403
Sözlük, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi Sözlükleri temelinde düzenlenmiştir.
Kısaltmalar söz konusu sözlüklerden alınmıştır. Sesbilgisel olarak farklı biçimlerde gerçekleşen
ortak sözcüklerin varyantları, her iki yazı diline göre yazılmıştır: Ağızlık/ağızlıq; akraba/әqrәba;
atlanmak/atlanmaq vb.
Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde biçimce aynı, anlamca farklılıkları
bulunan ortak sözcükler, anlam alanları farklılığına göre iki gruba bölünmektedir:
Aynı Anlam Alanlarına Sahip Olanlar;
Aynı Anlam Alanlarına Sahip Olmayanlar.
I. Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde 0. rakamı ile işaretlenen, aynı
anlama veya anlamlara sahip ortak sözcüklerin iki sözcüksel-sözlüksel modeli belirlenmiştir:
Sözcüksel Çokanlamlılık Modeli: 0.1.
Sözcüksel Eşseslilik Modeli: 0.2.
Birinci modele göre belirlenen ve benzer anlam alanlarını ifade eden sözcüksel-
anlamsal varyantlar, yazı dillerine göre iki gruba bölünmektedir:
A.
Türkiye Türkçesi Örneği: 0.1.1.
B.
Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.1.2.
Her iki örneklemeye göre belirlenen sözcüksel-anlamsal sözcük varyantları, sayısına
bağlı olarak 0.1.1.1., 0.1.1.2., 0.1.1.3.; 0.1.2.1., 0.1.2.2., 0.1.2.3. vb. rakamlarla işaretlenmiştir.
İkinci modele göre belirlenen ve farklı anlam alanlarını ifade eden eşsesli ortak
sözcükler de iki gruba bölünmektedir.
A.
Türkiye Türkçesi Örneği: 0.2.1.
B.
Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.2.2.
Yukarıda belirtilen rakamlarla işaretleme burada da söz konusudur: 0.2.1.1., 0.2.1.2.,
0.2.1.3.; 0.2.2.1., 0.2.2.2.; 0.2.2.3. vb.
II. Aynı anlam alanına veya alanlarına sahip olmayan ortak sözcükler modeli 0.3.
rakamları ile işaretlenmiştir. Rakamlarla işaretlemedeki sıralama burada da söz konusudur:
A.
Türkiye Türkçesi Örneği: 0.3.1.; 0.3.1.1., 0.3.1.2. vb.
B.
Azerbaycan Türkçesi Örneği: 0.3.2.; 0.3.2.1, 0.3.2.2. vb.
Kimi ortak sözcük modellerinde örnekler azdır. Bir örneklendirmede ise
örnek getirilmemiştir. Söz konusu durum, Sözlüğün her iki yazı dilinde henüz “A”
404
harfi ile başlayan sözcükleri içermesiyle ilintilidir. Sözlükte diğer harflerle başlayan ortak
sözcükler betimlenirken, tüm örneklendirilmelere ilişkin sözcüksel-anlamsal varyantlar ve farklı
anlamlı eşsesli sözcükler yerini bulacaktır.
4.3. Türkiyә Türkcәsi-Azәrbaycan türkcәsi şәkilcә eyni, mәnaca fәrqli sözlәr lüğәti
Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde Biçimce Aynı, Anlamca Farklılıkları
Bulunan Ortak Sözcükler (Yalancı Eşdeğerler) Sözlüğü Denemesi
A
1. Aba is. Ar. Aba 0. Giysi türü; 0.1.1. Yünden hazırlanmış kumaş. Bu kumaştan
dikilmiş giysi; 0.2. Ebeveyn; ata, atalar, ata-baba □ Abavü-әcdad: ata-babalar, әcdad, nәsil,
babalar; 0.2.1. Abla.
2. Acı is. ve s. acı
0. Acı: acı ilaç; acı soğan 0. Ağrı; 0. Hoşa gitmeyen// Xoşa
gәlmәyәn; □ Acı söylemek – acı danışmaq; □ Acı çekmek//çәkmәk 0. is. mec. Ağrı, azar
(hastalık), yorğunluq hissi; 0.1.1. Renk için, koyu.
3. Acımak nsz. acımaq
0. Acılaşmak; acı olmak 0.1.1.1. üzülmek; 0.1.1.2. Bir şeyi
vermeye kıyamamak veya verdiğine, elden çıkartdığına üzülmek: Çantayı yitirdiğime acımam,
ama içinde evrağım vardı – Çantanı itirdiyimә görә tәәssüflәnmirәm, ama içәrisindә sәnәdim
vardı. 0.1.2. Tәәssüflәnmәk, heyfslәnmәk.
4. Acıtmak f. Acıtmaq
0. Acılık vermek//acılaşdırmaq; 0.1.1. Ağrı ve sızı
duymasına sebep olmak; 0.1.2.1. Turşutmaq, qıcqırtmaq, acıtma qatıb yetişdirmәk (hamuru
mayalamak); 0.1.2.2. İncitmәk, acığını tutdurmaq (Sinirlendirmek).
5. Aciz is. Ar. aciz 0. Gücsüzlük//aciz olma vәziyyәti; 0.1.1. Birinin borcunu vaktinde
ödeyememesi durumu: □ Acz içinde olmak – gücü çatmamaq; □ Acze düşmek- çarәsiz qalmaq.
6. Açlık is. aclıq 0. Aç olma durumu//yemәyә ehtiyac hissi; 0. Kıtlık//әrzaq yoxluğu;
0.1.2. ◊ Aclıq elan etmәk – ölüm orucu tutmak.
7. Açmak (-i) açmaq
0. Bir şeyi kapalı durumdan kurtarmak//qapalı bir şeyin
qapağını vә s.-ni qalddırmaq; 0. Örtülmüş, kapanmış bir şeyi açmak//açmaq; Çantayı açmak-
çantanı açmaq; 0. Delmek//deşmәk 0. Genişletmek//böyütmәk: Anıtın çevresini açmak – abidәnin
405
әtrafını genişlәtmәk; 0. Temelini atmak//әsasını qoymaq; Okul açmak – mәktәb açmaq;
0. Tıkalı bir şeyi bu durumdan kurtarmak veya bir düzeni, bir aygıtı çalışır duruma
getirmek//axışı vә ya işlәmәsi dayandırılmış bir şeyin axıb getmәsinә vә ya işlәmәsinә
yol vermәk, imkan vermәk; Radyoyu açmak//radionu açmaq; 0. Başlamak//işә salmaq;
0. Yakışmak//gözәl göstәrmәk vә ya sevindirmәk, hәvәslәndirmәk: Bu renk odayı açtı
– Bu rәng otağı gözәllәşdirdi; Burası beni açmadı, başka yere gidelim – Bura heç mәni
açmadı, başka bir yere gedәk; 0. Bir konuyla ilgili konuşmak//söhbәt açmaq; 0. Sırrını
açmak// birldirmәk: ◊ Açtı ağzını, yumdu gözünü-Ağzını açıb gözünü yummaq 0.
Güllenmek//çiçәklәnmәk: Ağaçlar gül açmıştır//Ağaclar gül açmışdır; 0.1.1.1. Rengin
koyuluğunu azaltmak: Bu boyayı biraz daha açmalı//Bu boyanı bir az daha açıq hala
gәtirmәli; 0.1.1.2. Yapmak, düzenlemek//tәşkil etmәk, hәyata keçirmәk: Yarışma
açmak//Yarış tәşkil elәmәk; 0.1.1.3. Ayırmak//ayırmaq: Senin için üst katta bir oda
açtık//Senin üçün yuxarı mәrtәbәdә bir otaq ayırdıq; 0.1.2. mәc. Ürәyinә yatmaq,
sevindirmәk//hoşuna gitmek: Bu söhbәt mәni açmadı//Bu sohbet hoşuma gitmedi ◊
Açıb ağartmaq – gün yüzüne çıkarmak.
8. Ad is. ad 0. İsim// doğulduğu zaman adama verilәn şәxsi isim; 0.
ün//söhrәt; 0. Ad almak; ad verilmәk vb. □ Ad çekmek//püşk atmaq: 0.1.1. gr. İsim.
9. Ada is. ada
0. Dört tarafı su olan kara parçası//dörd bir tәrәfi su ilә
çevrili torpaq parçası; 0.1.1.1. Kaldırım taşıyla ayrılmış alan//şose yolu uzәrindә sola
dönmәlәri tәmin edәn, sağ tәrәfdә vә ya yolun ortasında yer tutan sәki daşlarıyla
ayrılmış sahә; 0.1.1.2. Çevresi yollarla belirlenmiş olan arsa// әtrafı yollarla ayrılmış
olan bir sahә vә ya belә bir sahәnin üzәrindәki tikintilәr. □ Ada kimi gәmi – çox böyük
gәmi.
10. Adaklı s. adaxlı
0. Nişanlı; adaxlanmış; 0.1.1. Adağı olan, adak
adamış olan//nәziri olan.
11. Afet is. Ar. afәt
0. Felaket//bәla; 0. mec. Çok güzel kadın//dilbәr;
0.1.1.1. Doğanın yol açtığı yıkım//zәlzәlә, sel kimi tәbiәt hadisәlәri nәticәsindә ortaya
çıxan fәlakәt; 0.1.1.2. Çok kötü//pis; 0.1.2. mәc. Çox zirәk//uyanık.
12. Ağa is. ağa
0.3.1.1. Kırsal kesimde geniş toprakları olan, sözü geçen,
varlıklı kimse//torpaq sahәlәri olan, varlı kişilәr; 0.3.1.2. Halk arasında sayılan ve sözü
geçәn erkeklere verilen ad; 0.3.1.3. Büyük kardeş//qardaş; 0.3.1.4. Okuryazar olmayan
Dostları ilə paylaş: |