Guk qonuni asosida shunday yoziladi:, 1



Yüklə 29,99 Kb.
tarix22.03.2024
ölçüsü29,99 Kb.
#181907
xa


Elastiklik kuchi Guk qonuni asosida shunday yoziladi:

, (1)

bu yerda fel - elastiklik kuchi, k - proporsionallik koeffitsienti, x - deformatsiya kattaligi.
Ishqalanish kuchlarini konkret hol uchun ko’riladi. Masalan, ikki yuza o’zaro sirpansa, ishqalanish kuchi ularning holatiga va bu jismlarni qisayotgan (bosayotgan) kuchiga bog’liq bo’ladi:
. (2)

Bu yerda Fish - ishqalanish kuchi, -ishqalanish koeffitsienti, Fnsiqayotgan kuchning normal tashqil etuvchisi.
Gravitatsion, ya’ni tortishish kuchlari I.Nyuton tomonidan ochilgan butun dunyo tortishish qonuni asosida aniqlanadi:

. (3)

Bu yerda F - tortishish (gravitatsion) kuchi, - gravitatsion doimiy, m1 , m2ikki jismning massalari, R - jismlar orasidagi masofa.
Gravitatsion doimiyni tajribada birinchi marta ingliz olimi Kavendish 1798 yilda aniqlagan: .
Tortishish kuchi ta’sirida barcha jismlar yerga tortiladi. Agar yer bilan bog’langan sanoq sistemasida istagan m massali jismga ta’sir qilayotgan kuchni ko’rsak, uni og’irlik kuchi deyiladi va u quyidagiga teng bo’ladi:

, (4)
bu yerda g - erkin tushish tezlanishi.
Og’irlik kuchini jismning og’irligidan farq qilish kerak. Jismning og’irligi deb jismning tayanchga ta’sir kuchiga aytiladi va uni G bilan belgilanadi. Agar jism yerga nisbatan tinch turgan bo’lsa, og’irlik kuchi va og’irlik o’zaro teng bo’ladi.

. (5)

Agar jism yerga nisbatan W tezlanish bilan harakatlanayotgan bo’lsa, (5) tenglik bajarilmaydi




Kuch momenti. Vektor kattalik — kuch jismlar va maydonlar mexanik ta'sirining o'lchovi bo'lib, natijada jism ma'lum tezlanish oladi. Aylanma harakatda esa kuch bu vazifani bajara olmaydi. Misol uchun, eshikning aylanish o'qiga qanchalik katta kuch qo'yilmasin uni harakatlantirib bo'lmaydi.Demak, bunday harakatda nafaqat kuch, balki uning aylanish o'qidan qanday masofaga qo'yilgani ham ahamiyatga egadir. Ilgarilanma harakat dinamikasida kuch bajaradigan vazifani aylanma harakatda kuch momenti bajaradi.
Harakatsiz о 'qqa nisbatan kuch momenti deb, aylanish о 'qidan kuch qo 'yilgan nuqtaga о 'tkazilgan radius-vektor r ning kuch F ga vektorial ko'paytmasi bilan aniqlanadigan flzik kattalikka aytiladi, ya'ni

Bu yerda r — aylanish o'qidan kuch qo'yilgan nuqtagacha bo'lgan radius-vektor (rasm).
Kuch momentining moduli
M = F · r · sina = F · l,
l — kuch yelkasi, kuch ta'sir chizig'i bilan aylanish o'qigacha bo'lgan eng qisqa masofaga teng, a — kuch F va radius-vektor r lar orasidagi burchak: r sin a = l. Kuch momenti vektor kattalik. Uning SI dagi birligi 1 N • m.
[M]=[F][l]=lN · lm= lN · m.
Biz hozirgacha absolut qattiq jism tushunchasidan foydalanib keldik. Lekin tabiatda absolut qattiq jism yo'q va barcha jismlar ozmi-ko'pmi deformatsiyalanadi.
Qattiq jismlarning tashqi kuch ta'sirida o'z shakli va o'lchamlarini о'zgartirishiga deformatsiya deyiladi.
Tashqi kuchning ta'siri tugagandan so’ng jism o’zining dastlabki shakli va o’lchamlariga qaytsa, bunday deformatsiyaga elastik deformatsiya deyiladi.
Chizg'ichning qayrilishi, rezinkaning cho'zilishi va hokazo elastik deformatsiyaga misol bo'la oladi.
Qattiq jism deformatsiyasi uchun Guk qonuni. Ingliz fizigi Guk kichik deformatsiyalar uchun nisbiy uzayish e va kuchlanish a orasi­da quyidagi munosabat mavjudligini aniqladi:

Moddalarning elastik xususiyatlarini ko'rsatuvchi a ga elastik koeffitsiyent deyiladi. Unga teskari kattalik E esa Yung moduli deyiladi. E qancha katta bo'lsa, jism shuncha kam deformatsiyalanadi.

yoki oxirgi ifoda yordamida Guk qonunini boshqacha yozish mumkin.
F =
Elastik deformatsiyada deformatsiya kattaligi deformatsiyalovchi kuchga to'g'ri proporsional. Bu yerda k — elastiklik koeffitsiyenti deyiladi.
Shuni ta'kidlash lozimki, qattiq jismning deformatsiyasi Guk qonuniga ma'lum chegaragacha bo'ysunadi.
Qattiq jismning muvozanati deb, uning barcha nuqtalari qarala-yotgan sanoq sistemasiga nisbatan harakatsiz bo'lgan holatiga aytiladi.

Aylanma harakat qilmaydigan jismning muvozanati. Bizga ma'lumki, jismga ta'sir etadigan kuch yoki kuchlar sistemasi Nyuton-ning ikkinchi qonuniga muvofiq unga ma'lum tezlanish bermog'i kerak. Qachon bu kuchlar jismga tezlanish bera olmaydi? Bu kuchlarning yig'indisi nolga teng bo'lsa, shundagina jismlar o'zlarining to'g'ri chiziqli tekis ilgarilanma harakatini yoki tinch holatini saqlaydi.


Aylanma harakat qilmaydigan jism unga qo'yilgan kuchlarning geometrik yig'indisi nolga teng bo'lgandagina muvozanat holatda bo'ladi.
F1 + F2...
Yüklə 29,99 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə