum) -srednoy rod
Son (Numerale). Lotin tilida otlar ikki songa bo‘linadi:
Son (Numerale). Lotin tilida otlar ikki songa bo‘linadi:
Singularis -birlik son
Pluralis -ko‘plik son
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Lotin tilida ham xuddi o‘zbek tilidagidek oltita kelishik mavjud bo‘lib, tibbiyotda otlar asosan beshta kelishikda turlanadi: Kelishik (Casus)
Lotin tilida ham xuddi o‘zbek tilidagidek oltita kelishik mavjud bo‘lib, tibbiyotda otlar asosan beshta kelishikda turlanadi: Kelishik (Casus)
Casus Nominativus -bosh kelishik
Casus Genetivus -qaratqich kelishigi
Casus Dativus -jo‘nalish kelishigi
CasusAccusativus -tushum kelishigi
Casus Ablativus -chiqish kelishigi
Casus Vocativus -gapda bosh kelishik bilan bir xil savolga javob berib keladi. Shuning uchun ham oltinchi kelishik tibbiyotda qo‘llanilmaydi.
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Lotin tilida otlarni turlanish xususiyatlariga ko‘ra asosan besh turlanishga bo‘lish mumkin. Otlarning guruhlardagi turlanishi qaratqich kelishigining birlik soni (Genetivus Singularis)dagi kelishik qo‘shimchasiga qarab aniqlanadi.
Gen. Sing. (Qaratqich kelishigi birlik soni) qo‘shimchalari :
I -ae
II -i
III -is
IV -us
V -ei
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Lug'atda otlar quyidagicha yoziladi: bosh kelishikning to‘liq shakli, keyin qaratqich kelishigining qo‘shimchasi va rodi. Masalan:
aqua, ae, f -o‘qilishi –aqua, aquae, femininum -suv,
dens, ntis, m -o‘qilishi -dens, dentis, masculinum –tish,
septum, i, n -o‘qilishi -septum, septi, neutrum -to‘siq,
genu,us, n -o‘qilishi -genu, genus, neutrum -tizza.
caries, ei, f -o‘qilishi –caries, cariei, femininum -chirish.
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI
Otlar kelishiklar bo‘yicha turlanganda ot negiziga kelishik qo‘shimchalari qo‘shiladi. Otning negizini topish uchun otni qaratqich kelishigi birlik sonida yozib, undan qaratqich kelishik qo‘shimchasini olib tashlash kerak. Masalan:
Nom. Sing.: aqua dens septum
Gen. Sing.: aquae dentis septi
Ot negizi: aqu- dent- sept-
Otlarning birinchi turlanishi.
Otlarning birinchi guruhda kelishiklar bo‘yicha turlanishiga bosh kelishik birlik soni (Nominativus Singularis)da -a qo‘shimchasi bilan tugallangan jenskiy roddagi otlar kiradi. Qaratqich kelishigi birlik soni (Genetivus Singularis)da esa -ae qo‘shimchasi bilan tugallanadi va lug'at shakli quyidagicha bo‘ladi,
Masalan:
tinctura, ae, f — spirtli eritma,
tabuletta, ae, f — tabletka, tugmachasimon dori
pilula, ae, f — hab dori
Otlarning birinchi turlanishi.
Bu otlar jenskiy rodga tegishli otlardir. Jenskiy roddagi otlar kelishiklarda quyidagicha turlanadi:
Casus Singularis Pluralis
Nominativus -a -ae
Genetivus -ae -arum
Dativus -ae -is
Accusativus -am -as
Ablativus -a -is
Dori nomlari va dorivor o‘simliklar nomi hamma vaqt bosh harf bilan yoziladi.
Moslashmagan aniqlovchi.
Lotin tilida ikki xil aniqlovchi qollaniladi:
moslashgan aniqlovchi,
moslashmagan aniqlovchi.
Moslashgan aniqlovchi sifat bilan, moslashmagan aniqlovchi esa qaratqich kelishigida turlangan ot bilan ifodalanishi mumkin. Masalan:
caput costae — qovurg’aning boshi,
corpus humeri — yelka suyagining tanasi,
apex linguae — tilning uchi,
oculus hominis —odamning ko’zi,
vena pedis — oyoqning venasi.
Moslashmagan aniqlovchi.
Moslashmagan aniqlovchi bilan aniqlanuvchi atamani kelishiklar bo‘yicha turlaganda faqat aniqlanuvchi so‘z o‘zgarib, moslashmagan aniqlovchi esa o‘zgarmasdan qoladi. Masalan:
Nom.Sing.: caput costae
Gen.Sing.: capitis costae
Dat.Sing.: capiti costae
Acc.Sing.: capitem costae
Abl.Sing.: capite costae
OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYASI. MOSLASHMAGAN ANIQLOVCHI E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!
http://fayllar.org
Dostları ilə paylaş: |