Çështjet se çfarë problemesh etike, sociale dhe politike janë ngritur nga sistemet e informacionit?

Çështjet se çfarë problemesh etike, sociale dhe politike janë ngritur nga sistemet e informacionit?

• Çështjet se çfarë problemesh etike, sociale dhe politike janë ngritur nga sistemet e informacionit?

• Parime specifike për të kryer atë që mund të përdoret për të udhëhequr vendimet etike?

• Pse sistemet bashkëkohore të teknologjisë së informacionit dhe internetit paraqesin sfida për mbrojtjen e privatësisë individuale dhe të pronës intelektuale?

• Si kanë ndikuar sistemet e informacionit ne jetën e përditshme?

Problem: Nevoja për te tranferuar ne menyre efficente reklama online

• Problem: Nevoja për te tranferuar ne menyre efficente reklama online
• Zgjidhje: Reklamat per nje grup te caktuar, lejojne bizneset dhe organizatat për të synuar më saktësisht demografine e dëshiruar Google monitoron aktivitetin përdorues në mijëra faqe, bizneset të monitorojnë faqet e tyre për të kuptuar klientët -Demonstron rolin e IT-së në organizimin dhe shpërndarjen e informacionit -Ilustron çështjet etike te natyrshme në mbledhjen e informacionit online.

Rastet e fundit të gjykimit te dështuar etik në biznes Lehman Brothers, Sherbim I Manexhimit te mineraleve, Pfizer Në shumë raste sistemet informacionit jane përdorur për të varrosur vendimet.

• Rastet e fundit të gjykimit te dështuar etik në biznes Lehman Brothers, Sherbim I Manexhimit te mineraleve, Pfizer Në shumë raste sistemet informacionit jane përdorur për të varrosur vendimet.

• Etikë Parimet e se drejtës dhe të gabimit që individët, duke vepruar si agjente pa moral, përdorin për të bërë zgjedhje për të udhëhequr sjelljet e tyre.

Sistemet e informacionit dhe etika

• Sistemet e informacionit dhe etika

• Sistemet e informacionit ngrenë pyetje të reja etike, sepse ato krijojnë mundësi për:

• 1)Ndryshime intensive shoqërore, 2)shpërndarje kercenuese ekzistuese të pushtetit, të parave, të drejtat dhe detyrimet 3)Lloje të reja të krimit

Model për të menduar çështjet etike, sociale, dhe politike: Shoqëria te mendohet si një pellg i qetë IT si guri rënë në pellg, duke krijuar vale te situatave të reja që nuk mbulohen nga rregullat e vjetra Institucionet sociale dhe politike nuk mund tu përgjigjen brenda natës në këtyre valezave mund të duhen vite për të zhvilluar, rregulla të mirësjelljes pritshmerite dhe ligjet Kërkon kuptimin e etikës për të bërë zgjedhjet në zonat me ligj gri.

• Model për të menduar çështjet etike, sociale, dhe politike: Shoqëria te mendohet si një pellg i qetë IT si guri rënë në pellg, duke krijuar vale te situatave të reja që nuk mbulohen nga rregullat e vjetra Institucionet sociale dhe politike nuk mund tu përgjigjen brenda natës në këtyre valezave mund të duhen vite për të zhvilluar, rregulla të mirësjelljes pritshmerite dhe ligjet Kërkon kuptimin e etikës për të bërë zgjedhjet në zonat me ligj gri.

Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems

• Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems

Pesë dimensionet morale të epokës së informacionit:

• Pesë dimensionet morale të epokës së informacionit:

• 1)Të drejtat dhe detyrimet e informacionit 2)Të drejtat dhe detyrimet e pronës 3)Llogaridhënia dhe kontrolli 4)Cilësia e sistemeve 5)Cilësia e jetës

Trendet kryesore te teknologjise që ngrenë çështje etike 1)Dyfishimi i pushtetit te kompjuterit Organizatat më shumë varen nga sistemet kompjuterike për operacione kritike 2)Rënie e kostos të magazinimit te te dhenave Organizatat mund të mbajë bazat e të dhënave të hollësishme për individë 3)Përparimet ne Networking dhe Internet Kopjimi dhënave nga një vend në një tjetër dhe të qasjes të dhënave personale nga larg është shumë më e lehtë

• Trendet kryesore te teknologjise që ngrenë çështje etike 1)Dyfishimi i pushtetit te kompjuterit Organizatat më shumë varen nga sistemet kompjuterike për operacione kritike 2)Rënie e kostos të magazinimit te te dhenave Organizatat mund të mbajë bazat e të dhënave të hollësishme për individë 3)Përparimet ne Networking dhe Internet Kopjimi dhënave nga një vend në një tjetër dhe të qasjes të dhënave personale nga larg është shumë më e lehtë

Trendet kryesore teknologjike që ngrenë çështje etike (vazhdim) 4)Përparimet në teknikat e analizës të dhënave Kompanitë mund të analizojne sasi të mëdha të dhënave të grumbulluara për individët për: -profilizimin -Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të krijuar dosje e informacionit të detajuar për individë Vetëdijes Nonobvious marrëdhënie (NORA) Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të gjetur lidhjet e errëta te fshehura që mund të ndihmojë në identifikimin e kriminelët apo terroristët

• Trendet kryesore teknologjike që ngrenë çështje etike (vazhdim) 4)Përparimet në teknikat e analizës të dhënave Kompanitë mund të analizojne sasi të mëdha të dhënave të grumbulluara për individët për: -profilizimin -Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të krijuar dosje e informacionit të detajuar për individë Vetëdijes Nonobvious marrëdhënie (NORA) Kombinimi i të dhënave nga burime të shumta për të gjetur lidhjet e errëta te fshehura që mund të ndihmojë në identifikimin e kriminelët apo terroristët

Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems

• Understanding Ethical and Social Issues Related to Systems

Koceptet baze per analizen etike

• Koceptet baze per analizen etike

• Pergjegjesia
• Pranimi I kostos te mundshme, detyrave dhe detyrimet per vendimet.
• Pergjegjshmeria:
• Mekanizmi per te identifikusr palet ndermjetese.
• Besueshmeria:
• Lejohen individet dhe firmat te riparojne demet.
• Proceset e nevojshme:
• Ligjet njihen dhe kuptohen, me aftesine per te apeluar te shkallat me te larta.

Analiza etike: Nje proces me 5 hapa(ethical dilemma)

• Analiza etike: Nje proces me 5 hapa(ethical dilemma)

• Identifikimi pershkrimi I qarte I fakteve.
• Pershkrimi I konfliktit dhe identifikimi I vlerave te rendit me te larte.
• Identifikim i te interesuarve
• Identifikimi i opsioneve te arsyeshme.
• Identifikimi i konsekuencave potenciale te opsioneve.

6 parime etike te mundshme

• 6 parime etike te mundshme

• Rregulli i Arte
• Sillu me te tjeret sic do te deshiroje te tjeret te silleshin me ju.
• Imperativa kategorike e Emanuel Kant
• Nese nje veprim nuk eshte i drejte per secilin, nuk eshte i drejte per asnje.
• Rregulli i ndryshimit te Dekartit
• Ne se nje veprim nuk mund ta besh shpesh nuk eshte e drejte ta besh edhe 1 here.

6 Parime etike te mundshme(cont.)

• 6 Parime etike te mundshme(cont.)

• Parimi Utilitar
• Bej aksionin qe te con me larg ose te jep nje vlere me te madhe.
• Parimi i rrezikut
• Zgjidh veprimin qe prodhon demin me te vogel ose me koston me te vogel te mundshme.
• Parimi etik “s’ka dreke falas”
• Assume that virtually all tangible and intangible objects are owned by someone unless there is a specific declaration otherwise

Kodet profesionale te sjelljes

• Kodet profesionale te sjelljes

• Shpallur me shoqatat e profesionistëve P.sh. AMA, ABA, AITP, ACM Premtimet nga profesionet për të rregulluar veten e tyre në interes të përgjithshëm të shoqërisë

• Dilemat etike te botes reale Një grup i interesave te vene ballepërballë. P.sh. E drejta e kompanisë për të maksimizuar produktivitetin e punonjësve kundrejt te drejtes te punonjesve për përdorimin e internetit për pune të shkurtëra personale

Privatizmi (Privacy) Pretendimi i individëve qe të lihen vetëm, pa mbikqyrje apo ndërhyrje nga individë të tjerë, organizata, apo shteti. Pretendojnë të jenë në gjendje të kontrollojnë informacionin rreth vetes

• Privatizmi (Privacy) Pretendimi i individëve qe të lihen vetëm, pa mbikqyrje apo ndërhyrje nga individë të tjerë, organizata, apo shteti. Pretendojnë të jenë në gjendje të kontrollojnë informacionin rreth vetes

• In U.S., privatizmi mbrohet nga:

• Amendamenti i Pare (freedom of speech:Liria e fjales)
• Amendamenti i katert (kerkimi dhe kapja e paarsyeshme)
• Statute federale shtese (e.g. Privacy Act of 1974)

• .

Sfidat e Internetit ndaj privacy:

• Sfidat e Internetit ndaj privacy:

• Cookies
• Fileza te vogla te shkarkuara nga web site tek hard drive e vizitorit per te ndihmuar identifikimin e brouserit te vizitorit dhe ndjekjen e vizitave ne ate site.
• Web beacons/bugs
• Tiny graphics embedded in e-mail and Web pages to monitor who is reading message
• Spyware
• Surreptitiously installed on user’s computer
• May transmit user’s keystrokes or display unwanted ads

• Koleksionimi i te dhenave private nga Google Targetimi social.

The Moral Dimensions of Information Systems

• The Moral Dimensions of Information Systems

Zgjidhje teknike

• Zgjidhje teknike

• Platforma per Preferenca te Privacy (P3P)
• Lejon web sitet te komunikojne politika te privatizmit te vizitoreve te web brouser.
• Perdoruesi specifikon nivelet e privacy te deshiruara ne setimet e deshiruara te brouser.

The Moral Dimensions of Information Systems

• The Moral Dimensions of Information Systems

Te drejtat e prones: Prona Intelektuale

• Te drejtat e prones: Prona Intelektuale

• Prona intelektuale: Pronë e paprekshme të çdo lloji e krijuar nga individë apo korporata Tre rruget kryesore qe mbrojne pasurine intelektuale
• Sekreti I Tregetise:Puna intelektuale ose produkte qe I takojne biznesit, mbahen sekret, nuk punohet ne domenin public.
• Kopiright: Rregullore qe mbron te drejtat e autorit per gjithe jeten e tij plus 70 vjet.
• Patentat: i dhuron krijuesit te shpikjes nje monopol ekskluziv ne idete e perfshira ne shpikjen e tij qe zgjat 20 vjet.

Sfidat ndaj te drejtave te pasurise intelektuale

• Sfidat ndaj te drejtave te pasurise intelektuale

• Media dixhitale e ndryshme nga media fizike(p.sh. librat)
• Lehtesi ne shumefishim
• Lehtesi ne shperndarje(Rrjetat, Interneti)
• Veshtiresi ne klasifikimin e Softwerit.
• Kompaktesia
• Veshtiresi ne vendosjen e punimeve unike.

• Akti Kopiright I Mileniumit Dixhital(DMCA)

• E shpall ilegal qarkullimin e materialeve kopiright te punimeve te bazuar ne teknologji.

Krimi ne Kompjuter dhe Abuzimi

• Krimi ne Kompjuter dhe Abuzimi

• Krimi ne kompjuter: Teresia e akteve ilegale nepermjet perdorimit te nje kompjuteri ose kunder nje sistemi kompjuterash, mund te jete objekt ose instrument krimi.
• Abuzimi ne kompjuter: Akte jo etike, por jo ilegale
• Spam: Bizneseve u kushton shume te merren me Spam-in.

• Zenia ne pune:

• Puna ne sektoret inxhinierike rezulton me humbje te vendeve te punes.

• Barazia dhe aksesueshmeria – ndarja dixhitale:

• Disa grupe etnike ose te sapo ardhur ka mundesi te mos kene kompjuter ose akses ne Internet.