Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti jizzax filiali

MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI

“IQTISODIYOT” YO’NALISHI 432-22 GURUH TALABASI EGAMBERDIYEVA MADINANING “A.SMITNING IQTISODIY TA’LIMOTI”MAVZUSI ASOSIDA TAYYORLAGAN SLAYDI.

REJA:

• Adam Smitning hayoti va ijodi.
• Adam Smit iqtisodiy qarashlari
• Adam Smit asarlari.

Adam Smit (1723-1790) Shotlantiyaning Kergolde shahrida bojxona amaldori oilasida dunyoga keldi. U Glazgo va Oksford universitetlarida ta’lim oldi, bu yerda adabiyot, tarix, falsafa fanlari bilan birga fizika, matematikani ham o’rgandi. A. Smit 1748-yilda Edinburgda ommaviy leksiyalar o’qiy boshladi, 1751-yilda Glazgo universitetining professori etib tayinlandi. Keyinchalik ijtimoiy fanlar kafedrasini boshqardi. A.Smit 1759-yilda o’qigan leksiyalari asosida o’zining etikaning falsafiy muammolariga bag’ishlangan birinchi “Axloqiy hissiyot nazyasi” kitobini yaratdi.

1764-yili A.Smit hayotida keskin o’zgarish bo’ldi: u kafedrani tark etdi va o’sha davrda ko’zga ko’ringan siyosiy arbob – gersog Baklning o’g’li – yosh lording xorijga qiladigan sayohatida unga hamrohlik qilish to’g’risidagi taklifni qabul qildi. Sayohat chog’ida u Shvetsariyada Valter, Fransiyada fiziokratlar F.Kene, A.Tyurgo, D.Alamber va boshqa olimlar bialn uchrashdi, ularning ishlari bilan tanishdi.

Adam Smitning ijtimoiy – iqtisodiy nazaryalari: a) boylini ko’paytirish: mehnat taqsimoti, pul, kapital; b) iqtisodiy erkinlik prinsipi; c) “ko’rinmas qo’l”: d) qiymat va bahoning shakllanishi; e) sinflar va daromadlar;

a) Boylikni ko’paytirish: mehnat taqsimoti, pul, kapital A.Smit o’z kitobida jamiyatning iqtisodiy rivojlanishini va uning farovonligini oshirishni markaziy o’ringa qo’yadi. Asarning boshida A.Smit boylikni chinakam yaratuvchi bu “har bir xalqning yillik mehnati” deb ko’rsatib o’tadi. Demak, boylikning mabayi – mehnat. A.Smit bu fikrni rivojlantirib, mehnat taqsimoti boylikni yaratishda asosiy omil hisoblanadi.

b) Iqtisodiy erkinlik prinsipi: Jamiyatdagi mehnat taqsimoti odamlarni bir-birlari bilan bog’lab turuvchi va ularga mahsulot va resurslarni almashtirish imkonini beruvchi mexanizmning bo’lishini taqazo etadi. Bunday mexanizm bozor hisoblanadi. Bozor to’g’risidagi A.Smit ta’limotining asosiy g’oya iqtisodiy liberalizm g’oyasi, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini minimallashtirish g’oyasi, erkin raqobat asosida tashkil topadigan baho yordamida iqtisodiyotning o’zini - o’zi boshqarish g’oyasi hisoblanadi.

c) “ko’rinmas qo’l” nazaryasi: A.Smit aytib o’tgan ushbu nazarya bozor mexanizmidir. U odamlarni o’z istak va xohishlariga bog’liq bo’lmagan holda maqsad sari yo’naltirib turadi.

d) Qiymat va bahoning shakllanishi: A.Smit “sarfli” qiymat nazaryasiga asos soldi. U tovarning foydaliligi bilan almashuv qiymatini bir-biriga qarshi qo’ydi va almashuv qiymatining shakllanishini tahlil qilishda foydalikni inkor etdi. Keyinchalik bu nazaryadan ikki qarama-qarshi yo’nalish hisoblangan – iqtisodiy liberalizm va sotsializm vakillari o’zlarining tamoyillarini asoslash uchun foydalandilar.

kapital
mehnat
yer
QIYMAT
Foyda
Ish haqi
Renta
Ishlab chiqarish
Taqsimot
Mehnat
QIYMAT
Foyda
Foyda
Ish haqi
Renta
Ishlab chiqarish
Taqsimlash
A.Smitning qiymatning (va bahoning) tashkil topishi to’g’risidagi ikki konsepsiyasi

e) Sinflar va daromadlar: A.Smit qarashlarida jamiyatni 3 sinfga ajratib ko’rsatiladi: yer egalari, tadbirkorlar, yollanma ishchilar. Bundan tashqari ushbu ijtimoiy iqtisodiy nazaryani yana bir qancha nazaryalarga ham bo’lin o’rganadi: - ish haqi nazaryasi; - foyda nazaryasi; - renta nazaryasi; - nominal narx nazaryasi; - taqsimot nazaryasi;

A.Smitning asarlari: Adam Smit ko'pincha "iqtisodiyotning asoschisi" sifatida tasvirlangan. Bozorlar haqidagi nazariya haqidagi standart nazariya Adam Smit tomonidan ishlab chiqilgan. Ikki kitob, axloqiy nazariya nazariyasi va tabiatga oid tadqiqotlar va xalq boyliklarining sabablari katta ahamiyatga ega.

Axloqiy nazariya nazariyasi (1759) Xulq-atvori nazariyasida Adam Smit umumiy axloqiy tizim uchun asos yaratdi. Bu axloqiy va siyosiy fikrlarning tarixida juda muhim matn. Smitning keyingi ishlariga axloqiy, falsafiy, psixologik va metodologik asoslarini beradi. Axloqiy nazariya nazariyasiga ko'ra, odam o'z-o'zini qiziqtirgan va o'z-o'zini boshqarish vositasi sifatida. Smitga ko'ra, individual erkinlik, o'z-o'ziga ishonishdan kelib chiqadi, shaxsning tabiiy qonunchilik tamoyillariga asoslangan holda o'zini o'zi boshqarishi bilan o'zini qiziqtirishi mumkin. Aholinining mol-mulkini va sabablarini o'rganish (1776) " Millatlar boyligi" - bu beshta kitob seriyasidir va iqtisod sohasida birinchi zamonaviy ish bo'lib hisoblanadi. Aniqroq misollarni qo'llash orqali Adam Smit bir millatning farovonligi va tabiatini ochib berishga urindi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!