2
Elmi redaktor: Prof. Dr. Süleyman Əliyarlı,
Əməkdar Elm Xadimi, Türk
Tarih Kurumunun Fəxri üzvü
Rəyçilər: T.e.d. prof. Anar İsgəndərov
F.e.n., dos.
Ülviyyə Rəhimova
Tarix üzrə Fəlsəfə Doktoru. Vasif Qafarov
X. C. İbrahimli. Azərbaycan mühacirəti tarixi. ADPU
nəşriyyatı Bakı – 2012. səh. 358
Kitabda XIX əsrin əvvəllərində rusların Qafqazı işğal etməsi ilə istiqlalçı
Azərbaycan mühacirətinin meydana gəlməsi, mühacirətin 1918-ci il milli
istiqlaliyyət əldə olunana qədərki mərhələsi, 1920-ci il 27 aprel işğalı ilə
devrilmiş Azərbaycan müstəqilliyinin yenidən bərpası uğrunda mühacirlərin
fasiləsiz olaraq 70 ilə yaxın xarici ölkələrdə apardıqları mübarizə, ağır,
təhlükəli, əsəbi həyat şəraitində müxtəlif ölkələrdə, onlarla ictimai-siyasi
təşkilatın yaradılması şərh edilir, otuzdan artıq qəzet və dərginin ərsəyə
gəlməsindən, yazılan minlərlə əsərdən, nəhayət, milli ideologiyanın daha da
dolğunlaşdırılmasından bəhs olunur. Əsərdə Azərbaycanın yenidən öz
müstəqilliyinə qovuşmasında mühacirətin gördüyü işlərin məzmun və əhəmiy-
yətinə aydınlıq gətirilmişdir.
Kitabdan ali məktəb tələbələri, müəllimləri, araşdırmaçılar, eləcə də geniş
oxucu auditoriyası yararlana bilər.
© İbrahimli X. C., 2012
Qrif
3
İçindəkilər
Giriş ............................................................................................5
I Bölüm. Azərbaycan mühacirətinin yaranması,
onun yeni mərhələsini doğuran şərait və səbəblər
1.1. Azərbaycan mühacirətinin tarixi kökləri............................22
1.2. Mühacirətin yeni mərhələsi ...............................................32
1.3. 1920-ci il 27 aprel işğalından sonra Azərbaycanda
ümumi vəziyyət, üsyanlar və kəndli hərəkatı....................35
1.4. Siyasi təşkilatların gizli fəaliyyətə keçməsi ......................62
II Bölüm. Mühacirətin təşkilatlanması
2.1. Siyasi təşkilatların və dərnəklərin yaranması....................90
2.2. Mühacirət mətbuatı .........................................................107
2.3. Mühacirətdə ixtilaflar.......................................................112
2.4. Azərbaycan mühacirəti və “Prometey”ittifaqı,
“Qafqaz Birliyi” ideyası ..................................................131
III Bölüm. Mühacirət II Dünya müharibəsi illərində
və sonrakı dövrlərdə
3.1. Azərbaycan legionlarının formalaşdırılması, alman
rəsmi dairələri ilə aparılan danışıqlar..............................154
3.2. Visbaden və Münxen konfransları..................................174
3.3. Mühacirət 1960 – 1980-ci illərdə ...................................191
3.4. Mühacirətin ideoloji-siyasi və ədəbi-tarixi irsi...............202
Nəticə.......................................................................................245
Biblioqrafiya ...........................................................................251
4
Məqalələr
1.
Azərbaycan diasporu:
mövcud durum və perspektiv
barədə bəzi mülahizələr............................................................271
2. “Qafqaz Evi” ideyası mühacirət ədəbiyyatında...................289
3. “Qurtuluş” dərgisinin Vətən tarixinin öyrənilməsində
yeri ...........................................................................................303
4. İki od arasında.......................................................................311
5.
Azərbaycan
mühacirəti Polşada. “Qafqaz Birliyi”
ideyası.......................................................................................322
6. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsi məsələsinə
mühacirətdən baxış...................................................................328
7. Ə. M. Topçubaşi və Azərbaycan mühacirəti........................336
8. Elmşünaslıq haqqında...........................................................341
9. Cənub Qafqazda inteqrasiyaya müqavimətin qaynaqları.....359