10
Xüsusi ekologiya – ayrı-ayrı növl r , taksonlara,
biogeosenozlara ümumi ekologiya qanunlarının t tbiqini
öyr n n elmdir. Ümumi ekologiya orqanizml rd n
yüks kd ki sisteml rin t
kil olunma s viyy sin gör
t snif olunurlar:
- Populyasiyalı ekologiya (b z n demekologiya v ya
halinin ekologiyası da adlandırırlar) populyasiyaları
öyr nir. Populyasiya – uzun müdd t bir sah d
m skunla an bu sah y b nz r sah d n izol edilmi
formada yerl
n növün bir hiss sidir.
- Toplum ekologiyası (v ya biosenologiya) t bii
toplumun (v ya senozların) qurulu unu v dinamikasını
t dqiq edir. Senozlar – birg ya ayan müxt lif növ
populyasiyaların toplumudur. Biosenoz biosferd tarix n
toplanmı canlı laq li qrupdur ki, onlar ümumi bir yerd
toplanıb v konkret t bii
rait yaradırlar, y ni biosenoz
dedikd yalnız canlı m skunlar n z rd tutulur.
Biosenozda ad t n komponentl rin mü yy n
rait v
m kandakı f aliyy tl ri il yana ı onların yerl
diyi
sah nin m hdudlu u göst rilir ki, buna da biotop deyilir.
Biosenoz v biotop birlikd biogeosenoz adlanır.
- Biogeosenologiya (biogeosenozlar) — Ümumi
ekologiyanın ekosisteml ri (biogeosenozları) öyr n n bir
11
bölm sidir. Müxt lif populyasiyalara aid olan növl r
arasında, onların özl ri arasında v
traf mühit arasında
ba ver n qar ılıqlı
laq l ri öyr n n elmdir. Onun
v zif sin ekosisteml r arasındakı s rh dl rin qurulması,
orada mövcud olan rzaq z ncirinin analizi, növ t rkibinin
v onun sıxlı ının t yin olunması v sair daxildir.
- Qlobal ekologiya – bioloji növ olan insanın, onu
hat ed n mühitl qar ılıqlı münasib tl rinin
t nziml nm sin , eyni zamanda dövl tl rarası
m kda lı ın yaradılmasına yön ldilmi dir. Bu
m kda lıq t kc
traf mühitin mühafiz sini yox, eyni
zamanda sosial- iqtisadi sah l ri d
hat edir.
- T tbiqi ekologiya – dövl t s viyy sind t s rrüfat
f aliyy tinin
sas elementi sayılır v
t s rrüfat
sah l rinin ekoloji t hlük sizliyinin t minatını t l b edir.
nsanların
traf mühitl qar ılı lı t siri a a ıdakı
hallarda ba verir:
•
nsanların istehsal f aliyy tl ri prosesl rind ;
•
M i
t f aliyy ti prosesl rind ;
•
H rbi t sir prosesl rind .
nsan f aliyy tinin göst ril n h r bir t sirinin “insan -
traf mühit” ekosisteminin f aliyy ti nöqteyi n z rinc öz
xüsusiyy tl ri vardır. “ nsan – istehsal obyektl ri - traf
12
mühit” lokal ekosisteml ri f aliyy tinin öyr nilm si vacib
m s l l rd n hesab olunur.
Antropogen ekologiya kompleks “ekolojil
dirilmi ”
fundamental elmi v t tbiqi f nnl r
saslanaraq,
c miyy t v t bi tin bir - birin s m r li t sir
probleml rini h ll edir. Antropogen ekologiyaya daxil
olan t tbiqi f nnl r arasında müh ndis ekologiyası
xüsusi yer tutur.
Müh ndis ekologiyası – t tbiqi f nn olub, s naye
istehsallarının inki af etdiyi bir
raitd
traf mühit
keyfiyy tinin saxlanılmasına yön ldil n, elmi
saslandırılmı müh ndis-texniki t dbirl r sistemidir.
Müh ndis ekologiyası texniki, t bii v sosial elml rin
qovu ması n tic sind meydana g lmi dir.
Dig r t r fd n, traf mühitin mühafiz si s rb st elmi
f nn olan “Müh ndis ekologiyası” ç rçiv sind
formala an (elmi saslandırılmı
v
t crübi
eksperimentl rl t sdiql nmi ) m qs dyönlü t sirl r
vasit sil praktiki olaraq h yata keçiril n bir sistemdir.
T bi tin mühafiz si – canlı orqanizml rin m skun
oldu u mühitin v t bii s rv tl rin texnogen, aqrogen v
dig r antropogen t sird n mühafiz si üçün f aliyy t
n z rd tutulur.
13
traf t bii mühit – insan f aliyy tind n asılı
olmayaraq onu hat ed n canlı v cansız t bi tin
m cmusudur. Litosfer, hidrosfer, atmosfer, biosfer v
yer trafı kosmik f za da daxil olmaqla insanların v dig r
canlı orqanizml rin m sk ni v f aliyy t sah sidir.
traf t bii mühitin mühafiz si - traf mühitd t bii
mövcud olan maddi varlıqların ilkin k miyy t v
keyfiyy tc d yi m l rin yol verilm m si, qorunub
saxlanılması; t bii s rv tl rd n s m r li istifad y , t bii
mühitin v ziyy tinin yax ıla dırılmasına yön ldil n, dövl t
v c miyy t t r find n t
kil olunmu bir sistemdir.
m yin mühafiz si — hüquqi, iqtisadi–sosial,
texniki–t
kilati, sanitar-gigiyenik, müalic vi-profilaktik,
b rpa v dig r t dbirl rin d daxil oldu u m k f aliyy ti
prosesl rind i çil rin h yat t hlük sizliyi v sa lamlı ını
t min ed n bir sistemdir. Bu m nada “insan – onu hat
ed n istehsal mühiti” lokal (yerli) ekosistemi elm v
texnikanın “ m yin t hlük sizliyi” sah sinin t dqiqat
predmeti hesab olunur.
Müh ndis ekologiyası – “insan- traf mühit”
ekosisteml rinin, müh ndis - texniki üsullar v mühafiz
vasit l ri il insan v onu hat ed n traf mühitin xüsusi
Dostları ilə paylaş: |