downloaded from KitabYurdu.az
1
Q İ Y A S Ə D D İ N Q E Y B U L L A Y E V
AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN
TƏŞƏKKÜLÜ TARİXİNDƏN
AZƏRBA YCA N DÖVLƏT NƏŞRİYYATI
BAKI – 1994
downloaded from KitabYurdu.az
2
Elmi redaktoru: Yusif Yusifov
Nəşriyyat redaktoru: Tariyel Cahangir
Rəssamı: Taleh Məlikov
Qiyasə ddin Qe ybullaye v
Azərbaycan türklərinin təşəkkülü ta rixindən.
Bakı, Azərnəşr. 1994. 248 səh.
Q 0503020907 – 29
M – 651 (07) – 94
5 – 94
BBK 9( S 42)
I S B N 5-552-01387- 5
AZƏRNƏŞR 1994
MÜNDƏRİCAT
Giriş---------------------------------------------------------------------------------- 7
I Fəsil.A zərbaycanlıların mənşəyi haqqında mövcüd konsepsiyası---------15
II Fəsil. Azə rbaycan ərazisində ən qədim etnoslar--------------------------- 42
III Fəsil. Mannalar və Madaylar-------------------------- --------------------- 66
IV Fəsil. Kimmerlə r, skiflər və saklar------------------- -------------------- 130
V Fəsil. Albanla r və Atropatenlilə r---------------------- -------------------- 210
VI Fəsil. A zərbaycan dilinin təşəkkü lünə dair nəticə ----------------------- 239
Bədii redaktoru R. Əzizova
Te xniki redaktoru Z. Nəcəfova
Korrektorları Z. Məmmədova, E. Feyzullayeva
downloaded from KitabYurdu.az
3
R E D A K T O R D A N
Azərbaycan xalq ının mənşəyi proble mi əsrimizin 30- cu illərinin zillət li
qeyri-milli siyasətilə yanlış bir istiqamətə yönəldildi. Aydındır ki, ―Azərbaycan
xalq ı‖ deyiləndə, onunçoxsaylı türk d ilində danışan əhalisi nəzərdə tutulurdu.
Hə min dövrün ortalarında bu xa lqın mənşəyi proble mi heçə endirild i, ―türk‖ və
―türk dili‖ sözləri ―azərbaycanlı‖ və ―Azərbaycan dili‖ sözləri ilə əvəz
edildi.Azə rbaycan türk xa lqı və dili yer adını tə msil edən ümu mi məfhu m iç ində
əridild i.Azərbaycan xalq ının yetkinləş məsi gedişində türk etnoslarının iştirakı
tədqiqat obyekti kimi sönükləşdi,adda-budda eşidilən səslər isə siyasi yolla rla
kəsild i. M idiya lılar Azə rbaycan xa lqın ın əcdadları kimi qələ mə verilməyə başlandı.
30-cu illərdə xarici elmi ədəbiyyatda midiyalıların mənşəyi barədə iki fikir
mövcud idi. Bir fikrə görə onlar İran (fars) dillərinin birində, digər fikrə görə yerli
qədim dillə rin birində,ya xud ela m dilinə ya xın bir dildə danışırdıla r.Sovet və
Azərbaycan elmində ikinci müddəa üstünlük təşkil edirdi. La kin 60-cı illərdə bu
müddəanı birinci fikir, yəni midiyalıların irandilli olması fikri üstələdi. Azərbaycan
xalq ının mənşəyi problemi dolaşdırıldı, tədricən iran dilli etnoslar onun
mənşəyində iştira k edən əsas etnik ko mponent kimi təbliğ ed ilməyə başlandı. Bu
yalnış və subyektiv mülahizən i d iletant tərəfdarları (müstəqil tədqiqat işi
aparmayan tərəfdarları) ço xa ldı.Nəticədə hələ 20-c i illə rdə İran, sonra Sovet
tarixşünaslığında meydana gelmiş türk etnosların ın Azərbaycana XI-XII əsrlərdən
etibarən gəlməsi ideyası yenidən baş qaldırdı. Bu əsassız ideyanı əbədiləşdirmək
istəyən qüvvələr müəyyən siyasi məksəd güdürdülər: guya Azərbaycan türkləri bu
əraziyə gəlmədilər. Bu minvalla Azərbaycanın şimal hissəsi qədimdə Dağıstan dili
(lə zgi, udi-udin d illi) əhalinin məskəni olması və sonralar onların türkləş məyə
mə ruz qa lması ideyası tədricən ortaya atıldı. Köhnə fikirlə r heç bir tədqiqat işi
aparılmadan yenidən canlandırıldı.
Eyni za manda 60-c ı illə rdə türk etnoslarının Azə rbaycanda XI-XII
əsirlərdən əvvəl yaşamaları barədə ilk tədqiqatlar aparılmağa başlandı. Yeni
tədqiqat istiqamətləri meydana gəldi. 70-ci illərdə erken orta əsr qədim e rməni
qaynaqlarında türk mənşəli sözlərin, şəxs və yer adların ın ay ırd ed ilməsi sahəsində
mühü m iş görüldü. Sübut olundu ki, erkən orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisində
mü xtəlif etnik ad altında türk etnosları yaşayırdı, oğuz dilləri əsasında Azərbaycan
türk dili yetkinləşird i və ünsiyyət vasitəsinə çevrildi. 80-ci illərdə bu istiqamətdə
tədqiqatlar davam etdirild i. Bu dövürdə yeni bir istiqa mətdə araşdırma lar
aparılmağa başlandı.
E.ə . III- I min illiklə rə aid mixi, ya xud mis mari yazılarda türk mənşəli
sözlər, şəxs və yer adlarının müəyyənləşdirilməsi sahəsində ilk elmi addımlar
atılmağa başlandı. Məlu m o ldu ki, türk etnosları ta qədim dövrlərdən bu ərazin in
sakinləri id ilə r və hələ ən qədim dövrlərdə geniş b ir əra zidə türk etnosların ın
yerdəyişmələ ri baş verird i. De məli, türk etnosları Azərbaycana gəlmə deyil, onun
Dostları ilə paylaş: |