400
Türkçe-Kırgızca Sözlük (2005), Hazırlayan: Gülzura Cumakunova, Kırgızıstan-Türkiye
Manas Üniversitesi Yayınlar, Bişkek.
Türkçe Sözlük 1998, 1, A – J, 9. Baskı, 2. K – Z, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Türkçe Sözlük 2005, 10. Baskı, Türk Dil Kurumu, Ankara.
YÖRÜK S, YÖRÜK Y. 1997, Açıklamalı Deyimler Sözlüğü, İstanbul, 221 s.
YURTBAŞI M. 1996,
Örnekleriyle Deyimler Sözlüğü, Türkçenin zenginliğini ve
yaratıcılığını kanıtlayan 25.000 deyim, 30. 000 örnek cümle, binlerce resim, İstanbul, 521 s.
YÜZBAŞIOĞLU N, YÜZBAŞIOĞLU M. 1990, Deyimler Sözlüğü, İstanbul, 346 s.”
(Musaoğlu 2010:185-207).
3.3. TӘCRÜBӘ-ӘLAVӘ
Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde Biçimce Aynı, Anlamca
Farklılıkları Bulunan Ortak Sözcükler (Yalancı Eşdeğerler)
Sözlüğünün Düzenlenme İlkeleri
“Eşzamanlı Aktarmalı-Açıklamalı Türkiye Türkçesi-Azerbaycan Türkçesi Sözlüğünün
düzenlenmesi, Türkçenin (Türkiye Türkçesinin ve Azerbaycan Türkçesinin) hem eğitimine ve
öğretimine hem de sözvarlığının zenginleşmesine ve sözcüksel ve deyimbilimsel kullanım
olanaklarının genişlemesine büyük katkı sağlar, diye düşünüyoruz. Bu sözlüğü oluşturacak
sözvarlığının önemli bir kısmını, Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde kullanılan
biçimce aynı, anlamca farklılıkları bulunan ortak sözcüklerimiz, dolayısıyla yalancı eşdeğerler
oluşturmaktadır. Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde kullanılan söz konusu ortak
sözcüklerin anlam alanları ve kullanım olanakları birbirinden bağımsız olarak gelişmiş ve büyük
bir ölçüde genişlemiştir. Bundan dolayı Türkçenin işlevselliğini arttıran ve sözvarlığını
zenginleştiren benzeri sözcüksel-anlamsal gelişmelerin sözlüksel olarak saptanması ve çağdaş
Avrasya Türkçelerinin edebi kullanımları ve teknolojik olanaklarla aktarımları ekseninde, ortak
401
bir Türk dilinin veya Avrasya Türkçelerinin kullanımı, eğitimi ve öğretimi doğrultularında
betimlenmesi gerekmektedir. Böyle bir sözcüksel-anlamsal ortak sözlüğün düzenlenme ilkelerini
belirlemek için, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi Sözlüklerindeki “A” harfi ile başlayan
144 ortak sözcüğün anlam alanlarını inceledik. Bunun sonucunda Türkiye Türkçesinde ve
Azerbaycan Türkçesinde Biçimce Aynı, Anlamca Farklıkları Bulunan ve Yaklaşık Üç Bin
Sözcükten Oluşacak Ortak Sözcükler Sözlüğünün Düzenlenme İlkelerini aşağıdaki sıralamayla
belirledik:
ÖRNEKLEM 1
Aynı anlam alanlarına sahip olanlar: Her iki yazı dilinde aynı anlam alanlarına sahip
ortak sözcüklerde; benzer anlam alanlarının, dolayısıyla somut ve gizil sözcüksel-anlamsal
varyantların ve sözlüksel eşsesliliğin oluşunu sağlayan farklı anlam alanlarının temel sözcüksel-
anlamsal modelleri: 0. Açmak/açmaq; ağır; ağız; ağızlık/ağızlıq; almak/almaq; aşırma;
atmak/atmaq; aydınlık/aydınlıq; ayak/ayaq vb.
Söz konusu sözcüksel yuvalardaki ortak anlamlardan birinin, sözcüksel-anlamsal
varyant veya varyantlar olarak yazı dillerinden birinde veya ikisinde de oluşturduğu sözcüksel
çokanlamlılık modeli: 0.1.
Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, ayrıca bir sözcüksel-anlamsal varyanta sahip ortak sözcükler: 0.1.1. Acı;
aciz; adaklı/adaxlı; anlamak/anlamaq; anlaşma; anlayış; atışma; ayaklanma/ ayaqlanma;
aydınlanmak/aydınlanmaq.
Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, sözcüksel-anlamsal varyantlar sıralamasına sahip ortak sözcükler: 0.1.1.1.;
0.1.1.2.;
0.1.1.3.
Acımak/acımaq;
ağırlık/ağırlıq;
akraba/әqrәba;
aksak/axsaq;
aldanmak/aldanmaq; alev/alov; arpacık/arpacıq; arpalık/arpalıq; askı/asqı; ateş/atәş; atış;
atkı/atqı; atlamak/atlamaq; avcı/ ovçu; avunmak/ovunmaq vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, ayrıca bir sözcüksel-anlamsal varyanta sahip ortak sözcükler: 0.1.2.
Aqibәt/akıbet; aclıq/açlık; ağlatmaq/ağlatmak; aldırmaq/aldırmak; avadanlıq/avadanlık;
ayaqaltı/ayakaltı; ayaqlanmaq/ ayaklanmak vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, sözcüksel-anlamsal varyantlar sıralamasına sahip ortak sözcükler: 0.1.2.1.;
402
0.1.2.2.; 0.1.2.3. Acıtmaq/acıtmak; ağarmaq/ağarmak; ağartmaq/ağartmak; aparmaq/aparmak;
ağrı; ağrımaq/ağrımak; aşırılmaq/aşırılmak; aşırmaq/aşırmak; ayıltmaq/ayıltmak vb.
1.2 Aynı anlam alanlarına ve sözcüksel-anlamsal varyantlara sahip ortak sözcüklerde;
her iki yazı dilinde veya birinde farklı anlam alanlarının, dolayısıyla eşsesliliğin(Yun.
Homonymia--tekadlılık) oluşu modeli: 0.2. Aba; ağız; alıcı; aşık/ aşıq; atlanmak/atlanmaq vb.
Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı veya
alanlarının yanı sıra, ayrıca bir anlam alanına sahip ortak sözcükler: 0.2.1. Akide/әqidә; alay vb.
1.2.1.1. Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, anlam alanları sıralamasına sahip ortak sözcükler: 0.2.1.1.; 0.2.1.2.; 0.2.1.3.
Asma; avara; azap/әzab; azmak/azmaq vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, ayrıca bir anlam alanına sahip ortak sözcükler: 0.2.2. Ağac/ağaç; ağı;
alışıq/alışık; asılmaq/asılmak; asmaq/asmak; atlama; ayrım; azad/azat vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesiyle aynı veya farklı anlam alanı ve
alanlarının yanı sıra, anlam alanları sıralamasına sahip ortak sözcükler: 0.2.2.1.; 0.2.2.2.; 0.2.2.3
vb. (“A” harfi ile başlayan ortak sözcük örneği yok.)
Aynı anlam alanlarına sahip olmayanlar: Her iki yazı dilinde aynı anlam alanlarına
sahip olmayan ortak sözcüklerde; benzer anlam alanlarının, dolayısıyla sözcüksel-anlamsal
varyantların oluş modeli: 0.3. Ağa; ağızdolusu; ağızlamak/ağızlamaq; ağızlaşmak/ağızlaşmaq
(nsz –le; işteş); ahır/axur; alçı; Allahlık/Allahlıq; araba vb.
Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesindeki anlam alanı veya alanlarından farklı,
ayrıca bir anlam alanına sahip ortak sözcükler: 0.3.1. Ata vb.
Türkiye Türkçesinde, Azerbaycan Türkçesindeki anlam alanı veya alanlarından farklı
anlam alanlarına sahip ortak sözcükler: 0.3.1.1.; 0.3.1.2.; 0.3.1.3. Alışkanlık/alışkanlıq vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesindeki anlam alanı veya alanlarından farklı,
ayrıca bir anlam alanına sahip ortak sözcükler: 0.3.2. Aşçı vb.
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesindeki anlam alanı veya alanlarından farklı
anlam alanlarına sahip ortak sözcükler: 0.3.2.1.; 0.3.2.2. Asmalıq/asmalık, ayaqlamaq/ayaklamak.
ÖRNEKLEM 2
Dostları ilə paylaş: |