Doktorant TƏBRİz universitetiNİn məRKƏZİ
Yüklə 66,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Key words
- ƏDƏBİYYAT
- М.Д.НАСРИН ТЕХНОЛОГИЯ RFID В ЦЕНТРАЛЬНЫХ БИБЛИОТЕК УНИВЕРСИТЕТЕ ТЕБРИЗА РЕЗЮМЕ
- M.D.NASRIN THE RFID TECHNOLOGY IN THE CENTRAL LIBRARİES OF TABRİZ UNIVERSITY SUMMARY
| 1
Doktorant
KİTABXANASININ RFİD TEXNOLOGYASI
siya,Təbriz Universitetinin mərkəzi kitabxanası. Ключевые слова: технологии RFID, Радиочастотная идентификация, центральные библиотеки университета Тебриза. Key words: RFID technology, Radio Frequency Identification, Central Libraries of Tabriz University.
XX əsrin sonlarında kitabxana işində iki elektron xidmət meydana gəlmişdir. Əvvəllər ştrix kodlarından istifadə olunurdı. Hazırda RFİD (Radio Dalğaları ilə İdentifikasiya) texnologiyasından istifadə olunur. 1990-ci ildən sonra RFİD etiketləri ştrix kodları yerinə işlənir. RFİD qurğusu ştrix kodu kimi eyni məqsədə xidmət edir və hər obyekt üçün unikal identifikatoru təmin edir [9, 10]. RFİD radio dalğalarından istifadə edərək üzərindəki bir obyektin şəxsiyyət məlumatını ədədi ardıcıl nömrə olaraq çatdıran sistemlərin ümumi adıdır. Bu kabelsız sistemlərə təmas etmədən və hətta görünən belə olmadan oxunma imkanı verir ki, bu xüsusiyyəti ilə istehsal və ştrix kodu kimi ənənəvi texnologiyalarının istifadə edilə bilmədiyi çətin mühitlərdə də böyük asanlıqla təmin edilir. RFİD etiketlər, eyni zamanda elektronik məlumat daşıyıcıları olaraq da istifadə edilə bilər və tapıldıqları dəyişik nöqtələrdə fərqli məlumatlar yazılıb oxuna bilər. RFİD ümumi kateqoriya olaraq avto-ID (identifikasiya) texnologiyası altında qruplaşır; avto-ID texnologiya- larının ortaq xüsusiyyəti əl ilə edilən məlumat girişlərindəki müddəti qısaltmaq və səhvləri önləməkdir. RFİD etiketi bir mikroçip, bir antena və bunların üzərini örtən qoruyucu film təbəqəsindən meydana gələ bilər. RFİD etiketlər İngiliscədə “tag” yəni etiket, transponder adlandırılar. Bir çox şəkil və ölçüyə sahib etiketlər vardır. RFİD etiketlər passiv (batareyasız) və ya aktiv (batareyalı) ola bilər. Bu mikroçip 64 bitdən 2 KB-ə qədər məlumat yığma xüsusiyyətinə malikdir ki, bu da üzərində tapıldığı məhsulun istehsal-istehlak tarixi, sifariş nömrəsi, müştəri məlumatları, ardıcıllıq nömrəsi kimi əhəmiyyətli məlumatları asanca daşıya biləcəyi mənanı verir.
RFİD etiketlərinə məlumat yazılması və bu məlumatların lazım olduqda oxunması radio dalğaları ilə edilir. Ən geniş şəkildə istifadə 2
edilən passiv etiketlər RFİD oxucusu tərəfindən yayılan enerji ilə aktiv olurlar və üzərindəki məlumatı oxucuya göndərirlər. RFİD oxucular etiketlərdən yığdıqları məlumatları dirək olaraq, ya da şəbəkə üzərindən işləyəcək olan kompüter proqram sisteminə çatdırarlar. Gələn bu mə- lumat eyni ilə barkod sistemlərində olduğu kimi istifadəçinin istədiyi əməliyyatlara uyğun olaraq işlənərək istifadə edilir, yığılır. RFİD etiketi oxucu tərəfindən görünmədən və uzaq məsafədən də oxuna bilər. Etiket üzərindəki məlumat istənildiyi zaman RFİD oxucu ilə sərhədsiz dəyişdirilə bilər. Eyni anda bir çox etiket oxuna bilər (300 Ad/sn). Etiketlər mühit şərtlərindən qismən təsirlənə bilərlər. İstifadəyə bağlı olaraq uzun ömürlüdürlər. RFİD sistemləri son illərdə sürətlə inkişaf edərək daha məşhur istifadə sahəsinə sahib olmuşdur. Bir RFİD sistemi üçün büdcə meydana gətirmək istəndiyində, əvvəlcə sistemdən nələr gözlənildiyi və etiketlə- mənin hansı səviyyədə ediləcəyinin təyin olunması lazımdır. Etiketləmə məhsul səviyyəsində edilə biləcəyi kimi qolu, palitra və ya konteyner səviyyəsində də edilə bilər. Yenə tətbiqə bağlı olaraq RFİD etiketlər geri çevrilməli şəkildə istifadə edilərək xərclər azala bilər. Ayrıca son dövrdə performansı gedərək artırılan mobil oxucular ilə sabit sistemlərə asılılıq azaldılaraq daha çox nöqtədə məlumat toplana bilərkən xərclərdə də qənaət təmin edilməkdədir. RFİD sisteminin ana komponentləri olan sabit oxucu və antenalar, mobil oxucular, RFİD printerlər, Proqram, İnteqrasiya sabit xərci meydana gətirərkən illik etiket istehlakı da dəyişən xərcləri meydana gətirir [1,4,13]. Radio dalğalari ilə identifikasiya və Avtomatik identifikasiya iqtisadiyyatın real sektorlarında: ticarətdə, sənayedə, səhiyyədə, anbar- larda, satış məntəqələrində və s. istifadə olunur [7]. Qısaca demək olar ki RFİD-də, RF “radio dağaları”; İD “identifikasiya mənasını verir. RFİD etiketi İngiliscədə “tag” adlandırılır. Hər etiket bir kompüter çip və antenadan ibarətdir ki, kağızda və ya başqa ( flexible ) mühitdə çap edilir. RFİD bir ştrix koduna bənzəyir ki, elektromaqnit (field) sahə və ya lazer şüası ilə oxunur. RFİD ştrix kodlarla müqayisədə irəli çəkilən texnologiyadır. RFİD etiketləri oxumaq üçün görünməlidir; əvəzində bu etiket harada yerləşdirildiyindən asılı olmayaraq, məsələn, kitabın örtüyündə və ya hər məsulun qablaş- dırmasında oxuna bilər. Yalnız identifikasiya nömrəsiylə məhdudlaşan ştrix kodundan ibarət olan etiketlər daha çox, mürəkkəb məlumatı daşıyır. Çip RFİD etiketin bir hissəsidir ki, kitabxana informasiya baytlarını, məsələn, kitabın adı və ya onun şifrəsini daşıyır. Kitabxanaların inkişafı və fondun artması, həmçinin yeni texnologiyadan istifadə etməyin üstünlükləri kitabxanaların RFİD 3
texnologiyasından istifadə etməsinə səbəb olub. Bu texnoloji yüksək texnologiyadır (Hi-Tech), o bir obyektin identifikasiya üçün informasi- yanı radio dalğalar və etiketlər vasitəsilə FRİD qəbuledici təchizata göndərir. RFİD sistemi iki təməl komponentdən, yəni texniki vasitələr və proqram təminatı ilə təşkil olunur. Texniki vasitələr bütün elektrik təchizatıdır ki, bu da iki qrupa bölünür: oxucular və etiketlər. Oxucuların işi informasiyanı yazmaq və oxumaqdır. RFID etiketlərində isə informasiya ehtiva edilir və bu məlumatların lazım olduqda radio dalğa- ları ilə oxunması təmin edilir. Etiketlərin müxtəlif formaları var ki, kitabxanada ən çox nişan (label) formadan istifadə olunur. Proqram təminatı RFİD oxucularını idarə və nəzarət edir. Kitabxanalarda RFİD texnologiyası üç hissədə xidmət edir: fondun təşkili, kitabxana xidmətləri, kitabxana sənədlərinin təhlükəsizliyi. Kitabxanada istifadə olunan qurğular aşağıdakılardan ibarətdir: sabit RFİD sistemlər, mobil RFİD sistemlər, RFİD yazıçıları, RFİD oxucuları, RFİD antenalar (ümumiyyətlə hər oxucu üçün iki ya da dörd antenaya ehtiyac duyulmaqdadır), Ana kompüter, Proqram və işıq sensörü [2,3,4,5,6,8]. Kitabxanada RFİD texnologiyadan istifadə etmək üçün əvvəlcə sənədləri hazırlamaq lazımdır. Təbriz universitetinin Mərkəzi kitabxana- sında 2010-ci illin sentyabrından RFİD texnologiyadan istifadə etdir. Sənədləri hazırlamaq məqsədi ilə əvvəlcədən kitabxananın bütün kitab- ları FRİD etiketi ilə təmin edilirdi. RFİD yazıçılar (RFİD printer) vasitəsilə bu etiketlərin üzərində hər kitabın ştrix kodu, qeydiyyat nömrəsi, kitabın adı, saxlanan yerin kodu, kitabxananın nişanı və s. informasiyalar yazılıb və kitabın cildinə əlavə olunub və rəflərdə yerləşdirildi. Sənədlərin etiketi olmasa abonentə evə oxumağa verilmir. Bu FRİD etiketləri gözlə oxuna bilinməz və yalnız FRİD oxucu vasitəsilə oxunar. Kitabxanaçılara mövcud olan kitablara nəzarət etmək üçun mobil (portativ) oxucu lazımdır. Mobil oxucuların bir proqram təminatı var ki, o da nişanların oxunması prosesini yerinə yetirir və ehtiyatda saxlanan informasiyanı oxuyur və sonra informasiyanı xidmət göstərən təchizata köçürür. Mobil oxucu vasitəsilə az müddətdə və rahatlıqla kitab rəflərini oxumaq olur. Mobil oxucu vasitəsilə 10 kitabı bir saniyədə oxumaq olar. Mobil oxucunu rəflərin kənarında dalğa formada hərəkət etdirib və hər rəf haqqında informasiyasını bir saniyədə təmin etmək olar. Beləliklə, kitabxanaçılar həm kitabların siyahısını əldə edir və həm göz önündə yerləşməyən, yerində olmayan kitabı tapıb öz yerində yerləşdirə bilərlər. Həmcinin mobil oxucu və onun proqramı vasitəsilə hər hansı bir kitabı 4
rəflərdə axtarmaq olar. Buna görə əvvəlcə o kitab haqqında infor- masiyanı mobil oxucuya yazıb və sonra rəflərdə gəzdirib kitabı tapmaq mümkündür. RFİD-in böyük üstünlüklərindən biri də odur ki, o rəfdə olan kitabların etiketini oxuya bilir. Beləliklə, kitabxanada mövcüd olan kitabların siyahısı əldə edilir və həm kitabların müntəzəm olaraq rəfdə öz yerlərində yerləşmələrinə nəzarət etmək mümkün olur. Yeni texnologiya kitabxanalara imkan verir ki, eyni funksiyaları sadə və effektiv formada yerinə yetirsinlər. Həmçinin RFİD texnologiya vasitəsilə ağıllı oxucu biletləri də təmin etmək mümkündür. Abonoment şöbəsində RFİD texnologiyadan istifadə edərək müxtəlif xidmətlər həyata keçirilir. RFİD texnologiyanın bu hissəsi “ştat işlənməsi” (Staff Handling) adlanır. Burada etiketdə yazılan informa- siyanın düz olub-olmaması yoxlanır və nəzarət olunur. Əgər informasiyada səhv olarsa, onu ləğv edib və yenidən yükləyirlər. Bu hissədə həmçinin texniki vasitələr və onun proqram təminatı ilə abono- ment işləri, məsələn, oxucuya xidmət və geri qaytarıldıqda qeydiyyata salmaq və s. məsələlər yerinə yetirilir. Kitabxanalarda kitablar və diğər sənədlər dəfələrlə oxumağa alınır və qaytarılır. FRİD-dən istifadə kitabxananın fəaliyyətlərini daha da səmərəli edir. Çünki RFİD etiketləri dəfələrlə yenidən istifadə edilir. Həmçinin kitabxanada RFİD təhlükəsizlik mexanizmi kimi işlənir. RFİD etiketlərı müxtəlif yollarla təhlükəsizlik əməyini yüngülləşdirə bilər. Bir metodda istifadə olunan etiketin bir “təhlükəsizlik biti” var ki, “aparmaq” (checked-in) və “qaytarmaq”(checked-out) vəziyyəti dəyişilə bilər. Kitabxananın çıxış darvazalarında etiket oxuyan təchizatlar var. Əgər istifadəçi etiketi “aparmaq” istəyində olarsa xüsusi həyəcan siqnalı səslənir və beləliklə, icazəsiz kitabı kitabxanadan çıxartmaq mümkün olmur. Başqa metodda həmin istifadəçi çıxış qapısından keçdikdə, sistem əldə və ya çantada olan kitabların etiketini oxuyur və kitabxananın verilənlər bazasından sənədin aparmaq icazəsinin olub-olmamasını soruşur. Baxmayaraq ki, RFİD-dən oğurluğa qarşı sistem kimi istifadə etmək olar, amma onu olduqca yüksək təhlükəsizlik texnologiyası adlandırmaq olmaz. Kitabxanada RFİD texnologiyanın başqa xidməti növü “özü qaytarmaq” (self Check-in) və “özü aparmaq” (Check-out) təchizatından ibarətdir. Bu avtomatik abonoment şöbəsi adlanır. Kitabxana oxucuları bu hissəni çox istəyirlər, çünki oxucu istənilən kitabı seçib və qötürdükdən sonra müstəqil formada onu təchizata yaxınlaşdırıb və qeydiyyatdan keçirir. Beləliklə, oxucu kitabxanaçıya ehtiyac düymadan kitabı oxumağa aparır və hətta kitabı qaytaranda yenidən təchizata yaxın- 5
laşdırıb kitabı öz adından çıxarda bilir. Bu təchizatda çalışmışlar ki, abonentlər daha rahatlıqla abonoment işlərini özləri yerinə yetirsinlər. İkinci mərhələ sənədi proqram təminatı vasitəsilə identifikasiya etməkdir. Buna görə oxucu sənəd və ya kitabı RFİD oxucu sisteminə yaxınlaşdırır və sistem sənədi identifikasiya edib və oxucuya bir qəbz verir. RFİD texnologiya vasitəsilə oxucu sənədi günün hər saatında kitabxanaya qaytara bilər. Bu sistem “salma qutusu” (Drop Box) adlanır. Beləliklə kitabın qaytarmaq əməliyyatı avtomatik olub və
kitabxanaçıların köməyi olmadan yerinə yetirilir. Buna görə oxucu kitabı “salma qutusu”-na salır. Sistem kitabın informasiysını ekranda göstərir və dərhal onun adını oxucunun faylından silib və qaytarmaq qəbzini oxucuya verir [11,12,13,14]. Yekun olaraq qeyd etmək olar ki, Təbriz Universitetinin Mərkəzi Elmi Kitabxanalarında tətbiq olunan RFİD texnologiyası həm kitabxana xidmətini yaxşılaşdırır, həm də kitabxanaçıların əməyini yüngülləşdirir. Buna görə də bu sistemin bütün tip kitabxanalarda tətbiq olunması məsləhətdir.
1. Ayre, Lori bowen. Position Paper: RFID and Libraries. (2004). Available from www.galecia.com/included/docs/position-rfid- permission.pdf
libraries of brezil. Library and Information Science .- (1978).-Vol. 12.- s. 54-68 . 3. Coyle, Karan . Management of RFİD in libraries. The Journal of Academic Librarianship.-2005.- Volume 31.- Number 5.- s. 486–489 4. Engels,E.(2006). RFID implementation in California Libraries: Costs and benefits. Sacramento: California Library Association. Available from 5. www.Cla-net.org/included/docs/IT3.pdf
library RFID: 7. Issues, practices and architectures. Available via: www.cs.berkely.edu/~dmolnar/library.pdf. 6
http://babelserver.org
application of 10. RFIDs in libraries: an assessment of technological, management and 11. professional issues. International Journal of Information Management.- 12. 2010.- Available from www.elsvier.com/locate/ijinformgt
www.palowireless.com
www.technovelgy.com
İran ب ا ییش ىاس ا ز هف اس ٌدف اتاس . یضمر ، يگوس ی از ؛ یضتمر ،ر فلس .11 ی یدار ا ما عل م ملىاصف //یوزس ا علا طا صکارم ا وابخ اتک لًتر ک دب ب در ) RFID( ش ژ لعا تااط یرا يف ل ع ا گ ژ 8811 -.ناریا
لاقم . RFID ز فى ا در ف اد تاس دم ر ا صواکف ر رد ا . ، ا ى ف ت طع.12 در ذ ئارا یدک ازبر لعا تااط عص ت مزک س ،نار ت- . RFID یللامل هیب صوارفيک هیمد یلعا یا ر
ز هف دک ازبر RFID . وابخ اتک در
در ید.ی .فا. ر دربک ار .لیعاماس ،ی ش ر ؛ یرف ،راگمک ا زهل لا؛ و ، م زک .14 صکارم ا واخبکت ا یکیور تکلا مما ىا // ودا ی وامص اس ب کمک ص اش د کار خ : زس اى علا طا
.)رم
( -.8 از م -.81 ز د - .ع ل م http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?a-code=A-10-85-4
اط بتار
М.Д.НАСРИН ТЕХНОЛОГИЯ RFID В ЦЕНТРАЛЬНЫХ БИБЛИОТЕК УНИВЕРСИТЕТЕ ТЕБРИЗА РЕЗЮМЕ
Эта статья - о технологии RFID в Центральных Библиотек Университете Тебриза. Также в статье изучена общая особенность программного обеспечения библиотеки “технологии RFID.” 7
THE RFID TECHNOLOGY IN THE CENTRAL LIBRARİES OF TABRİZ UNIVERSITY SUMMARY This article is about RFID technology in the Central Libraries of Tabriz University. Also in article is studied the general characteristic of the “RFID technology” library software. Yüklə 66,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|