nsan s hv ed bil r; s hvi etiraf
etm k onu yüks ldir; s hvi düz ltm k
is onu iki qat yüks ldir.
li ir N vai
Giri
traf mühitin mühafiz si qlobal bir anlayı dır v
zamanın t l bi il yaranmı dır. T bi t , onun s rv tl rin
nizamsız v sarsıdıcı h ml l r b
riyy ti dilemma
qar ısında qoydu. nsan h m t bi td n istifad etm li,
h m d onu qorumalıdır.
traf mühitin qorunması, t bii
s rv tl rd n düzgün v s m r li istifad edilm si,
mümkün olanların b rpa edilm si beyn lxalq al md
dövl t s viyy sind duran t dbirl r sırasına daxildir.
hali artımı, resursların kifay t etm m si, h tta
tük nm si amill ri h y can do urma a ba layanda vv l
buna ciddi h miyy t verilm mi dir. Lakin filosofların,
aliml rin
saslandırılmı arqumentl ri hamını
dü ündürm y ba ladı.
Düzdür, tarixi baxımdan ekoloji probleml r
ekskursiya ets k gör rik ki, h l antik dövrd , h tta
ondan da qabaq insan c miyy tl ri t bi t bu v ya dig r
c h td n qay ı göst rmi l r. Lakin bu sistemli
2
olmamı dır. Min ill r boyu t bi tin müvazin tinin
pozulmasına qar ı görül n t dbirl r, n n l r 1910-cu
ild Cenevr d T bi ti Mühafiz C miyy ti kimi vacib bir
t
kilatın yaranması il n tic l ndi. 1913-cü ild Bern
h rind t bi tin mühafiz si üzr Birinci Beyn lxalq
mü avir ça ırıldı. Bel likl , t bi tin mühafiz si h r katı
bütün dünyada sisteml
dirildi v dövl tl rin n zar tin
alındı. Ancaq dünyada t bi tin qorunması h m d ictimai
c miyy tl r, t sisatlar, qeyri-hökum t t
kilatları
t r find n h yata keçirilir. Hamı ba a dü ür ki, v ziyy t
çox h y canlıdır v t bi tin qorunması hamının borcudur.
T bi t v onun mühafiz si çox geni anlayı dır.
Amma b
r övladlarının bu elmin n azı ümumi
anlayı larından x b ri olmalıdır. Ekologiya elmi
günümüzün reallı ıdır. Biz günd lik ruzimiz q d r vacib
v xeyirlidir. Burada heç bir mübali
yoxdur. T biidir ki,
bu z rur t onun daha sür tli inki afını
v
ax l ndirilm sini
rtl ndirir. Flora v fauna ekologi-
yasının t dqiqat obyekti kimi d rinl
m si, t kmill
di-
rilm si v c sar tl nm si bütövlükd insan ekologiya-
sının xilasına yön lmi dir.
B
riyy tin müasir ya ayı ını ekologiyasız t s vvür
etm k mümkün deyildir. Yazma ı, oxuma ı, sayma ı
3
bilm d n ya amaq n q d r ç tindirs , ekologiyanın
saslarını öyr nm d n d ya amaq bir o q d r ç tindir.
H rt r fli inki af etm k ist y n insanlar ekoloji bilikl r
dair müvafiq m nb l ri ardıcıl izl m li v onlara t nqidi
yaradıcı münasib t b sl m lidir. nsanlar arasında ekoloji
t f kkürü formala dırmaq sah sind geni
i
aparılmalıdır. Son ill rd ekologiya elmi sah sind geni
bilikl rin ld olunması n t hlük li qlobal f lak tl rin ba
verm sinin qar ısının alınmasına,
traf mühitin
mühafiz si istiqam tind mühüm i l rin görülm sin
imkan yaradacaqdır.
4
1. Ekologiyanın sas anlayı ları v sistemliliyi.
1.1. Ekologiyanın sas
rh formaları
Ekologiya - traf mühitin tarazlı ını v bu tarazlı ın
pozulmasına t sir ed n t bii amill r v antropogen (insan
f aliyy ti) v fiziki prosesl ri öyr n n elmdir.
Orqanizml rin h yat t rzini v orqanizmd n yüks k canlı
sisteml ri öz aralarında v
traf mühitin cansız
komponentl ri il qar ılıqlı
laq d öyr n n elm
ekologiya adlanır. Ekologiya canlı orqanizml rin mövcud-
luq
raitini, onların onları hat ed n mühitl qar ılıqlı
laq v münasib tl rini öyr n n v t dqiq ed n bir
elmdir.
“Ekologiya” termini iki yunan sözünd n
m l
g lmi dir: “oikos” - ev, otaq, ya ayı yeri, v “logos” -
elm, y ni “ev, ya ayı yeri haqqında elm” dem kdir.
“Ekologiya” terminini elm alman bioloqu Ernst Hekkel
1866-cı ild orqanizml rin traf mühitl qar ılıqlı laq sini
öyr n n, biologiyanın çox vacib v s rb st sah si kimi
daxil etmi dir. E. Hekkel “Orqanizml rin ümumi
morfologiyası” kitabının 2-ci cildind Ekologiyanın elm
oldu unu a a ıdakı kimi xarakteriz etmi dir: «Ekologiya
dedikd orqanizml rin traf mühitl qar ılıqlı laq sini
öyr n n ümumi elm ba a dü ürük, buraya h m d geni
5
m nada bütün “mövcudluq
raiti”ni d aid edirik. Onların
bir hiss si üzvi, dig r hiss si d qeyri-üzvi t bi tli olur,
amma onların hamısı orqanizml rin formala masında çox
böyük h miyy t k sb edir”.
srin sonlarından etibar n leksikonda ekologiya
ifad si populyarla ma a ba ladı. Ekologiya orqanizm
s viyy sind n yu arıdakı sisteml rin qurulu unu,
f aliyy tini, daha ço da orqanizml r arasında v
orqanizm il
traf mühit, üsus n d insanla biosfer
arasındakı qar ılıqlı münasib tl ri öyr n n elmdir.
Ekologiya ümumi v
üsusi bölm l r ayrılır. Ümumi
ekologiya orqanizm s viyy sind n yu arıdakı mü t lif
sisteml ri, üsusi ekologiya is mü t lif orqanizml rin
traf mühitl münasib tl rini t dqiq edir. Ekologiyanın n
mühüm sah si insan ekologiyasıdır.
traf mühitin
radioaktiv çirkl nm si t hlük sinin artması biosferd
radioaktiv izotopların keçm yollarının v radioaktivliyin
ekosistem t sirinin öyr nilm si d ço vacib sah
sayılır. Bel sah l r onlarcadır. Ekologiya t bii
ehtiyyatlardan istifad , onları mühafiz etm k v
insanların rahat ya aması üçün münasib, lveri li
v ziyy td sa lamaq t dbirl ri il ardıcıl m
ul
olmalıdır. Müasir dövrd ekologiya çox geni sualları
Dostları ilə paylaş: |