Antigenlarning antitanalar bilan munosabati. Immum tizimlari filogenezi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
FAN VA INNOVATSIYA TA’LIM 
VAZIRLIGI 
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
SIRTQI BO’LIM 
 
 
MUSTAQIL ISH 
 
 
 
Mavzu:

ANTIGENLARNING ANTITANALAR BILAN

 
MUNOSABATI.IMMUM TIZIMLARI FILOGENEZI
 
 
Guruh: 19.113 

Bajardi:

ODILOVA MUSHTARIY 
 
 
 
 
 

---

MAVZU: ANTIGENLARNING ANTITANALAR BILAN
MUNOSABATI.IMMUM TIZIMLARI FILOGENEZI
Reja: 
1. Antigenlar.
2. Antitanalar.
3. Antigenlarning antitanalar bilan munosabati.

---

Antigenlar – ma’lum sharoitda immun javob berish va maxsus 
antitelolar ishlanib chiqishi, yot hujayralarni yemirib limfotsitlar 
hosil boʻlishi, im-munologik holat yeki tolerantlik shak-
llanishiga sabab boʻladigan turli mod-dalar. A.ning eng muhim 
xususiyati anti-genlik va oʻziga xoslikdir. Xususiyatiga koʻra 
A.ning toʻla va qisman, shuningdek eriydigan (oqsillar yoki ular 
komplek-slarining boshqa moddalar bilan suvdagi eritmasi), 
korpuskulyar (bakteriyalar, hayvon hujayralari), kuchli va 
kuchsiz, tabiiy va sun’iy hamda getero-, izo-, autoantigenlar farq 
qilinadi. A.ni oʻrganish (ayniqsa toʻqimalar mutanosi-bligini) 
a’zo 
va 
toʻqimalarni 
koʻchirib 
oʻtkazish, 
infeksion 
jarayonlarning rivojlanishi, shuningdek oʻsmalarni aniqlash va 
davolashda juda muhim ahamiyatga ega.
ANTITELOLAR — immunitet hosil qiladigan moddalar. 
Antitelolar teri ostiga yoki tomirga oqsil tabiatli modda 
(antigen) kiritilganda, unga qarshi hosil bo’ladi. Antitelolar, 
asosan, qon zardobida to’planadi. Bunday qon zardobiga 
kasallik qo’zg’atuvchi mikrob toksinidan aralashtirilsa, 
Antitelolar 
toksinni 
neytrallaydi 
(antitoksinli 
zardob). 
Antitelolar bor qon zardobiga mikrobning o’zi aralashtirilsa, 
zardobdagi Antitelolar mikrobni bir-biriga yopishtirib, g’uj 
qiladi (agglyutinasiya), ba’zan eritib yuboradi (lizis), ayrim 

---

hollarda antigenni cho’ktiradi (presipitasiya). Antiteloli qon 
zardoblari, xususan, gamma-globulinlar difteriya, qizamiq, 
qoqshol, gazli gangrena, gripp va boshqa kasalliklarning oldini 
olish hamda davolash maqsadida keng qo’llaniladi, sud 
tibbiyotida ham ishlatiladi. 
ANTITELOLAR — immunitet hosil qiladigan moddalar. 
Antitelolar teri ostiga yoki tomirga oqsil tabiatli modda 
(antigen) kiritilganda, unga qarshi hosil bo’ladi. Antitelolar, 
asosan, qon zardobida to’planadi. Bunday qon zardobiga 
kasallik qo’zg’atuvchi mikrob toksinidan aralashtirilsa, 
Antitelolar 
toksinni 
neytrallaydi 
(antitoksinli 
zardob). 
Antitelolar bor qon zardobiga mikrobning o’zi aralashtirilsa, 
zardobdagi Antitelolar mikrobni bir-biriga yopishtirib, g’uj 
qiladi (agglyutinasiya), ba’zan eritib yuboradi (lizis), ayrim 
hollarda antigenni cho’ktiradi (presipitasiya). Antiteloli qon 
zardoblari, xususan, gamma-globulinlar difteriya, qizamiq, 
qoqshol, gazli gangrena, gripp va boshqa kasalliklarning oldini 
olish hamda davolash maqsadida keng qo’llaniladi, sud 
tibbiyotida ham ishlatiladi. 
Antigenlar 
immunogenlik 
hosil 
qilishda 
3 
xususiyati
Begonalik tur doirasi qancha uzoq bolsa shuncha tez organizm 

---

shu antigenga nisbatan antitana sintez qiladi. Misol: 
qoramollardan ajratib olingan albumin quyonlarga yuborilganda 
tez antitana sintez qiladi, shu xol qoylarda kuzatilsa nisbatan 
sekin. Oz organizmidagi oqsillarning ozgarishi natijasida ham 
oz organizmi unga nisbatan antitela sintez qiladi va bu 
autimmun 
kasalliklariga 
sabab 
boladi.
Molekulyar massasi. Massaning yuqorilgi immun javob baland 
boladi. Korpuskulyar antigenlar yaxshi immunogenlardir. 
Oqsillarning massasi qancha baland bolsa ularda immunologic 
reaksiya 
shuncha 
yuqori.
Kimyoviy xususiyati- poli-L-lizin immunogenlik xususiyatini 
unchalik 
yaxshi 
namoyon 
etmatydi, 
lekin 
aromatic 
aminokislotalarda bu xususiyt aksi. Oqsil tarkibida aromatic 
aminokislotalarning qancha kop bo;lishi suncha yuqori immune 
javob reaksiyasini hosil qiladi. Makrofag fermentlari L-qator 
aminokislotali 
antigenlarni 
parchalaydi 
D-qator 
aminokilsotalarga 
nisbatan 
reaksiya 
past 
boradi.
Gaptenlar kimyoviy aramatik xalqa saqlovchi moddalar bolib 
ulardan 
birinchi 
marotaba 
landshteyn 
foydalangan. 
U 
quyonlarda tajriba otkazgan. Tajribada DNF(dinitrofenil)ni oqsil 
tashuvchi bilan boglab quyonlarga yuborgan va unda shunga xos 
antitana 
sintez 
bolgan.
Koplab biologik moddalar, steroirlar, AMF, GMF, dorilar 

---

immunologic xususiyatga ega emas, lekin ularni immunologic 
oqsillar bilan boglash orqali test-sistemada foydalanish 
mumkun. Misol uchun xomiladorlikni aniqlavchi preparat 
ustdagi antitela siydik tarkibidagi gonadotropinga sezgir 
reaksiya 
korsatadi.
V-limfotsitning funksiyasi antitela ishlab chiqarishdan iboratdir. 
Antitelolar glikoproteinlar bolib, ular million xildan ortiq turga 
ega 
antigen 
boglovchi 
qismilardan 
tashkil 
topgan.
Ular umumiy immunoglobulin nomi bilan atalib, qon plazmasi 
oqsilini taxminan 20% ga yaqin qismini tashkil qiladi. YUksak 
darajada tuzilgan umurtqalilarda antitelalaning besh sinfi IgA, 
IgD, IgE, IgG, va IgM lar uchrab, ular oz navbatida α, δ, ε, γ va 
µ N-zanjiriga ega. Bundan tashqari IgG va boshqa 
immunoglobulinlar kichik sinflarga ega. N-zanjirning “dum” 
qismi immunoglobulinlar sinfida muhim rol o‘ynaydi.
IgG–bu turdagi antitelala qondagi immunoglobulinlarning 
asosiy qismini tashkil qiladi. Ular ikkilamchi immun javob 
jarayonida kop miqdorda ishlab chiqiladi. IgG ning Fc qismi 
spetsifik fagotsitar xususiyatga ega makrofaglar va polimorf 
yadroga ega leykotsitlar bilan boglanishi natijasida, bu 
hujayralarda mikrorganizmlarni qamrab olish va eritib yuborish 
xususiyati yuqori darajada boladi. YUqorida qayd etilgan 
jarayonlar IgG molekulasining faqatgina bittagina xususiyati 

---

xolos. Bundan tashqari, mazkur immunoglobulinning Fc qismi 
komplement sistemaning birinchi komponenti bilan birikib, bu 
sistemani faollashtiradi va natijada mikrooganizmlarni halokatga 
olib 
keladi.
Immunoglobulin G nasldan-naslga otuvchi yagona antitelodir. 
Onaning yoldosh hujayralarida IgG ning Fc qismini boglab 
oluvchi maxsus retseptorlar bolib, ular nasldan-naslga otishni 
taminlaydi. Dastlab, antitelo retseptor yordamida pinotsitoz 
usuli orqali yoldoshga yutiladi va avlod qoniga ekzotsitoz usuli 
yordamida chiqadi. Antitelolarning boshqa turlarida bunday 
xususiyat kuzatilmaganligi uchun nasldan naslga otmaydi. IgG 
molekulasi ikkilamchi immun javoblarda ishtirok etadigan 
immunoglobulin bolsa, birlamchi immun javobning dastlabki 
bosqichlarida 
IgM 
hosil 
boladi.
IgM molekulasi sekretsiyalanadigan holatda beshta tort zanjirli 
pentamer birligidan iborat bolib, umumiy 10 ta antigen 
boglovchi qismga ega. Pentamer holatga ega IgM molekulasi 
IgG ga nisbatan komplement sistemani yaxshiroq faollashtiradi. 
Pentamer
molekulasining beshta birliklari J-zanjir (joining chain 
boglovchi zanjir, taxminan 20000 D ogirlikka ega) atrofida 
boglangan. J-zanjir IgM ishlab chiqaruvchi hujayralar 
tomonidan sintezlanadi va immunoglobulinni Fc qismlarini 

---

kovalent boglab, oligomerlanish jarayonini boshlaydi . V-
hujayralar vaqt otishi bilan boshqa turdagi antitelalarni ishlab 
chiqa boshlaydi, biroq ular IgM molekulasini ishlab chiqishdan 
toxtamaydilar.
V-hujayralar hali toliq etilmagan V-hujayralarning rivojlanishi 
IgM 
ning 
tuzilishi
natijasida 
vujudga
kelib, ular µ-zanjirni (engil zanjir bundan mustasno) ishlab 
chiqaradi 
va 
uni
toplaydi.
Keyinchalik toliq etilgan V-xujayralar engil zanjirni sintezlay 
boshlaydi, keyin esa bu zanjir µ-zanjir bilan (ikkita µ-zanjir va 
ikkita engil zanjir) plazmatik membranada qoshilib, pentamer 
holatdagi IgM molekulasini hosil qiladi. SHu vaqtdan boshlab, 
hujayra V-limfotsitga aylanadi va antigen bilan tasirlashish 
qobiliyatiga ega boladi. Antitelolarning barcha sinfi toliq 
etilmagan holatda hujayra ichida va antigen tanuvchi
retseptorlari paydo bolgandan songra membrana yuzasida 
bolishiga qaramay, V-hujayralarning yuzasida asosan IgM va 
IgD 
lar 
boladi
Bazi V-hujayralar esa IgD sintezi uchun faollashishi mumkin.
IgA immun javobda muhim rol oynab, asosan sut, solak, koz 
yoshi va shunga oxshash sekretsiya maxsulotlarida uchraydi. U 

---

monomer yoki dimer holatda boladi. Sekretsiya mahsulotlarida 
IgA dimer holatda bolib, bitta J-zanjirli va qoshimcha sekretor 
komponenti
deb ataladigan polipeptid zanjiridan iboratdir Dimer holatdagi 
IgA kopincha epiteliy, ichak, bronx epiteliysida yoki sut, koz 
yoshi va solak yollarida uchraydi. Epiteliy hujayralarida 
sintezlangan komponent (ajralmalar) dastlab hujayraning bazal 
yuzasida qondagi IgA bilan boglanishda retseptor vazifasini 
otaydi. Komponent va IgA ortasida hosil bolgan komleks 
retseptor yordamida endotsitoz usulida hujayra ichiga kiradi va 
hujayradan
chiqib ketadi. Sekretor komponentning bundayo transport 
funksiyasi immunoglobulin molekulasini proteolitik fermentlar 
tasiridan 
saqlab 
qoladi.
Sekretor komponent glikoprotein molekuladan iborat boli, u 
bazal qavatda dimer holdagi IgA molekulasi bilan bog-lanuvchi 
retseptor vazifasini bajaradi. Sekretor komponent va IgA 
ortasidagi kompleks hujayraga endotsitoz pufakchalari orqali 
otib, ekzotsitoz usulida hujayraning apikal yuzasiga chiqib 
ketadi. Keyin, sekretor komponentning dimer IgA molekulasi 
bilan 
boglangan 
qismi 
uziladi.
IgA molekulasining Fc qismi toqima tola xujayralari va qondagi 
bazofil leykotsit oqsillari bilan juda yuqori spetsi-fiklik (>10 

---

litr/mol) bilan boglanib, antigen uchun retseptor vazifasini 
otaydi va bir qancha biologik faol aminlar (jumla-dan, gistamin 
va bazi xujayralarda serotonin) sekretsiyasiga sababchi boladi
Bu aminlar qon tomirlarini kengay-tirib, tomir devorlarining 
otkazuvchanligini oshiradi va bir qancha astma, eshak emi kabi 
allergik reaksiyalar paydo bolishiga olib keladi. SHuningdek, bu 
faol moddalar yalliglangan joyda leykotsitlar, antitelalar va 
komplement 
komponentlari 
tasir-larini 
engillashtiradi.
IgD 
sinfiga 
kirgan 
immunoglobulinlar 
zardob 
immunoglobulinlarning 
0,2% 
ini 
tashkil 
qiladi. 
Bu 
immunoglobulin mantiqsiz proteoliz moyilligiga ega bo’lib, 
uning domen tuzilmasi mavjud. IgD ning sharner qismi 
uglevodlar 
bilan 
himoya 
qilingan 
bo’lsada, 
immunglobulinlarning boshqa sinfiga qaraganda IgD proteolitik 
parchalanishga nisbatan o’ta ta’sirchan. IgD molekulasining qon 
plazmsining yarimparchalanish davri 1,8 kunni tashkil qiladi. 
Ayollarning homiladorlik davrida IgD ning miqdori deyarli ikki 
barobar oshadi. Yogon ichak yalliglanishida IgD sintezi amalga 
oshiradigan plazmatik hujayralar soni kopayadi. Ehtimol insulin 
va DNK ga qarshi yonalgan antitanalar shu sinfga oid 
immunoglobulinlardir. Ammo bugungi kungacha IgDning 
asosiy 
vazifasi 
nomalum.
IgE- sinfi zardob tarkibida juda oz uchrashiga qaramasdan ular 

---

juda yuksak biologik faollikka ega. Bu molekulalar maxsus 
hujayralarni allergik reaksiyalarda ishtirok etishga tayyorlaydi. 
IgE ning molekulyar ogirligi 190000. Undagi uglevodlar 
miqdori 12% ni tashkil qiladi. IgE ning ogir zanjiri epsilon 
turiga oid bo’lib beshta domendan tashkil topgan. IgE 
termoo’zgaruvchan bo’lib 4 soat davomida 56℃ da isitilsa 
denaturatsiyaga uchraydi. IgE o’zining Fe qismi yordamida to’la 
hujayra va bazofillar sirtida fiksotsialanishi mumkin. Bunda bir 
qancha IgE molekulalari antigen bilan boglanganda, tola hujayra 
va bazofillar, vazofaol amin hamda boshqa farmokologik faol 
moddalarni Sekretsiya qilishga kirishadi. IgE tola va bazofil 
hujayralarini allergik reaksiyalarda ishtirok etishga tayyorlaydi. 
Bir guruh atopic kasalliklarda hamda gelmintozlarda umumiy 
miqdori 
oshadi.
V.

---

ADABIYOTLAR ROYXATI:
Asosiy:
Glik B., Pasternak Dj. Molekulyarnaya biotexnologiya: prinsipы 
i primenenie. M.:Mir. 2002.
Sasson A. Biotexnologiya: sversheniya i nadejdы. M.:Mir. 1987.
Ovchinnikov YU.A. Bio-organicheskaya ximiya. M.: 
Prosveщenie. 1987.
Alberts. Molekulyarnaya biologiya kletki. M.:Mir. 1994.
Qo‘shimcha:
Komilov X.M., Raximov M.M., Odilbekova D.YU. 
Biotexnologiya asoslari. Toshkent. 2010.
Mirxamidova R., Vaxabov A.X., Davranov K., Tursunboeva 
G.S. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. Toshkent: Ilm 
Ziyo. 2014.
Vvedenie v prikladnuyu enzimologiyu. Pod red. Berezina I.V. 
Martineka K.M. M.:MGU. 1997.
Rekombinatnыe molekulы: znachenie dlya nauki i praktiki (Pod 
red. Birsa i Berisa E.). M.: Mir. 1980. 
http://hozir.org