Supranaturalizm, supernaturalizm łac

SUPRANATURALIZM, supernaturalizm (łac. supranaturalis to, co nadprzyr.), nurt filoz.-teol. przyjmujący istnienie świata nadnaturalnego (niewidzialny, pozamaterialny i pozazmysłowy), zbudowanego na porządku --> łaski i nadprzyr. --> Objawienia; jako kierunek teologii protest., rozwijający się na przełomie XVIII i XIX w., był przeciwstawiany teol. --> racjonalizmowi i --> naturalizmowi.

S. przyjmował istnienie świata nadprzyr. (nieskończony i wieczny), istniejącego rzeczywiście i samodzielnie, poza przyrodą (skończona i przemijająca) oraz uważanego za niedostępny dla ludzkiego intelektu; wg tej koncepcji gwarancję prawdziwości prawd wiary chrześc. stanowi Objawienie dokonane przez Jezusa Chrystusa a nie rozum; przesłanki s. zawierał już --> neoplatonizm (byt boski przekracza wszelkie kategorie poznania), nast. scholast. filozofia (--> scholastyka) i --> scholastyczna teologia; bliski s. był też --> jansenizm, podkreślający upadek i bezsilność --> natury; termin „s.” występował m.in. u I. --> Kanta i J.G. --> Fichtego, ale dopiero z czasem nabrał właściwego znaczenia w protest. myśli teol.; s. określał stosunek natury i łaski, świata widzialnego i nadnaturalnego tak, że to, co nadprzyr., ujmowane jest w sposób absolutny i w efekcie natura zostaje przemieniona w łaskę; punktem spornym teologii racjonalistycznej i supranaturalistycznej był pogląd na chrześc. Objawienie, a zwł. kwestia, czy jego treść można rozpatrywać na drodze myślenia rozumowego; stanowisko przedstawicieli s. było w tej kwestii twierdzące, ich przeciwników - przeczące.

Do znaczniejszych przedstawicieli s. należeli: A. Hahn, F.V. Reinhard, K.F. Stäudlin, G.Ch. Storr oraz jego uczniowie z tzw. tybińskiej szkoły teol. (E.G. Bengel, J.F. Flatt, K.Ch. Flatt, F.G. Süskind), J.A.H. Tittmann i Ch.F. Zöllich; próbowano też tworzyć teol. syntezę poglądów supranaturalistycznych z racjonalistycznymi (m.in. Ch.F. von Ammon, K.G. Bretschneider, K.L. Nitsch); H.G. Tzschirner uważał takie próby za niemożliwe, ale sądził, że oba te kierunki teol. zachowują „to, co jest istotne dla chrześcijaństwa” (podobnie twierdził A. Schweizer); G.W.F. --> Hegel i F. --> Schleiermacher twierdzili, że właśnie ich poglądy stanowią przezwyciężenie sprzeczności s. i racjonalizmu; podobnie uważali niektórzy przedstawiciele --> teologii liberalnej (A.E. Biedermann i O. Pfleiderer) i teologii --> pośrednictwa (I.A. --> Dorner, R. Rothe).

M. Kowalewski, Mały słownik teologiczny, Pz 1960, 364; Q.C. Terrenal, The Modern Negative Definition of the Supernatural, Manila 1964 (bibliogr.); O. Schwemmer, EPhW IV 150; P. Henrici, HWP X 673-677 (bibliogr.); A. Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Wwa 2000, 844-845; J. Weinhardt, TRE XXXII 467-472 (bibliogr.); Słownik filozofii, Wwa 2004, 485; J.A. Steiger, RGG VII (20044) 49-52; WEPWN XXVI 251; E.M. Faber, LThK IX (2006) 1138.

Stanisław Józef Koza