Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil 10(292)-2016 Bank kreditlərinin, borclarm və ssudaların

Yüklə 223,05 Kb.

Pdf görüntüsü

tarix	31.08.2018
ölçüsü	223,05 Kb.
	#65800

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

10(292)-2016

Bank kreditlərinin, borclarm və  ssudaların

uçotu xüsusiyyətləri

S.M.Səbzəliyev

ADIU-nun Mühasibat uçotu və audit

kafedrasının  mildiri,  professor,  i.e.d.

Açar sözlər: kredit, ssuda, borc, kredit müqavi-

ləsi,  əmtəə krediti,  kommersiya  krediti,  ssuda  mü-

qaviləsi,  kreditor,  borcverən,  borcalan

Azərbaycan iqtisadiyyatmm inkişaf sürəti

iqtisadiyyatın real bölməsinin maliyyələşməsi

həcmindən asılıdır. Maliyyələşmə mənbələrin-

dən biri isə borc vəsaitləri hesab olunur. Belə

ki, hazırkı şəraitdə m üəssisələrdə istehsal

fondlarının dövram təkrar istehsal prosesini

davam etdirmək üçün kifayət həcmdə xüsusi

vəsaitlərlə təmin oluna bilinmir.

Latm dilində tərcümədə "kredit" sözün

əsl mənasmda "etibar" deməkdir. Daha konkret

desək, bu söz kreditorun debitora etibarı məna-

sım daşıyır.

Tarixən "kredit", "ssuda" və "borc" anla-

yışları biri digəri ilə eyniləşdirilir və praktik

olaraq borc anlamım verir. Belə bir dolaşıqlıq

hazırda da iqtisadi ədəbiyyatda və normativ

aktlarda müşahidə edilməkdədir. Əslində ad-

larmı çəkdiyimiz anlayışlar biri digərindən ki-

fayət qədər fərqlidir. Belə ki, borc anlayışı

"kredit" anlayışmdan daha geniş və daha əha-

təlidir. Məs, borc müqaviləsinə görə bir tərəf

(borcverən) digər tərəfin (borcalan) mülkiyyə-

tinə pul və yaxud müəyyən əlamətlərə malik

əmlak verir. Borcalan isə öz növbəsində borc-

verənə həmin məbləğdə pul (borc məbləği),

yaxud əmlakı qaytarmağı öhdəsinə götürür

(yəqin ki, müəyyən faizlə).

"K redit" özlüyündə borcun bir növüdür

və üç yerə böllinür: bank krediti (kredit mü-

qaviləsi vasitəsilə rəsmiləşdirilir), əmtəə krediti

və kommersiya krediti.

Kredit müqaviləsi əsasmda bank, yaxud

digər kredit təşkilatı (kreditor) borcalana mü-

qavilədə nəzərdə tutulan məbləğdə və şərtlər

daxilində pul vəsaiti verməsini öhdəsinə gö-

türür. Borcalan isə öz növbəsində aldığı məbləği

və müvafiq faizi vaxtmda geri qaytarma barədə

öhdəliyi imzalayır.

Əmtəə krediti tərəflər arasmda bağlamlan

müqavilədə bir tərəf digər tərəfə müəyyən

cinsi əlamətləri olan əşyaları verməyi öhdəsinə

götürür (əmtəə krediti müqaviləsi).

Kommersiya kreditinə görə bir tərəf digər

tərəfin mülkiyyətinə pul vəsaiti, yaxud müəyyən

əşyalar verir. Belə kreditlər avans, əvvəlcədən

ödəniş, ödənişin təxirə salınması və s. şərtlərlə

həyata keçirilir.

Ssuda özlüyündə ssudaverənin ssudaalana

qaytarmaq şərtilə əvəzsiz qaydada verdiyi əşya-

ları təcəssüm etdirir. Həmin əşyalar müqavilədə

qeyd olunan şərtlər əsasmda normal köhnəlmə,

yaxud saz vəziyyətdə geri qaytarılmalıdır. Pul

özlüyündə əşya sayılsa da (numizmatik pul

istisna olmaqla), ssuda şəklində verilə bilməz.

Deyilənlərdən aydm olur ki, kredit, borc

və ssudaların həm ümumi, həm oxşar, həm

də fərqli cəhətləri göz qabağmdadır. Daha

konkret desək, kredit borcun tərkib hissəsidir,

ssudaya gəldikdə isə bir çox hallarda icarə

müqaviləsi üçün nəzərdə tutulan qaydalar üs-

tünlük təşkil edir. Borc və kredit müqavilələ-

rinin yaxmlığı borclar haqqmda qaydalarm

kredit müqavilələrinə tətbiqi imkanlarmı sübut

edir. Göstərilən müqavilələrin oxşarlığı aşağı-

dakılardan ibarətdir:

1. Məqsədli xarakter. Məqsədli borcların

qaydalarma görə, borcalan tərəfindən kreditin

məqsədli təyinatma əməl olunmadıqda birtərəfli

qaydada dayandırıla bilər. Əgər əşya təyinatı

üzrə istifadə olunmursa, yaxud müqaviləyə

uyğun gəlmirsə, ssuda müqaviləsinin vaxtmdan

əvvəl dayandırılması imkanları mövcuddur.

2. Qaytarılma anı. Borcun məbləği kredit

və ssuda kimi ya onun borcverənə faktiki ve-

rilməsi (əldən ələ), yaxud da pul vəsaitlərinin

onun bank hesabına köçürüldüyü anda qay-

tarılmış hesab olunur. Qaytarılası borc, necə

bir kredit müqaviləsi kimi yalnız borcalanm

10(292)-2016

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

razılığı ilə borcverənə geri qaytarıla bilər. Əks

halda borcverən öz gəlirinin bir hissəsini itirə-

cək. Borc və kredit müqaviləsində qaytarılma

müddəti qeyd olunmadığı hallarda onlar 30

gün müddətində geri qaytarılmalıdır.

3. Hissə-hissə qaytarılma. Əgər borc və

kredit müqaviləsində onların hissə-hissə qay-

tanlması nəzərdə tutulmuşdursa, onda borcalan

tərəfindən qaytarılma müddətinə əməl edil-

mirsə, borcverən yerdə qalan bütün məbləği

faizlə birlikdə, vaxtından əvvəl geri qaytarıl-

masırıı tələb etmək hüququna malikdir (ssu-

danın tam qaytarılması üçün nəzərdə tutulur).

4. Faizlərin tutulması müddətinin keçməsi.

Faizlərin tutulması haqqmda tələblər ümumi-

likdə üç il müddətində həyata keçirilir (ssudalar

üzrə faiz hesablanmır). Faizlərin tutulmasımn

iddia müddəti və onlarm hesablanılma qaydası

tərəflərin razılığı ilə dəyişdirilməyə məruz qala

bilməz. Qeyd etdiyimiz əlamətlərdən başqa

digər oxşarlıqlar da var.

Borc, bank krediti və ssudalann müqavilələri

bir-birindən əhəmiyyətli surətdə fərqlənir.

1. Borc müqaviləsinin predmeti kimi həm

pullar, həm də fərdi əlamətləri ilə deyil, həmcins

əlamətləri ilə müəyyən edilən daşmmaz əmlak

nəzərdə tutulur. Buna müvafiq surətdə borc

predmeti sayılan əmlak, borcalanm mülkiy-

yətinə keçir və borcverənin mülkiyyətindən

çıxır. Borcverən yalnız həmin qəbildən və hə-

min keyfiyyətdə olan əmlakın (bilavasitə verdiyi

əmlakı deyil) qaytarılmasma iddia etmək hü-

ququna malikdir. Hansı ki, ssudamn predmeti

dəyişdirilə bilməz. Bundan başqa, borc müqa-

viləsinə görə əmlaka (əşyalara) mülkiyyət hü-

ququ kreditordan borcalana keçir. Ssuda mü-

qaviləsi üzrə verilmiş əmlaka görə mülkiyyət

hüququ kreditorda qalır. Buna görə də pul

borcları faizsiz olsa da, ssuda qismində tanma

bilməz. Kredit müqaviləsinin predmeti digər

əmlak deyil, yalmz pul ola bilər.

2. Borc və ssuda müqavilələrinin tərəfləri

istənilən şəxs, yaxud kommersiya təşkilatı ola

bilər. Kommersiya təşkilatları onların təsisçiləri,

iştirakçıları, rəhbərləri, yaxud nəzarətçiləri

sayxlanlara ssuda şəklində əmlak verə bilməzlər.

Kredit müqaviləsi üzrə borcverən hüququnda

yalnız banklar, yaxud Respublika Mərkəzi

Bankının icazəsi olan digər kredit təşkilatları

çıxış etmək hüququna malikdirlər.

3. Kredit müqaviləsi üçün bağlanılan forma

yazılı olmalıdır, əks halda bu sənəd etibarsız

sayılır. Borc müqaviləsi üçün əgər borcverən

hüquqi şəxsdirsə, sadə yazılı forma tələb edilir

(əgər vətəndaşlar arasında bağlamlan müqavi-

lənin məbləği minimum əməkhaqqmm 10 mis-

lini üstələyirsə). Yerdə qalan bütün hallarda

hətta sadə yazılı forma tələb olunmur.

4. Kredit müqaviləsi və ssuda müqaviləsi

özlərinin hüquqi təbiətinə görə real deyil,

konsepsualdır. Başqa sözlə, tərəflərin müvafiq

sazişi qəbul etdiyi andan qüw əyə minir (pulun,

yaxud əmlakm borcalana verildiyi anadək).

Eyni zamanda pulun verilməsi birdəfəlik deyil,

müxtəlif dövrlərdə həyata keçirilə bilər. Ümu-

miyyətlə, həmin müqavilənin konsepsual xarak-

teri zəifləmir və reallığa (borc müqaviləsinə)

yaxmlaşmaqdadır. Başqa sözlə desək, həm

kreditor, həm də borcalan müəyyən şərtlər

daxilində onun icrasmdan imtina edə bilər.

Borc dedikdə, pulun (yaxud əmlakm) borc-

verəndən borcalana keçdiyi andan etibarən

qüvvəyə minən real müqavilə başa düşülür.

Yalmz bu zaman müvafiq öhdəliklər meydana

gəlir. Borc müqaviləsi pul (yaxud əmlak) veril

diyi andan bağlanm am ış sayılır. Burada

borcverəni borc verməyə məcbur etmək olmaz.

Hansı ki, onun borc vermək barədəki sözünün

heç bir hüquqi qüvvəsi yoxdur.

5. Tərəflərin vəzifələrinə görə kredit və

ssuda müqavilələri ikitərəflidir: bu zaman kre

ditor pul vəsaitini verməyi öhdəsinə götürür,

borcalan isə aldığı pul vəsaitinin məbləğini və

hesablanılan faizi qaytarmağı öhdəsinə götürür.

Borc müqaviləsi birtərəflidir. Belə ki, öhdəlik

yalnız borcalana həvalə olunur, borcverənin

isə yalmz tələb etmək hüququ qalır.

6. Kredit, birmənalı şəkildə borcalana aldığı

pul vəsaiti məbləğinə görə faiz ödəməli oldu-

ğunu nəzərdə tutur. Odəniş məbləği kifayət

etmədiyi halda, əvvəlcə kreditorun müqavilə

ilə bağlı çəkdiyi xərclər, daha sonra faizlər ödə-

nilməlidir. Borc müqaviləsi üzrə faizlər ödənil-

məyə də bilər (onlarm həcmi haqqmda susduq-

20

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

10(292)-2016

da). Faizlər tərəflərin razılığı əsasmda həm

pul, həm də natural formada tutula bilər. Ssu-

da müqaviləsi isə birmənalı şəkildə onun əvəz-

siz qaydada verildiyini nəzərdə tutur.

Yuxarıda qeyd etdiklərimizə əsasən belə bir

nəticəyə gəlmək olar ki, göstərilən kateqoriyala-

rın hüquqi cəhətdən yanlış izahı konkret təsərrüfat

əməliyyatlarıru müəyyənləşdirən zaman termi-

noloji çaşqmlığa gətirib çıxarır. Son nəticədə ad-

ları sadalanan kateqoriyalarm mühasibat uçotu

və hesabatda əks etdirilməsində qeyri-dəqiqlik

müşahidə edilir. Bəzən təsərrüfat dövriyyəsində

"ssuda" termini "kredit" termini kimi, bəzən

də "bore" termini kimi işlədiür. Bu kateqoriyalarm

hüquqi cəhətdən işlənilməsində problemlərin

olması eyni zamanda mühasibat uçotunun meto-

dologiyasmda da müəyyən gərginlik yaradır.

Bütün hallarda bazar iqtisadiyyatı bərabər-

hüquqlu partnyorlar arasmda müqavilə müna-

sibətlərinin qurulması deməkdir. Kredit sövdə-

ləşmələrində kredit münasibətlərinin subyektləri

kimi kreditor və borcalan çıxış edir. Kreditləş-

mənin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar bütün

məsələləri kredit müqaviləsi bağlamaqla kom-

mersiya banklan (kreditor) və müştəri (borcalan)

tənzimləyir. Bankla kredit müqaviləsinin düz-

gün bağlamlmasmdan asılı olaraq kreditləşmə

prosesinin təşkilinin keyfiyyətinə qiymət ver-

mək olar. Kredit əməliyyatlarmın effektivliyi

dedikdə onlarm gəlirliliyi və etibarlılığı, bankm

kredit portfelinin həcmi və keyfiyyəti dedikdə

isə, onun müvəffəqiyyəti, etibarlılığı, mənfəət-

liliyi və kredit riskinin dərəcəsi başa düşülür.

Bankın kreditləşməsi sferasmda münasibət-

lər kreditləşmə prinsipinə uyğun olaraq kredit

proseslərinin təşkilindən irəli gələn müəyyən

sistem əsasmda qurulur. Kreditləşmə prinsipləri

özlüyündə kreditləşmə sisteminin başlıca ele-

mentidir və o, kreditin məzmununu və mahiy-

yətini əks etdirir. Respublikada dərc olunan

xüsusi ədəbiyyatda kreditləşmənin əsas prin-

siplərinə aid edilir: kreditin qaytarılmasmm

təcililiyi, onu verdikdə diferensiallaşdırmaq,

ödənişli olmaq və təminatlılıq.

Bank kreditləşməsinin prinsipi hər hansı

bir qanunvericiliklə müəyyənləşdirilməmişdir.

Kreditləşmənin əsas prinsipləri şəklində aşağı-

dakıları nəzərdən keçirmək daha məqsədə-

uyğundur:

• kreditin məqsədi;

• kreditin həcmi;

• kreditin təcililiyi (ödənişliliyin əvəzlənməsi);

• kreditin qaytarılması;

• kreditin diferensiallaşdırılması (borcalanın

reputasiyası və ödəmə qabiliyyəti);

• kreditin təminatı (borcalanın aktivlərinə

hüququnun almması).

Qeyd etməliyik ki, kreditləşmə pıinsiplərindən

kreditin rəsmiyyətə salmması, təqdim olunması,

ödənilməsi və s. proseslərdə istifadə edilir.

Kredit mexanizmini və kredit işlərinin təş-

kilini hər bir bank müstəqil qaydada Respublika

Mərkəzi Bankınm qüvvədə olan tövsiyələri

əsasmda müəyyənləşdirir. Hər bir bankda kre

ditin verilməsi ilə məşğul olan işçilərin əllərində

rəhbər tutduqları siyasi, iqtisadi və digər amil-

ləri nəzərə alan kredit siyasəti haqqmda xüsusi

sənəd hazırlanmalıdır.

Barıkın kredit və faiz siyasətinin əsas ele-

mentlərini onun direktorlar şurası, yaxud səhm-

darlarm yığıncağı m üəyyənləşdirir. Kredit

siyasətinin müddəalarmm reallaşdırılmasınm

konkret prosedurları bankm kredit prosesini

tənzimləyən daxili normativ sənədlərdə öz ək-

sini tapır: vəzifə təlimatları, metodik göstərişlər

və s. Bununla əlaqədar olaraq bankm necə bir

daxili normativ sənədi kimi kredit müqavilə-

sinin bağlanılması texnologiyasının dəqiq surət-

də hazırlanması çox vacibdir. Kredit sövdələş-

məsinin bağlanılmasmı 4 mərhələyə bölmək olar:

• kreditin alınmasına sifarişin qəbulu və

ekspertizası

• kreditin verilməsi (kredit müqaviləsinin

rəsmiləşdirilməsi, vəsaitin təyinatı üzrə köçürül-

məsi);

• kreditin müşayiət olunması (müqavilənin

icrasınm gedişinə nəzarət);

• kreditin qaytarılması.

Sadalanan mərhələlərin hər birisi üzərində

ayrılıqda dayanaq: birinci mərhələ bankın borc-

alana münasibəti, ikincisi isə kreditin almma-

sma sifarişin verilməsi ilə başlanır. Sifarişin

forması (ərizə) müxtəlif ola bilər və bank tərə-

21

10(292)-2016

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

findən müxtəlif qaydada müəyyənləşdirilir.

Bu sənəddə göstərilir:

• borcalamn rekvizitləri, rəhbər haqqmda

məlumat;

• kreditin məqsədli təyinatı;

• kreditin soruşulan parametrləri;

• kreditin ehtimal olunan təminatı;

• borcalanm hesablaşma və digər hesabları

haqqmda məlumatlar;

• kreditin tarixi;

Qaydaya görə sifarişə bankm müəyyənləş-

dirdiyi aşağıdakı sənədlərin dəsti əlavə edilir:

• borcalanın hüquqi cəhətdən dürüstlüyünü

təsdiq edən sənəd;

• onun maliyyə vəziyyətini xarakterizə

edən sənədlər;

• krediti və onun təminatmı rəsmiləşdirən

sənədlər;

• digər sənədlər.

Kreditləşmənin birinci mərhələsində bank

borcalamn imicini, ciddiliyini, etibarhlığını, kre

diti ödəyə bilmək qabiliyyətini, habelə kredit

sifarişinin əsaslılığını, kreditdən istifadənin

effektivliyini, kredit riskinin dərəcəsini və s.

məsələləri aşkara çıxarmalıdır. Bu məsələlər

müsbət həllini tapdıqdan sonra kreditləşmənin

- kreditin verilməsi prosesinin ikind mərhələsinə

başlamaq lazımdır. İkinci mərhələ kredit mü-

qaviləsinin bağlanılmasmdan, kreditin uçotu

üzrə hesabm açılmasından ibarətdir. Kredit

müqaviləsi о zaman bağlamlmış sayılır ki, onun

bütün forma və şərtlərinə tam şəkildə əməl

olunsun. Kredit müqaviləsinin forması bank

tərəfindən müstəqil surətdə hazırlamr və burada

aşağıdakı maddələr öz əksini tam tapmalıdır:

1) tərəflər haqqmda tam məlumat (adı, ün-

vanı, bankdakı hesablaşma, yaxud digər hesab

haqqmda məlumat, müqaviləni imzalayan şəx-

sin göstərilməsi, onun vəzifəsi və səlahiyyəti);

2) müqavilənin predmeti (kreditin məbləği

haqda şərtlər, onun qiyməti və alınması şərtləri,

kreditin uçotu üzrə hesabdan istifadə qaydası,

kreditləşən layihədə bankın payı və s.)

3) müqavilənin icrası çərçivəsində tərəflərin

qarşılıqlı hüquq və vəzifələri;

4) kreditin məqsədi və onun kreditləşmə

obyektləri;

5) hesablaşm alarm şərtləri və qaydaları

(əsas borc məbləğinin və ona görə hesablamlan

faizlərin ödənilməsi müddətləri və qaydası);

6) borcalanla müqavilə üzrə öhdəliklərin

icra təminatmm formaları və növləri;

7) borcalan tərəfindən təqdim olunan

informasiyalarm həcmi və müddətləri;

8) müqavilənin icra olunmasınm nəticələri;

9) müqavilə üzrə mübahisələrin araşdırıl-

ması qaydası;

10) müqavilənin qüvvədə olduğu müddət;

11) sair şərtlər;

12) tərəflərin hüquqi ünvanları.

Kredit müqaviləsinin ən əhəmiyyətli mə-

sələlərindən biri kreditin dəqiq müəyyənləş-

dirilən faiz dərəcəsi və onun ödənilməsi qaydası

hesab olunur. Müqavilədə onun ödənilməsi

şərtləri və dövrləri göstərilməlidir.

Hər şeydən əw əl bankm mənafeyi baxımm-

dan kredit müqaviləsində kreditdən məqsədli

istifadənin və onun təminatınm üsul və formala-

nru nəzərdən keçirmək lazımdır. Belə yoxlamalar

banklara kreditləşmənin gedişində aşkarlanan

problemləri aradan qaldırmaq üçün öz vaxtmda

adekvat qərar qəbul etməyə imkan yaradır.

Müqavilə sənədlərinin rəsmiləşdirilməsi

başa çatdıqdan sonra bank verilən kredit əsa-

smda borcun uçotu üzrə borcalana hesab açır.

Bununla da ikinci mərhələ başa çaür və üçüncü

mərhələ - kreditləşm ə prosesi - kreditin

müşayiət olunması, yaxud kredit monitorinqi

(nəzarət) prosesi başlayır.

Uçüncü m ərhələ m üqavilənin icrasım n

gedişinə nəzarət mərhələlərinin hazırlanma-

smdan ibarətdir:

• borcun vaxtında və tam həcmdə ödənil-

məsi;

• kredit işinin təzələnməsi (arayışlarm,

hesabat formalarınm və digər əlavə razılaş-

malarm toplamlması və təqdim edilməsi);

• borcalanm ödəmə qabiliyyətində baş

verən dəyişikliyin müntəzəm surətdə təhlili;

• verilən əmlakm saxlanılma şəraitinin və

keyfiyyətinin yoxlanılması (təsdiq olunan qrafik

əsasmda əmlakın istifadə edildiyi yerlərdə olmaq).

Dördüncü - kreditin ödənilməsi mərhə-

ləsində müqavilə başa çatdıqdan sonra bir-

22

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

10(292)-2016

dəfəlik ödənişinin aparılması, yaxud müqa-

vilə qüw ədə olduğu bütün dövr ərzində bəra-

bər surətdə ödəniş həyata keçirilir. Ikinci halda

kapitalm dövranı müddətinə uyğun olaraq ödə-

niş şkalası hazırlarur. Kredit tam həcmdə ödənildiyi

halda, işin bağlanılması barədə arayış kredit

dosyesirıə yerləşdirilir və arxivə verilir.

Təşkilatın pul borclarının ümumi məbləğin-

də əsas yeri bank kreditlərinin bir çox hallarda

suallar doğuran uçotu qaydası təşkil edir. Məs,

alman kreditin məbləğinin kreditor - bankm

hesablaşma hesabına köçürülməsi zamanı kreditin

verilməsi tarixi barədə sual meydana çıxır. Həmin

tarix bankın uçot siyasətində dəqiqləşdirilmir.

Kommersiya təşkilatlarında bank kreditlə-

rinin və borclarının mühasibat uçotu aşağıdakı

passiv hesablarda aparılır:

501 N-li "Qısamüddətli bank kreditləri";

502 N-li "Işçilər üçün qısamüddətli bank

kreditləri";

504 N-li "Qısamüddətli borclar";

401 N-li "Uzunmüddətli bank kreditləri";

402 N-li "İşçilər üçün uzunmüddətli bank

kreditləri";

404 N-li "Uzunmüddətli borclar".

Qısamüddətli kreditlər təşkilatın cari fəaliy-

yətinin ehtiyadan üçün verilir və bir ilədək müddətə

nəzərdə tutulur. Bütün hallarda belə kreditlər

qısamüddətli aktivlərin maliyyələşmə mənbələrinə

xidmət göstərir. Uzunmüddətli kreditlər bir ildən

yuxan müddətə verilir və təşkilatın istehsal və

sosial inkişafı məqsədləri üçün nəzərdə tutulur

(əsas vəsaitləxin inşası və əldə olunması, istehsalın

genişləndirilməsi və təkrnilləşdirilməsi və i.a.).

Misal. "Ekvator" müəssisəsi ilük 18 % olmaqla

6 ay müddətinə 120 000 man. məbləğində bankdan

kredit almışdır. Bağlanılan müqavilənin şərtlərinə

görə kredit və ona hesablanılan faiz məbləğləri

müddətin sonunda ödənilməklə yanaşı, krediti

gecikdirdiyi hər gün üçün 0,2 % həcmində cərimə

ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Kredit məblə-

ğinin faktiki olaraq ödənilməsi 20 gün gecikdirilib.

Sadalanan əməliyyatlar əsasında mühasibat

köçürmələrinin tərtibi metodikası aşağıdakı

ardıcıllıqla həyata keçirilməlidir:

Bankdan qısamüddətli kredit götürülmüş-

dür:

Dt 223 N-li - "Bank hesablaşma hesablan"

hesabı;

Kt 501 N-li - "Qısamüddətli bank kreditləri"

hesabı- 120000 man;

2. Alınan kreditə görə faiz hesablanmışdır

(bu əməliyyat 6 ay ərzində təkrarlamr):

Dt 202 N-li - "İstehsalat məsrəfləri" hesabı;

Kt 721 N-li - "İnzibati xərclər" hesabı;

Kt 537 N-li - "Faizlər üzrə qısamüddətli

kreditor borcları" hesabı- 1350 man;

3. Hesablanılan kredit faizi ödənilmişdir:

Dt 537 N-li - "Faizlər üzrə qısamüddətli

kreditor borcları" hesabı;

Kt 223 N-li - "Bank hesablaşma hesabları"

hesabı -1 0 8 0 0 man;

4. Kreditin ödənilməsinin gecikdirildiyinə

görə cərimə hesablanmışdır:

Dt 341 N-li - "H esabat dövrünün xalis

mənfəəti (zərəri)" hesabı;

Kt 538 N-li - "Digər qısamüddətli kreditor

borcları" hesabı- 4800 man;

5. Hesablanılan cərimə ödənilmişdir:

Dt 538 N-li - "Digər qısamüddətli kreditor

borcları" hesabı

Kt 223 N-li - "Bank hesablaşma hesablan"

hesabı - 4800 man;

6. Alınmış kredit ödənilmişdir:

Dt 501 N-li - "Qısamüddətli bank kreditləri"

hesabı;

Kt 223 N-li - "Bank hesablaşma hesabları"

hesabı - 120 000 man;

Alman borclar və kreditlər üzrə xərclər,

baş verdikləri dövrün xərcləri kimi tarunmalıdır.

Kreditlərin və borcların alınması, borc öh-

dəliklərinin buraxılması və yerləşdirilməsi ilə

əlaqədar borcalanın əlavə xərclərinə aşağıdakılar

aid edilə bilər:

• borcalana göstərilən hüquqi və konsultativ

xidmətlər;

• surətçıxaran və surətçoxaldan işlərin

həyata keçirilməsi;

• qüwədə olan qanunvericilikdə nəzərdə tu-

tulan hallarda vergilərin və rüsumlann ödənilməsi;

• ekspertizanm aparılması;

• rabitə xidmətlərinin göstərilməsi;

• kreditlərin və borclann alınması, borc öhdə-

Uklərinin yerləşdirilməsi ilə əlaqədar sair xərclər.

23

10(292)-2016

Mühasibat uçotu, audit və iqtisadi təhlil

Uzunmüddətli və qısamüddətli kreditlərin

analitik uçotu alm an k red itlərin növləri

ölçüsündə banklar üzrə aparılır (overdraft,

kredit xətti və s.).

Ə D Ə BİYYA T

1. Mühasibat uçotu haqqmda Azərbaycan

Respublikası Qanunu. Bakı, 2004.

2. "M ühasibat uçotu haqqmda Qanunun

tətbiqi haqqında" Azərbaycan Respublikası

Prezidentinin 7 fevral 2005-ci il tarixli Fərmam.

3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabi-

netinin 18 iyun 2005-ci ildə təsdiq olunmuş

"2005-2008-ci illərdə Milli Mühasibat Uçotu

Standartlarının tətbiqi üzrə proqram".

4. Kommersiya təşkilatları üçün "M aliyyə

hesabatlarımn təqdimatı üzrə l№ -li M MUS"

5. S.Səbzəliyev, V.Quliyev. İdarəetmə uçotu.

Dərslik, Bakı, 2014.

6. S.Səbzəliyev, Q.Abbasov. Xidmət sahə-

lərində mühasibat uçotu. Bakı - 2015.

7. Ə.Sadıqov və b. "Mühasibat uçotu", Bakı,

2015.

8. S.Səbzəliyev. Xarici ölkələrdə mühasibat

uçotu. Bakı, 2014.

С.М.Сабзалиев

Особенности учета банковских кредитов, займов и ссуды

РЕЗЮМЕ

В работе рассмотрено сходство и отличие договоров займа, кредита и ссуды, учитывая,

что кредит является составной частью займа, а к ссуде во многих случаях применяются

правила, предусмотренные договором аренды. О близости договоров займа и кредита сви

детельствует применение к кредитным отношениям правил о займе. Сходство указанных

договоров состоит в следующем: целевой характер, момент возвращения, возвращение по

частям, срок давности взыскания процентов.

S.M.Sabzaliev

Features of the account of bank credits, loans and advances

S U M M A R Y

The paper discussed the similarities and differences of the loan agreements, the loan and the

loan, given that the loan is part of the loan, and a loan to, in many cases, the rules provided by

the lease contract. On the closeness of the loan agreements and loan demonstrates the use of a

credit relationship rules for a loan. The similarity of these contracts is as follows: targeted, time

of return, return piecemeal collection of limitations percent.

Yüklə 223,05 Kb.

Dostları ilə paylaş: