O‘zbekiston respublikasiaxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI


"Kompyuter tizimlari" fakulteti "Kompyuter tizimlari " kafedrasi



,, Kompyuterni tashkil etilishi (A) “

Guruh: 21-15 Talaba: Abdug’aniyev Nodirbek Rahbar: Axrorov M.

Samarqand-2023 y.

Nazariy qismi
Mavzu: Sanoq sistemasi bilan ishlash.


Sanoq tizimi — sonlarni maxsus belgilar (raqamlar) toʻplami yordamida yozish usuli. Sanoq tizimining pozitsion va nopozitsion koʻrinishlari mavjud. Nopozitsion Sanoq tizimi rim raqamlari bilan, pozitsion Sanoq tizimi esa biz oʻrgangan va arab raqamlari (aslida hind raqamlari) deb ataladigan belgilar bilan yoziladi^[1]. PozitsionSanoq tizimida oʻrniga qarab raqamning qiymati oʻzgarib boradi. Masalan, 34 soni 4 ta birlik va 3 ta oʻnlikni bildiradi. Agar ularning oʻrni almashtirilsa 43 soni hosil boʻladi. Bu sonda 3 ta birlik va 4 ta oʻnlik mavjud, yaʼni 3 ning qiymati 10 marta kamaydi va aksincha 4 ning qiymati 10 barobar oshdi. Bunday oʻnlik Sanoq tizimidagi sonlarning raqamlari uni 10 lik asos darajalari yigʻindisida tasvirlashning koeffitsiyentlari hisoblanadi. Hisoblash mashinalarida, odatda, G.V. Leybnits taklif qilgan ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi. Bunday sonlarni tasvirlash uchun 2 ta — 0 va 1 raqamlaridan foydalaniladi. 2 lik Sanoq tizimining ishlatilishi EHMlar quriladigan elementlarning faqat 2 ta turgʻun ishchi holatda boʻlishi bilan bogʻliq. Bu elementlar kalitlarga oʻxshashboʻlib, ular yozilgan yoki oʻchirilgan holatlarda boʻladi. Uchinchi holat yoʻq.
Bu holatlarning biriga 1, 2siga 0 mos qoʻyilsa, bunday elementlarning ketma-ketligi 2 lik Sanoq tizimidagi songa mos keladi.
Barcha mavjud tillar kabi sonlar tili ham mavjud bo‘lib, u ham o‘z alifbosiga ega. Mazkur alifbo hozir jahonda qo‘llanilayotgan 0 dan 9 gacha bo‘lgan o‘nta arab raqamlaridir, ya’ni: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9. Bu tilda o‘nta belgi (raqam) bo‘lganligi uchun ham, bu til o‘nlik sanoq sistemasi deb ataladi.
Bizning kundalik hayotimizda qo‘llanilayotgan o‘nlik sanoq sistemasi hozirgidek yuqori ko‘rsatkichni tez egallamagan. Turli davrlarda turli xalqlar bir-biridan keskin farqlanuvchan sanoq sistemalaridan foydalanganlar.
Masalan, 12 lik sanoq sistemasi juda keng qo‘llanilgan. Uning kelib chiqishida albatta tabiiy hisoblash vositasi - qo‘limizning ahamiyati katta. Bosh barmog‘imizdan farqli qolgan to‘rttala barmog‘imizning har biri 3 tadan, ya’ni hammasi bo‘lib 12 ta bo‘g‘indan iboratdir. Mazkur sanoq sistema izlari hanuzgacha saqlanib qolgan.

Amaliy yechilish tartibi Tartib raqami : 1

1. Hisoblang. Keltirilgan amalni ko’rsatilgan sanoq sistemasida bajaring.
¹³⁶8 ^{+ 25}8

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati

1. 
   Orlov S. A., Tsilker B. Ya. Kompyuterlar va tizimlarni tashkil etish: Oliy maktablar uchun darslik.2-nashr. - Sankt-Peterburg: Pyotr, 2011. - 688 b.: kasal.
   
2. 
   Tanenbaum E. Kompyuter arxitekturasi. 6. nashr. Sankt-Peterburg: Piter, 2013. - 816
   
3. 
   Musaev M.M., Qaxxarov A.A., Karimov M.M. Kompyuter tarmog'i tugunlarini yig'ish. Darslik.- T, ITPD ularni. Chulpana, 2007.-152b.
   
4. 
   Musayev M.M., Qahhorov A.A., Karimov M.M. Kompyuter tarmoqlarini yig`ish. Akademik litsey va kollejlari uchun o'quv qo'llanma. T.:”ILM ZIYO”, 2006.-160 b.