Qadimgi Misr podsholigi

www.arxiv.uz

Reja:


1. Misr manbashunosligi.
2. Qadimgi podsholik davrida Misr.
3. Qadimgi Misr madaniyati
1. Misr manbashunosligi deb, atalgan dastlabki savolda asosan Misr tarixini o`rganishda tarixchi Gerodotning ma`lumotlari uning Misr bo`ylab kezgan davridagi to`plagan ma`lumotlari, jumladan Fir`avnlar to`g`risida. Shuningdek, grek tarixchisi Plutarx ham ma`lumotlar bergan. Ammo ikkala tarixchi ham Misr yozuvini o`qiy olmaganlar. Iskandar yurishi davrida koxin Marafon grek tilida Misr tarixini yozganligi to`g`risida talaba tushuncha ega bo`lishi lozim.
Yangi zamon tarixchilari fikrlarini aytishdan oldin Misr tarixini yoritishda muxim manbalar xisoblangan piramidalar, maqbaralar, ibodatxonalar, xaykalarga bitilgan yozuvlari tarixini o`rganishdan boshlash kerak. Dastlabki Misr yozuvini o`qib chiqqan frantso`z olimi Shampan`onni aloxida ta`kidlab o`tish lozim. Keyingi manba 1799 yilda Banapartning Misrga yurishi vaqtida arxeolog Rozetning ishlarini, jumladan u qadimgi yozuvlarni o`qib chiqib, "muxim yangiliklar"ni, ya`ni Makedoniyalik Ptolemey podsholik qilgan davrini aniqlaydi. Hamda u chiqargan qonunlarni ikki tilda yoznlganligini bu manbalar toshga o`yib yozilganligini birinchi bo`lib topgan.
Misr tarixini o`rganishda muxim manbalardan biri arxeologik yodgorliklar hisoblanadi.
Arxeologik yodgorliklar quyidagilardir:
1. Fiva ibodatxonasi.
2. Tutanhamon maqbarasi.
3. J.Korterning izlanishlari,
4. Asvon tugonidagi yodgorliklar.
5. Koya toshlardagi rasm yozuvlari.
6. Ayniqsa 19 yoshli kasalmand Tutanhamon maqbarasining toyilishi uning jasadi bugungi kunda saqlanmoqda, uning tarixi 3300 yilga teng.
2. Qadimgi podsholik davrida misr tarixining Harakterli tomonlaridan "biri bu erda keyingi paleolit davridan boshlangan, ya`ni ikki daryo oraligidan bir oz oldnnroq Misrda sulolalar davri boshlanmasdan oldin urug`doshlik munosabatlari mavjud bo`lgan, ya`ni Misrda mulkiy tabaqalanish mavjud bo`lgan. Bu biz quyidagilardan izlashimiz mumkin.
1. Idishlardagi tamgalardan.
2. Xaykalchalar.
3. Qullar tasviri.
4. Mehnat turlarining mavjudligi.
Demak, yuqoridagi ijtimoiy munosabaglardan ko`rinib turibdiki. Misrda urug` qabilachilikdan davlat tuzumiga o`tish alomatlari mavjud bo`lgan.
Davlat tuzumiga o`tish davrida oid iboralar: Senat, oqsaqol, nomarx kabi iboralarning borligi Misrda Qadimda boshqaruv ancha murakkab bosqichlarni bosib yotganligini anglab olish mumkin. Bu erda qadimgi podsholik davriga oid muxim manbalarni yoddan chiqarmaslik kerak. Masalan, Janub va yuqori Misr podsholiklari mavjud bo`lib ular o`rtasidagi kurash tavsilotlari tufayli yuqori Misr podsholigining kuchli davlat tuzumiga imkoniyatlari yuqori bo`lganligini ko`rishimiz mumkin.
Oqibatda taxminan 3000 yilda poytaxt bo`lgan Abidas podshosi Mina raxbarligida yuqori Misr podsholigi yuzaga keldi. Manbalar bo`yicha aytadigan bo`lsak, bu ikki sulola davrida Misr tarixida ilk podsholik davri nomi bilan yuritiladi.
Qariyib 200 yillik tarixini o`z ichiga olgan bu davrda Misr tarixida boshqaruv ko`p tarmoqli mansablardan iborat bo`lgan tashkilotlar orqali boshqarildi. Ilk podsholik davri xujaligini quyidagi tarmoqlarga bo`lish mumkin:
1. Texnik ekinlar.
2. Poliz ekinlari.
3. Nil tuprogining unumdorligi.
Misrda sulolalar boshqaruvi taxminan 3000 ming yil avval boshlangan ayniqsa, 3 sulola vakili Joser davri 4 sulola davri Snofru to`g`risida ularni faoliyatini o`rganish maqsadida muvofiqdir.
Misr tarixida piramidalar qurish ayniqsa, 4 sulola davridan boshlab detsentrilizatsiya protsessi boshlandi. Ya`ni er mill. av XXII asrdan boshlab Misr bir-biri bilan urush qilib turadigan mayda davlatlarga bo`linib ketish sabab va oqibatlarini o`rganish lozim.