T o ‘rtqutbliklar reja

T O ‘R T Q U T B L I K L A R
Reja
1To‘rtqutbliklar va ulaming turlari
2.To‘rtqutbliklaming uzatish tenglamalari parametrlari va ulaming o‘zaro bog‘liqligi
3. Oddiy to‘rtqutbliklar parametrlari
4. To‘rtqutbliklammg ulanish sxemalari
.5. To’rtqutbliklaming tashqi tavsiflari
To‘rtqutbJiklar va ularning turlari Telekommunikatsiya tizimining turli sohalarida ko'pincha ikki juft qutblari bo‘lgan elektr zanjirlarni tadqiq qilish masalasi yuzaga keladi. Shu qutblar yordamida ushbu zanjir boshqa zanjirning qismlari bilan bog‘lanishi ko‘zda tutiladi. T o‘rtqutbliklar nazariyasi ikki qutbliklar nazariyasi rivojlanishining davomi hisoblanadi. Istalgan ikki juft ikkiqutbliklarga nisbatan quriladigan elektr zanjir qismi to ‘rtqutblik deb ataladi. To‘rtqutblikning shartli belgilanishi 6.1 - rasmda keltirilgan. Bir juft klemmalari l-l' kirish, boshqa bir jufti 2 -2 - chiqish klemmalari deyiladi. 1 - qutb orqali to‘rtqutblikka kiradigan I\ tok har doim l' qutbdan chiqadigan tokka teng bo'lishi, 2 - qutbga kiradigan

tok doimo 2' qutbdan chiqadigan tokka teng bo‘ lishi shart. To‘rtqutbliklaming umumiy nazariyasida uning istalgan topologiyasi uchun, ya’ni to‘rtqublikni hosil qilgan elementlarning istalgan sxemalari uchun ham haqqoniy bo‘lgan bog‘lanishlar o‘matiladi. Bu bogianishlar murakkab elektr zanjirlar tahlilini nisbatan soddalashtiradi. Birorta holatni hisoblashga qadar, to‘rtta kattalikning musbat yo‘nalishlarini tanlaymiz. Bular - ikki kuchlanish va ikkita tok 160 yo'nalishlaridir. Ular yo‘nalishlari 6.1-rasmda ko‘rsatilganidek, tanlanadi. To‘rtqutblikni tahlil qilish masalasi quyidagilardan iborat: to‘rtqutblikning rejimini aniqlaydigan to'rtta kattalikdan ikkitasi ma’lum - ular ta’sir orqali beriladi. Qolgan ikkita kattalikni, ya’ni ta’sirga reaksiyani aniqlash talab qilinadi. Mos ravishda bu masalani yechish uchun ikkita noma’lumdan iborat ikkita tenglamalar tizimini tuzish lozim. Bunday tenglamalar to‘rtqutbliklar nazariyasining asosiy tenglamalari deyiladi. Garmonik tebranishlar holatida to‘rtqutbliklami chiziqli zanjirlar sifatida ko‘rib chiqish katta qiziqish uyg‘otadi. 6.1-jadvalda keltirilgan kompleks parametrli to‘rtqutblikning asosiy tenglamalari oltita variantni tashkil etadi.

Agar istalgan tashqi elementlar to‘rtqutblikning i-Г yoki 2- 2' klemmalariga ulanishi mumkin bo‘lsa, bunday to‘rtqutbliklar o‘tkazuvchan deb ataladi. To'rtqutbliklar yigilgan yoki tarqalgan. elementlardan tashkil topishi mumkin. To‘rtqutbliklar chiziqli va nochiziqli, passiv va aktiv bo‘lishi mumkin. Agar to‘rtqutblik ichida elektr energiya manbai boisa, bu to!rtqutblik aktiv to‘rtqutblik deyiladi. Aktiv chiziqli to‘rtqutbliklar avtonom yoki noavtonom boiishi mumkin. Avtonom to‘rtqutbliklar avtonom ravishda yukda tok va kuchlanish hosil qilishi mumkin. Noavtonom to‘rtqutbliklarda yukdagi tok va kuchlanish nolga teng. 161 T o‘rtqutbliklar simmetrik va nosimmetrik bo‘lishi mumkin. Kirish va chiqish uchlarining o‘mi almashtirilganda tashqi zanjirdagi tok va kuchlanishiar o‘zgarmasa, bunday to‘rtqutbliklar simmetrik to‘rtqutbliklar deyiladi. Aks holda to‘rtqutbliklar nosimmetrik deyiladi. Agar o‘zarolik teoremasi bajarilsa, ya’ni kirishdagi kuchlanishning tokka nisbati ikki juft qutblaming qaysi biri kirish va qaysi biri chiqish uchlari ekanligiga bog‘liq bo‘lmasa, bu to ‘rtqutblik qaytuvchan deyiladi. Aks holda to ‘rtqutbliklar qaytmas deyiladi. Simmetrik to ‘rtqutbliklar har doim qaytuvchandir. To‘rtqutbliklaming turlari 6.2 - rasmda keltirilgan. Bu bobda biz garmonik ta’sir ostidagi elementlari yig‘ilgan, o‘tuvchan passiv va noavtonom, chiziqli aktiv to‘rt qutbliklami ko‘- rib chiqamiz.
6.2. To ‘rtqutbliklarning uzatish tenglamalari parametrlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi
Kirish klemmalariga ut kuchlanish qo‘yilgan, chiqish klemmalarida esa t/2 kuchlanish ta’sir qiladigan shartlar asosida to‘rtqutblikning ishini ko‘rib chiqamiz. Tok va kuchlanishlarining yo'nalishlari ko'rsatilgan to‘rtqutblik 6.3,a-rasmda keltirilgan. Kuchlanishlaming musbat yo‘nalishi deb u, va й г ning yo‘nalishi (6.3,«-rasm), toklaming musbat yo‘nalishi deb /, va Zoning yo‘nalishi tanlab olinsa, bu variant to‘g‘ri uzatish deyiladi. Agar toklaming musbat yo‘nalishlari deb /,' va 12 laming yo‘nalishlari qabul qilinsa, bu variant teskari uzatish deyiladi. Agar toklaming musbat yo‘nalishi deb /, va i 2 laming yo‘nalishi qabul qilinsa bu variant qarama - qarshi yo‘nalish deyiladi. Signallar (energiya) uzatish tizimi sifatidagi to‘rtqutbliklarning xususiyatlari to‘la-to‘kis tashqi klemmalar orasidagi kuchlanishiar va bu klemmalarda oqayotgan toklaming munosabatlari bilan aniqlanadi. Tenglamalar koeffitsiyentlarining o‘lchov birliklariga qarab, to‘rtqutblik parametrlari bimecha turga ajratiladi (6.1-jadval).



















6.4. To ‘rtqutbIiklarning ulanish sxemalari Murakkab sxemasi ma’lum bo'lgan to‘rtqutblik, umumiy holda, bimecha sonli oddiy to‘rtqutbliklarga ajratilishi mumkin. Bunda to‘rtqutbliklar ulanishlarini kaskadli, parallel, ketma-ket, parallel - ketma-ket, ketma-ket - parallel turlariga ajratish mumkin. Tashkil etuvchi oddiy boigan to‘rtqutbliklaming parametrlari awaldan maium boiganda, natijaviy to‘rtqutblikning parametrlarini aniqlash usullari bilan tanishaylik. To‘rtqutbliklar ulanishlarining har bir yuqorida keltirilgan usullari uchun, elementlarini hisoblash eng oson boigan ulanish matritsalarini aniqlash qoidalari quyida asoslanadi. Boshqa ulanish matritsalarini esa 6.4-jadvaldan aniqlanadi