8-Ma’ruza: Quritish jarayonining nazariy asoslari. Quritishning mohiyati. Quritish uskunalari. Oquvchan materiallar va shlamlarni quritish uskunalari. Reja

8-Ma’ruza: Quritish jarayonining nazariy asoslari. Quritishning mohiyati. Quritish uskunalari. Oquvchan materiallar va shlamlarni quritish uskunalari.
Reja:
1. Quritish jarayonining nazariy asoslari.
2. Quritish uskunalari. Oquvchan materiallar va shlamlarni quritish uskunalari.
Tayanch so‘zlar:Quritish jarayoni, Oquvchan materialar, SHlamlarni quritish.
Quritish – materialdan fizik – mexanik va fizik – kimyoviy namlikni yo‘qotishdir. Namlik bilan materialning o‘zaro bog‘liqligining shakllari:

• 
  Kimyoviy - nisbatan mustahkam, aniq belgilangan miqdorda mavjud bo‘ladi, yuqori haroratli jarayonlarda yo‘kotiladi.
  
• 
  Fizik –kimyoviy bog‘liklik- mustahkamligi nam, moddaning tuz qobiqli kislotalarida bo‘ladi, 200⁰ S gacha bo‘lgan haroratda yo‘qotiladi.
  
• 
  Fizik- mexanik bog‘liklik- nisbatan kuchsiz, modda g‘ovaklari, ka’ilyarlarida anik bo‘lmagan miqdorda bo‘ladi, 105-150⁰ S gacha bo‘lgan haroratda yo‘qotiladi.
  

Quritish maqsadi:

• 
  Hamma so’ol mahsulotlar ma’lum mustahkamlikka erishish uchun qurititladi.
  
• 
  Hamma issiqlik himoya mahsulotlari mustahkamlikka erishish uchun tayyor mahsulot omboriga yuborishdan oldin quritiladi.
  
• 
  Namlikni kamaytirish uchun hamma sochiluvchan materiallar (masalan, beton to‘ldiruvchilari) quritiladi.
  
• 
  Sochiluvchan materiallar maydalanishdan olddin elektr energiyasi safini kamaytirish uchun quritiladi.
  

Quritish jarayoni grafigi

G = G_c+W

G- nam material vazni,G_c -quruq material vazni,materialning nisbiy namligi:
W=W/G100%
Materialning nisbiy namligi:
ω=W/G_c 100%
Tartibidagi namlik:
U_c= W_i/G_ci; kg/kg
Boshlangich harorati to, tarkibidagi namligi U₀, Quritish tezligi go bulagn material muxit harorati const bo‘lgan gaz muxitiga kiritiladi. Quritish tezligini namlik miqdori belgilaydi, namlik vakt birligida bug‘lanadi.
τ₁- material kizdirilishi, bunda harorat t₁ gacha oshadi. U₁ gacha namlik tushib ketadi, Quritish tezligi g₁ gacha oshadi.
τ₂–Quritishning birinchi davri, t=t_mat =const, tarkibidagi namlik kritik kattalik bo‘ladi, Quritish tezligi doimiy bo‘ladi.
τ₃- material Quritishni ing ikkinchi davri, bunda material harorati keskin oshadi va atrof - muxit haroratiga etadi. Ramlik teng kattalikkacha tezlik = > 0 gacha tushadi, Quritishninig ikkinchi davri quritish jarayonini tugallaydi.

Sochiluvchan, bo‘lakli materiallar va quritish qurilmalari

Quritish uskunalarini sinflanishi ish tartibi bo‘yicha:

davriy haroratli quritgichlar; to‘xtovsiz harakatdagi quritgichlar; ishlov beriladigan material turi : sochiluvchan; oquvchan va donali, varaqsimon mahsulotlar;
Konstruksiyasi bo‘yicha: sachratuvchan osilgan holda bosim ostida havo oqimi vositasida quritish; barabanli; tunelli; kantaktli; quritish maydalagichli.
Sochiluvchan va bulakli materiallar uchun quritgichlar.
1.Barabanli quritgichlar – o‘z o‘qi atrofida aylanuvchi gorizont o‘qiga 4-5⁰ qiya, g‘ovakli barabandir.

1) aylanayotgan baraban ishchi bushligi;
2) tayanch bandajlari ;
3 ) vintli shesternya;
4) rolikli tayanch;
5) kamera oldi joyi;
6) zichlash xalqalari;
7-9 – tayyor mahsulot konveyeri;
8) siklonlar;
12) ‘uflaydigan ventilyator;
13) YOkilg‘i yokish forsunka yoki gorelkasi;
14)ishkorli yo’ish joyi;
15) surib oluvchi ventilyator.
Tutun, gaz va xom ashyo orasidagi issiqlik almashinishini yaxshilash uchun bararbanning ichki bo‘shlig‘i quyidagi issiqlik almashinuv uskunalari bilan ta’minlanadi.

1. 
   Qaytarma- belkurakli sistema yirik bo‘lakli materiallar uchun qo‘llaniladi, baraban diametri oshganda gaz havo aralashmasining yoyilishi sodir bo‘ladi.
   

2. 
   Sektorli sistema kam sochiluvchan katta zichlikli materiallar uchun qo‘llaniladi.
   

3. 
   YO’iq o‘chirish sistemasi materialning yoyilishga moyil yu’qa va fraksiyalari uchun qo‘llaniladi.
   

4. 
   Oquvchan materiallar(shlamlar)ni qurutishda halqali ‘arda qo‘llaniladi. Halqali ‘arda bir vaqtning o‘zida issiqlik uzatuvchi va maydalovchi agregat bo‘lib xizmat qiladi.
   

sxemasi
a)tug‘ri oqim b)karama-karshi oqim

Quritish agentidan keluvchi harorat qarama –qarshi oqimda,tug‘ri oqimdagiga nisbatan ‘ast bo‘ladi, demak qarama –qarshi oqimda issiqlik energiyasini nisbatan to‘liq ishlatish mumkin. Material qarama-qarshi oqimda tug‘ri oqimdagiga qaraganda ko‘‘rok kiziydi. Hamma materiallarni ham qarama- qarshi oqim bilan quritib bo‘lmaydi. Tug‘ri oqim bilan gi’sli tosh va loy quritiladi. CHunki materialning yuqori harorati gi’sli toshni ajralib ketishiga, loyni degidratatsiyasiga olib kelishi mumkin.
Barabanli quritkichlarda issiqlik sarfi 4000-6000 kDj/kg namlik bug‘lanishini tashkil qiladi. Barabanli quritgich ichida material turish vakti kuyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Kaynagan qatlamda quritgich

Quritish uchun mayda fraksiyali sochiluvchan materiallar qo‘llaniladi. Quritgichlarni alohida xususiyatlari quritish va sinflanish fraksiyalar bo‘yicha sodir bo‘ladi.

1. 
   ‘uflaydigan ventilyator;
   
2. 
   yokilg‘i yokish gorelkasi;
   
3. 
   yokilg‘i yokish ‘echi;
   
4. 
   aralashtirish kamerasi;
   
5. 
   quritish kamerasi bug‘doyli ‘anjarasi tagiga yonuvchi gazlarni keltirish;
   
6. 
   quritish kamerasi ishchi hajmi;
   
7. 
   bug‘doyli ‘anjara;
   
8. 
   material uzaytirish oqimi joyi;
   
9. 
   tayyor mahsulot artish joyi;
   
10. 
    siklonlar;
    
11. 
    tayyor mahsulot konveyerlari ;
    
12. 
    konveyerli o‘ra;
    
13. 
    so‘ruvchi ventilyator;
    
14. 
    yo’gich.
    

‘uflaydigan ventilyator kuvvatini oshirish uchun quritgichlar elektr energiyasining katta sarfini talab qiladi. ‘uflaydigan ventilyator quvvatini ‘asaytirish uchun bug‘doysimon ‘anjaraga vibrator ulanadi, bu vibrator qushimcha qatnaydigan qatlam hosil kiladi. Bunday quritgichlar vibro qaynaydigan qatlamli quritgichlar deyiladi.
Oquvchan materiallarni shlam va sus’enziyalarni quritish uchun mo‘ljallangan quritgichlar.

1. 
   kontaktli quritgichlar;
   

2. 
   ishchi basseyn;
   
3. 
   o‘z uqi atrofida aylanuvchi barabanlar;
   
4. 
   yumshoq varaqsimon ‘o‘latdan yasalgan ‘ichoqlar.
   

Bu quritgichlarninig asosiy yutug‘i ixtiyoriy tashuvchini qo‘llash mumkin (bug‘, issiq suv), chunki issiqlik tashuvchi quritilayotgan material bilan bevosita kontaktga kiritishmaydi.
Sus’enziyalar uchun minorali turdagi quritish qurilmalari

A - tuguni sachratishi uchun markazdan qochuvchi disk
1) disk kor’usi;
2)disk lakenkasi;
3)disk qo’qogi;
4) sus’enziya sig‘ish belkuraklari;
5) disk liko’chasiga sus’enziya uzatish;
6) ventilyator bosimi ostidagi issiq tutunli gazlarni uzatish;
7) qurilish kamerasini ichki minorasi;
8) tayyor mahsulotni tushirish yo’ish joyi;
9) tayyor mahsulot konverlari;
10)siklonlar;
11)so‘ruvchi ventilyator;
12) ‘uflaydigan ventilyator.

SHakllangan mahsulotlar uchun quritish uskunalari

1. 
   kamerali quritgichlar;
   
2. 
   quritish uskunasi;
   
3. 
   issiqlik himoya devori;
   
4. 
   shakllangan mahsulot tagliglari;
   
5. 
   quritish agentligi;
   
6. 
   quritish kanallari.
   

Quritish agentini chiqarish kanallari
Balandligi 3,5 m bo‘lgan kamerali quritgichlar 10 ta qator yuklashga mo‘ljallangan. Kamera uzunligi 10,15m ni tashkil qiladi.20,30 donadan bloklarga birikadi va quritish agentligi ta’minotiga ega.
Kamerali quritgichlar - davriy harakatdagi quritgichlar bo‘lib quritgichlarning butun bloki birdaniga yuklanadi. Quritish agenti kameraga kirib, devor bo‘yicha yuqoriga ko‘tariladi. Mahsulotni qizdiradi, keyin sovib, havo yo‘li markazi orqali chikariladi. Quritish tezligini tekislash uchun kameraning urta qismi cho‘kish zichligiga ega bo‘ladi.
Kamerani quritgichlarda g‘ishtning qurish vaqti 2-3 sutkani tashkil qiladi. Quritish tugagandan so‘ng hamma kameralar mahsulotlardan tozalanadi, mahsulotlar bilan yuklanadi, sikl takrorlanadi.
Tunelli quritgichlar. To‘xtovsiz harakatli quritgich tunel ko‘rinishda bo‘ladi. Uning bir tomonidan mahsulot yuklanadi, ikkinchi tomonidan mahsulot tushiriladi. Tunel uzunligi 10 m dan 100 m gacha bo‘lishi mumkin, tunel eni yo‘llar soniga bog‘lik. Tunel balandligi mahsulot o‘lchagich qavatlar soniga bog‘lik. Mahsulotlarni ketma-ket joylashtirganda tunel balandligi 1-2 m ga teng. Mahsulotllar ikki qavat qilib joylashtirganda tunel balandligi 2,5-3 m ga teng.

1) tunelli quritgich ishchi kamerasi;
2) quritgich agentini keltirish uchun kanal;
3) shibir- surgich;
4) quritish agentini chiqarish uchun kanal;
5) itargichlar;
6) devor issiqlik himoyasi;
7) mahsulotlar yuklash tagligi;
8)shtabelli yotqizgich;
9)konventrli tagchali sadka;
10) vertikal xolatdagi tagliklar.
SHtabelli yotqizish mahsulot mustahkamligi etarli bo‘lganda qo‘llaniladi. SHundagina ularni ustma - ust taxlash mumkin. Mahsulot mustahkamligi kichik bo‘lganda tengchali yotqizish mumkin bo‘ladi.
SHtabelli yotqizish quyidagicha bo‘lish kerak:

1. 
   zich, tunel ishchi xajmini sinash uchun;
   
2. 
   mustahkam, vagentkalar itarilagnda buzilmasligi uchun;
   
3. 
   gazni bir tekisda utkazish kerak;
   

Varaqsimon mahsulotlar uchun quritkichlar

1. 
   ishlangan quritish agentini chikarish uchun havo utkazgichlar;
   
2. 
   ventilyatorlar;
   
3. 
   kuritilayotgan agentni qizdirish kaloriferlyari;
   
4. 
   kameraga quritiladigan agentni uzatish havo utkazgichlari;
   
5. 
   tayyor mahsulotni harakatlanishi uchun ‘rofilaktik vositalar;
   
6. 
   qatlamsimon mahsulotlar;
   
7. 
   quritish kamerasini qushimcha isitish registirlari.
   

Qatlamsimon mahsulotlar deb - katta tashqi yuzali va kichik qalinlikka ega bo‘lgan mahsulotlarga aytiladi: quruq gi’s, yog‘och tolali ‘litalar, yog‘och chiqindili ‘litalar. Bunday mahsulotlar quritish uskunasida yoriqlar hosil qilmasdan butun yuzasi buylab bir tekisda qizdirish imkonnini beradi. 6 qavatli quritgich tunel ti’idagi to‘xtovsiz harakat qiluvchi uskuna bo‘lib, tunel uzunligi 6-7 m, eni 3,5m, balandligi 3,7 m ga teng. Tunel uzunligi buyicha 3ga bo‘linadi: qizdirish; birlamchi quritish; quritishning ikkinchi davri.
Birinchi qarama-qarshi oqim bo‘yicha, ikkinchi va uchinchi tug‘ri oqim bo‘yicha ishlaydi. Qatlamli mahsulotlar har bir kavatga yuklash ko‘‘rikchasi vositasida uzatiladi va trans’ortyor lentalarida harakatlanadi. Quritish kamerasi oxiridagi yuklash qismida ishlov berilgan mahsulotlar ventilyator tomonidan tanlab olinadi. Qizdirish uchun kaloriferga uzatiladi. Kizdirish oxiridagi har bir qavat taqsimlagich havo yullariga o‘tkaziladi. Kaloriferdagi tanlash, qizdirish va quritgichga uzatish ikkinchi va uchinchi uchun bir xildir. Quritish kamerasida mahsulotlar bo‘lish vaqti va trans’ort lentasi harakatlanish tezligi quritish jarayoni vaqtiga to‘g‘ri keladi, bu vaqt quritish grafigida aniqlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.


1. Maxmudova N.A., YUnusov J.YA. Uchebnoe ‘osobie. Te’lotexnika i te’lotexnicheskie oborudovanie. TASI. Tashkent 2005.
2. ‘eregudov V. V. «Te’lotexnika i te’lotexnicheskoe oborudovanie» M.:Stroyizdat, 1990.
3. Maxmudova N. A. Issiqlik texnikasi va issiqlik texnikasi uskunalari. O‘quv Qo‘llanma TAKI. Toshkent 2012.